Futzal boʻyicha 2024-yilgi jahon chempionati – FIFAga aʼzo erkaklar terma jamoalari oʻrtasida toʻrt yilda bir marta oʻtkaziladigan futzal boʻyicha jahon chempionatining oʻninchi turi. Turnir Oʻzbekistonning 3 ta shahrida boʻlib oʻtdi[1][2]. Bu Oʻzbekiston mezbonlik qilgan birinchi FIFA turniri, Markaziy Osiyoda oʻtkazilgan birinchi FIFA turniri va Osiyoda oʻtkazilgan toʻrtinchi futzal Jahon chempionati boʻldi[3]. Qolganlari 1992-yilda Hong Kongda, 2004-yilda Tayvanda va 2012-yilda Tailandda. Oldingi turnir COVID-19 pandemiyasi sababli 2021-yilga qoldirilganidan keyin turnir odatdagi toʻrt yillik sikliga qaytgan.
2023-yil aprel oyida Marokashga mezbonlik huquqi berilgani xabar qilingandi, chunki ular FIFAga taqdim etilgan yagona taklif boʻlgan. Biroq Oʻzbekiston 2023-yil 23-iyun kuni mezbon sifatida tanlangan[13]. Oʻzbekistonning tanlovga mezbonlik qilishdagi ishtiyoqi va taʼsirchan natijalari Oʻzbekistonning tanlanishiga sabab sifatida koʻrildi[14]. Bu FIFA turniri Markaziy Osiyoda birinchi marta oʻtkazilgan. Avvalroq Oʻzbekiston 2012-yilgiFIFA U-20 ayollar oʻrtasidagi jahon chempionatiga mezbonlik qilishi kerak edi, biroq bir qator moddiy-texnik va iqtisodiy muammolar tufayli mezbonlik huquqidan mahrum qilingan edi.
20-may kuni FIFA turnir logotipini taqdim etgan[16][17]. Logotipda FIFA futzal boʻyicha jahon chempionati kubogi koʻrinishida anʼanaviy oʻzbek oshxonasida tez-tez qoʻllaniladigan qalampir tasvirlangan.
19-iyul kuni OAVni akkreditatsiya qilish jarayoni boshlandi[18].
2024-yil 30-iyulda chiptalarni olish jarayoni boshlangan[19].
31-iyul kuni Parijda kubok mezbon mamlakatga topshirilgan[20].
Final turniriga jami 24 ta[29] terma jamoa yoʻl oldi, faqat Oʻzbekiston avtomatik tarzda mezbon davlat sifatida finalga yoʻl oldi. Qolgan 23 jamoa esa oltita alohida qitʼa saralash musobaqalarida qatnashdi[30][31].
24 ta saralangan jamoadan uchtasi musobaqada debyut qildi: Fransiya, Yangi Zelandiya va Tojikiston[32][33][34]. Tojikistonning Eron va mezbon Oʻzbekiston bilan birga saralash bosqichidan oʻtishi, birinchi marta Markaziy Osiyodan 3 ta davlat Jahon chempionatiga yoʻllanma olganini anglatgan. Bu, shuningdek, Tojikistonning kattalar oʻrtasidagi birinchi FIFA turniri boʻldi. Tojikiston terma jamoalari avval ikki marta FIFA U-17 Jahon chempionatida ishtirok etgan.
Musoboqada avval ishtirok etgan jamoalar orasida Yevropaning Xorvatiya va Niderlandiya jamolari ham 24 yillik tanaffusdan keyin musoboqaga yoʻllanma olgan. Liviya 2012-yildagi musoboqadan soʻng, Kuba va Ukraina esa soʻnggi 2021-yilgi turnirni oʻtkazib yuborganidan keyin saralashdan muvaffaqiyat oʻtdi.
Eʼtiborga molik jihatlar orasida Rossiya ham bor. Rossiya davlati Ukrainagabostirib kirishi sababliUEFA tomonidan saralashdan chetlashtirilgan. Futzal boʻyicha Osiyo Kubogi-2022 chempioni Yaponiya terma jamoasi oʻz tarixida ilk bor futzal boʻyicha Osiyo kubogi guruh bosqichidan chiqa olmadi[35]. AfrikadanMisr 2024-yilgi futzal boʻyicha Afrika Millatlar Kubogida Liviyaga qarshi uchinchi oʻrinni yutqazib, 1992-yildan beri ilk marta saralash bosqichidan oʻta olmadi[36].
24 ta jamoa toʻrtta jamoadan iborat oltita guruhga boʻlindi, mezbon Oʻzbekiston avtomatik tarzda 1-pogʻonaga joylashdi va „A“ guruhida birinchi oʻrinni egalladi. Jamoalarni savatlarga ajratish FIFA futzal boʻyicha jahon reytingining 2024-yil 6-maydagi xolatiga koