Gülen harakati

Vikipediya, ochiq ensiklopediya


Gülen Hareketi asoschisi
Fethullah Gülen 2016-yil
Tavalludi
Fethullah Gülen

1969-yil
IZMIR Kestanepazarı Kur'an Kursu, Turkiya
Kasbi tashkilot rahbari, investor va saxovatpesha
Faoliyat yillari Turkiya Respublikasining konstitutsiyaviy institutlarida qonuniy va noqonuniy yoʻllar bilan hukmronlikni taʼminlab, Turkiya Respublikasi boshqaruvini oʻz mafkurasiga koʻra loyihalashtirdi.
Millati turk
Veb-sayti fgulen.com/tr/
afsv.org

Gülen Hareketi

Qisqacha tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gulen harakati (Markaziy Osiyo aholisida ma'lum va mashhur) qisqa qilib aytganda "harakat“ni, Turkiya davlati tomonidan Fathullochi buzg'unchi tashkilot deb elon qilingan(FETO) [1].Harakat 1960-yillarning oxirida Izmirda paydo boʻlgan Said Nursiy taʼlimotiga asoslangan, Fathulloh Gulenning harakatlari bilan birlashgan odamlar tomonidan tuzilgan islomiy jamoadir.Diniy faoliyati bilan bir qatorda oʻz mohiyati va maqsadiga koʻra dunyoviylikka ham qarshi va sharʼiy tuzilmaga, tashqi tomondan moʻʼtadil va zararsiz koʻrinishga ega Harakat ; Turkiya Respublikasining konstitutsiyaviy institutlarida qonuniy va noqonuniy yo'llar bilan hukmronlik qilish orqali Turkiya Respublikasi boshqaruvini o'z mafkurasiga ko'ra loyihalashtirishni maqsad qilgan [2]

Yo'nalishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ko'p davlatlarda, asosanTurkiyada o'z faoliyatini olib boradigan ijtimoiy harakat maqsadida tashkil etilganini iddao qilishmoqda. Boshqa tomondan, harakat Turkiya huquqni muhofaza qiluvchi organlar tomonidan noqonuniy deb biladi. Shu sababli, ayrimlarga ko'ra harakat, davlat ishi, hokimiyat, ta'lim, media, ish dunyosi, jamoat va shaxsiy hayotdagi hukmronligini ta'minlab, dunyoviy Turkiyani o'z maqsadiga ko'ra qayta shakllantirishni maqsad qilgan konservativ tashkilotdir.Harakat Turkiya armiyasi ustidan to'laligicha hukmronlik qilish uchun politsiya, sud, siyosat, ommaviy axborot vositalari va qurolli kuchlariga kirib borgan. Ko'pchilik kadrlarErgenekon, Balyoz, Poyrazko'y va Harbiy josuslik holatlari kabi tergovlar orqali Turk armiyasida xizmat qilgan mingdan ortiq yuqori martabali askar soxta hujjat va dalillar bilan qamoqqa tashlangan yoki armiyadan bo'shatilgan. Bu askarlarning o'rniga harakat a'zolari askarlar keltirildi. Jamiyat sud, politsiya va siyosatda ham shunday tashabbuslarni amalga oshirdi. Tashkilot rahbari Gulenning o‘zi jamiyat a’zolaridan davlat kadrlarini qo‘lga kiritishni so‘rab, ayniqsa, sud tizimi va davlat xizmatida kadrlar to‘plamining muhimligini ta’kidladi. Ushbu tashabbuslar, nutqlar va takliflar bilan tashkilotning yakuniy maqsadi; "uning Turkiyada teokratik totalitar tuzum o‘rnatishni maqsad qilgani" iddao qilinadi.[3][4][5]

holat(statusi)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Harakat Turkiya, Shimoliy Kipr, Pokiston, Islom hamkorlik tashkiloti va Fors ko'rfazi arab davlatlari tashkiloti tomonidan Terrorchi tashkilt deb tan olingan .Ammo harakatning noqonuniyligi AQSH va Yevropa Ittifoqi tomonidan tan olinmagan

Gulen harakati 2016-yilda may oyida Turkiyada terrorchi tashkilot deb e'lon qilindi. 15 iyuldagi davlat toʻntarishiga urinishdan keyin Turkiya Respublikasi tomonidan Gulen harakati ayblandi va tergovlar natijalatga binoan minglab askar, sudya, prokuror va davlat xizmatchilarini hibsga oldi . Gulen harakati bilan aloqadorlikda ayblanib, o‘n mingdan ortiq ta’lim xodimlari faoliyati to‘xtatildi va xususiy muassasalarda ishlayotgan 20 mingdan ortiq o‘qituvchining litsenziyalari bekor qilindi.

Harakatning asoschisi va boshlig'i Fatulloh Gulendir. Tashkilot boshlig'ini harakatning ko'p azolari uni Mahdiy deb qiyoslaydilar. Hozirgi kunda harakat a'zolari turk xavfsizlik kuchlari qo'liga tushmaslik uchun boshqa tashkilotlar va diniy jamoalar ichiga kirib, o'zlarini kamuflyaj qilishga harakat qilmoqda.

Turkiyada Nechip Hablemito'g'lu, Haydar Merich kabi jurnalist va akademiklar harakat a'zolari tomonidan o'ldirilgan. Rossiyaning Anqaradagi elchisi Andrey Karlov ham tashkilotga tegishli politsiyachi tomonidan o'ldirilgan. [6][7]

Fethullah_Gulen_signature

Gulen harakati terrorchi tashkilot sifatida ayblanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Harakat juda munozarali masala. Gulen harakati Turkiyada va undan tashqarida ta'lim, turk madaniyati targ'iboti, diniy bag'rikenglik va qashshoqlikka qarshi kurash masalasini targ'ib qilsada Turkiyada bu harakat buzg'unchilik tashkiloti sifatida qaraladi.Diniy tuzilma sifatida qabul qilinmaydigan tashkilot sifatida ko'rildi. Tashkilotga qarshi birinchi ish 1999 yilda ochilgan, prokuror ayblov xulosasida jamiyat aʼzolari va jamoa yetakchisi Gulenning rejasida noqonuniy tashkilot tuzganligini taʼkidlagan. Konstitutsiyaviy tuzumni oʻzgartirish va islom tamoyillari asosidagi davlat qurish va shu maqsadda faoliyat olib borgan.[8]

Harakat Turkiya tomonidan “terror tashkiloti” deb tan olingan. Tashkilot Fetullohchi terror tashkiloti yoki Parallel Davlat Tuzilishi (PDY) [53]deb ham atalgan. 2015-yil 28-oktabrdan Turkiya davlatida asosiy terrorchi sifatida qidiruvga berilgan. Harakat rahbari Fathulloh Gulen 2015-yil 28-oktabrdan buyon Turkiya Respublikasi Ichki ishlar vazirligi tomonidan e’lon qilingan “eng ko‘p qidirilayotgan terrorchilar” ro‘yxatining “qizil” toifasida bo‘lib, terror tashkiloti yetakchisi sifatida ayblanmoqda. Fatullohchi terror tashkiloti va parallel davlat tuzilishi (PDY). Shuningdek, 2016-yil oktabr oyida Islom hamkorlik tashkiloti va Fors ko‘rfazi arab davlatlari hamkorlik kengashi tomonidan terrorchi tashkilot sifatida belgilangan. Pokiston davlati 2019-yil may oyidan buyon terorchi tashkilot deb e'lon qilgan edi.[9][10][11]

Yuzaga kelishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gulen harakati “Ishq uylari” da yuzga kelgan, keyin “xalq fondi” va “xayr-ehson yig‘ilishlari” tomonidan kuchaytirilib dastlabki ishlari o‘rta ta’lim muassasalari uchun talabalar turar joylarini qurib berib foydalanishga topshirishgan. Vaqt o'tgan sayin katta katta maktablar, xususiy oʻquv yurtlari, universitetlar kabi taʼlim muassasalari foydalanishga topshirildi. Harakat asosan 13-18 yoshdagi bolalarni maqsadli auditoriya sifatida belgiladi. Jamiyatning matbuot va radioeshittirish muassasalari faoliyat ko‘rsata boshlagani, aholining xabardorligi oshgani sayin dinlar va madaniyatlar o‘rtasidagi muloqot, ijtimoiy yordam ko‘rsatish jamg‘armalari va birlashmalari, shifoxonalar, moliya va sug‘urta muassasalari kabi tijorat faoliyati keng tarqaldi. Ushbu muassasalar, tashkilotlar va faoliyat; Jamiyatning umumiy maqsadiga aylangan Gulen mafkurasini amalga oshirish maqsadiga xizmat qiladigan darajada jamiyat bilan birga qadr topadi.[12][13]


Gulen harakati ta'riflari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turkiya Respublikasi din ishlari boshqarmasining bergan hisobotiga ko'ra, Gulen harakati diniy tuzilma sifatida qabul qilinishi mumkin emasligi, "din niqobi ostida dindan foydalanadigan kuch va manfaat harakati" ekanligi, shuningdek "soxta Mahdiylik harakati". [51]

Faoliyati va o'qitish tizimi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ta'lim[tahrir | manbasini tahrirlash]

5. Senegal folklor jamoasidagi talabalar Xalqaro Turk Olimpiadalarida Silifke o'yinini o'ynashga tayyorlanmoqda.

Gulen harakatining asosiy faoliyat sohasi ta'limdir. Fathulloh Gulen o'zining ko'rsatmalari va qo'llanmalarida takya-madrasa-maktab uch bo'g'imlikka urg'u bergan, tasavvuf va dunyoviy ilmlar beradigan tizimni hamda, ilm dargohlarini ko'paytirishga rag'bat beradi. [68] Bundan tashqari, shaharning ichki xarakteriga ega bo'lgan tuzilma mavjud bo'lib, u deyiladi yengi uylar . Nur uylari – “Alloh taolo O‘zining ulug‘vorligini yuksaltirishga va O‘z nomini zikr qilishga ruxsat bergan uylardir, ularda ertalab va kechqurun Uni ulug‘laydilar. ' (Nur/36) Qur’oni karimning ba’zi oyatlarida: “U uylarda shunday mardlar borki, o‘g‘il bolalari borki, na xarid qilish, na bozor-bozor ularni o‘zlari xohlagan ishni qilishdan to‘xtata olmaydi” (Nur/36). Nur/37)". Yashirincha aytilgan, deb ishoniladi. Bu oyatlarga tatbiq etilgan Abjad hisoblari bilan nur uylarining barpo etilgan sanalari oʻrtasida aloqalar oʻrnatilib, oyatlarda “xizmat” tasvirlangani taʼkidlangan. [14]

Yotoqxonalar, maktablar va sinfxonalar

Gulen harakati davati va rag'bati ostida Turkiyada va xorijda yotoqxona, maktab va sinfxonalar ochilgan.. Yeni Aktüel jurnali tomonidan olib borilgan tadqiqotga ko'ra, 91 mamlakatda taxminan 489 o'rta yoki boshlang'ich maktab, oltita universitet va bir qator ta'lim yoki til markazlari mavjud. Bu maktablarda turk tili fakultetit sifatida qaralib o'qitilgan, ingliz tili, mamlakatning rasmiy tili va baʼzan boshqa tillar ( Oʻrta Osiyoda rus tili, Afgʻonistonda fors tili, Afrikada fransuz tili ) oʻqitiladi.[15]

Turk olimpiadalari

Xalqaro miqyosda turk tili olimpiadalari (eski “Xorijiylar uchun turkcha musobaqa”) dastlabki bor 203 yilda turk tilini bilmagan xorijliklar uchun o'tkazilgan. Ishtirokchilar soni va ularning mamlakati yil sayin ortib bormoqda. 2003 yilda 1. 2012-yili 10- bo'lib o'tgan Xalqaro Turk Olimpiadalarida 17 davlatdan 62 nafar talaba ishtirok etdi. Xalqaro turk olimpiadalarida 135 davlatdan 1500 nafar talaba ishtirok etdi.

Uyushmalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

2000-yillarda jamiyat faoliyati orasida Istanbulda joylashgan “ Hech kim Yok Mu birdamlik va yordam uyushmasi ” tashkil etildi. "Hech kim Yok Mu Birdamlik va Integratsiya" uyushmasining 2860-sonli "Yordam yig'ish to'g'risida" gi qonunining 6-moddasi. Turkiya Vazirlar Kengashining 2007-yil 6-fevralida chiqqan qarori chiqdi. 15-iyuldagi davlat toʻntarishiga urinishdan keyin Favqulodda holat doirasida koʻrilgan chora-tadbirlar toʻgʻrisidagi qonun qarori bilan “milliy xavfsizlikka tahdid borligi aniqlangan Fetullahchi terror tashkiloti bilan bogʻliq” boʻlgani uchun yopildi. [16]

“Dinlararo muloqot” tadbirlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fathulloh Gulenning papasi II. Jon Paulusning tashrifi

1994-yilda Jurnalistlar va Yozuvchilar jamg'armasi tashkil topganidan keyin Gulen harakati Turkiyada, keyinroq dunyoning turli markazlarida (Angliyadagi Dialog Jamiyati, AQShning sharqiy shtatlarida Rumiy Forumi va h.k.) shunga o‘xshash jamg‘armalar orqali o‘tkazilib kelinmoqda. Misol uchun dialogni rivojlantirish (masalan, Abant platformasi ).

Iqtisodiy faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gulen harakati turli yo'llar bilan daromad ko'radi. Tashkilot tomonidan boshqariladigan moliyaviy institutlar va noqonuniy pul o'tkazmalari hamda, hayriyalar bilan yashaydi. Tekshiruvlar natijasida musodara qilinishidan oldin, tashkilotning eng katta daromad manbalari Kaynak Holding, Koza-İpek Holding va Asya Katılım Bankasi edi. [17]

Matbuot xabari[tahrir | manbasini tahrirlash]

gulen harakati matbuotga 1979-yili Sızıntı jurnalini bosib chiqarish bilan boshlagan. Shundan so'ng “ Zaman” gazetasi va “Samanyolu” televideniyesiga asos solgan. Harakatning shuningdek, Mehtap (madaniyat), Samanyolu Haber (yangiliklar), Yumurcak (bolalar), Irmak (diniy), www.kure.tv (internet), Ebru (inglizcha) va Dünya (kurdcha) nomli xususiy eshittirish kanallari mavjud. Bundan tashqari, akademik ilohiyot jurnali Yeni Ümit va Asyon news-sharh jurnallari mavjud. [18]

Siyosiy faoliyat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fathulloh Gulen oʻtmishda turli siyosiy arboblar bilan aloqalar oʻrnatgan va hamda uning etiqod va qarashlari turli olimlar tomonidan ham ma'qullangan. Vaqti-vaqti bilan ommaviy axborot vositalarida harakatni ayblovchi nashrlar chiqarildi, lekin bular Gulen harakatini siyosiy raqib deb hisoblamagan hukumatlar tomonidan jiddiy qabul qilinmadi. [19]

Turkiya Respublikasida Rejeb Teyyip Erdog'an boshchiligida 2014-yil fevralda yig’ilgan Milliy xavfsizlik kengashi Gulen harakati bilan o’zlashtirilgan “parallel tuzilma” iborasi bilan bu harakatni milliy xavfsizlikka tahdid sifatida belgiladi.

Boshqa tadbirlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

1994-yilda Jurnalistlar va yozuvchilar jamg‘armasi tashkil etildi.

Fathullo Gulen 1996-yil aprelida Fener Rum Patriarxi I Bartolomey bilan Istanbulda uchrashdi; U 1997-yil 10-sentyabrda yurak angiografiyasiga borgan AQShning Tuhmat va inkorga qarshi assotsiatsiyasi (ADL) prezidenti Avraam Foksman va Nyu-York shtati katolik cherkovi kardinali Jon O'Konnor bilan uchrashdi.,1997 yil 19 sentyabrda Nyu-Jersi shtatida . ADLI boshlig'i Abraham Foksmana Fathulla Gulenga Islomda bag'rikenglik haqida kitob yozishini bildirib o'tadi va u ADL tomonidan ingliz tilida nashr etiladi.

1997-yil 21-noyabrda Vatikanning Istanbul vakili Jorj Marovich va unga birgalikda hamroh bo'lgan asli suriyaliklar jamoatidan bazi kishilar uning huzuriga tashrif buyurishadi. [20]

Tarixiy rivojlanish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turkiya davlatida va chet el davlatlarida Gulen harakati tomonidan ta’lim tizimidagi “nur uylari”, turar joylar, ilmiy muassasalar orqali “ Zaman” gazetasi va “ Samanyolu” televideniyesi kabi tashkilotlar orqali ommaviy axborot vositalari sohasidagi faoliyatidan tashqari, siyosat, moliya va sugʻurta kabi sohalarda ham faoliyat olib boradi. U rasmiy tuzilmaga rasmiy a'zolik tizimiga ega emas. Aytilishicha, a’zolar daromadlarining 5%-20 foizini harakatga xayriya qiladilar. [21]

Sharhlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gollandiya qirolligi hukumati 2008-yilda Gulen harakatini faoliyatini oʻrganib chiqdi va bu koʻrib chiqish natijasida Gulen maktablari integratsiyaga qarshi xatti-harakatlarni ragʻbatlantirgani sababli moliyalashtirishni qisqartirdi. Rossiya Gulen harakati bilan aloqador maktablarni “panislomistik”, “panturkistik” targʻibot va “josuslik” vajlari bilan yopib qoʻygan va shunga oʻxshab Ozarbayjon ham bu maktablarga qarshi chora koʻrganini maʼlum qilgan.

Germaniy Federativ Respublikasida mashhur gazetalardan biri Süddeutsche Zeitung gazetasida chop etilgan xabarda Gulen jamoasi Illuminatidan ham xavfliroq ekani aytildi.

2016 yil Turkiyada harbiy to'ntarishga urinish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turkiya hukumati tomonidan Turk Qurolli Kuchlari orasida Tinchlik kengashi deb tanishtirilgan askarlar 2016-yil iyul oyida amalga oshirilgan toʻntarish tashabbusi ortida Gulen jamoasi turganini daʼvo qilmoqda. [22][23][24]

To'ntarish tashabbusi bilan bog'liq bo'lgan ayblarni rad etgan Gulen matbuotdagi jurnalisning “Turkiyadagi bu tashabbusda izdoshlaringizning roli bormi?” deb bergan savoliga Gulen “o'zi men izdoshlarimni tanimayman . Qilgan ishlarga hamdard bo'lganlar bo'lishi mumkin. To'g'ridan-to'g'ri aytamanki, men o'z izdoshlarimning bir foizini ham tanimayman, men o'z izdoshlarimni tanimayman, shunda ularning roli bor yoki yo'qligini bilib olaman. Shuning uchun biriga alerjisi bo'lgan odamlar boshqalarga hamdard bo'lishlari mumkin. Bu CHP bo'lishi mumkin, MHP bo'lishi mumkin, siz bo'lishi mumkin, bu men bo'lishi mumkin." [144]

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

E'tibor qarating[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manba[tahrir | manbasini tahrirlash]

Turkumlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ afsv.org = Brief History of the Gülen Movement | url = http://www.gulenmovement.us/gulen-movement/brief-history-of-gulen-movement | website = gulenmovement.us | yayıncı = Gulenmovement.us sitesi | erişimtarihi = 29 Mart 2014 | arşivengelli = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140329220529/http://www.gulenmovement.us/gulen-movement/brief-history-of-gulen-movement | arşivtarihi = 29 Mart 2014 | ölüurl =evet}}
  2. ↑ gulenmovement.us/gulen-movement/brief-history-of-gulen-movement
  3. ↑ rand.org/content/dam/rand/pubs/research reports/RR2500/RR2589/RAND RR2589.pdf
  4. ↑ m.haberturk.com/gundem/haber-amp/1508856-fetonun-tarihcesi-15-temmuz-darbe-girisimi-raporu
  5. ↑ bbc.com/news/world-europe-36855846
  6. ↑ hurriyet.com.tr/gundem/tsk-olmasaydi-seriat-devleti-kuracaklardi-39146749
  7. ↑ bbc.com/turkce/haberler/2014/01/140115 osman can ft
  8. ↑ foreignpolicy.com/2010/02/25/whats-really-behind-turkeys-coup-arrests/
  9. ↑ rand.org/content/dam/rand/pubs/research reports/RR2500/RR2589/RAND RR2589.pdf
  10. ↑ hurriyet.com.tr/gundem/fethullah-gulene-10-yil-hapis-istemi-38532766
  11. ↑ yargitaycb.gov.tr/documents/15temmuzbrosurTR.pdf
  12. ↑ pa.edu.tr/Upload/editor/files/uluslararasi-tehdit-olarak-feto.pdf
  13. ↑ swp-berlin.org/fileadmin/contents/products/research papers/2014 RP02 srt.pdf
  14. ↑ sozcu.com.tr/2017/gundem/ergenekon-fetonun-ortaya-attigi-hayali-bir-orguttur-1632498/
  15. ↑ foreignpolicy.com/2010/02/25/whats-really-behind-turkeys-coup-arrests/
  16. ↑ cumhuriyet.com.tr/yazarlar/hikmet-cetinkaya/fethullahin-amaci-neydi-668103
  17. ↑ aa.com.tr/tr/15-temmuz-darbe-girisimi/feto-pdy-cati-davasinin-gerekceli-karari-aciklandi/1366314
  18. ↑ medyascope.tv/2017/07/17/fethullah-gulen-hedefi-ne-neye-ve-kime-hizmet-ediyor/
  19. ↑ aa.com.tr/en/asia-pacific/pakistanis-laud-landmark-verdict-on-feto-terror-group-/1351082
  20. ↑ middleeastmonitor.com/20161014-gcc-declare-feto-a-terrorist-organisation/
  21. ↑ turkeypurge.com
  22. ↑ bbc.co.uk/news/world-europe-36813924
  23. ↑ dailysabah.com/politics/2016/07/16/turkeys-top-judicial-board-hsyk-orders-detention-of-2745-gulen-linked-judges-over-coup-attempt
  24. ↑ cnn.com/2016/07/17/asia/turkey-attempted-coup/index.html 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Gülen_harakati&oldid=3770874" dan olindi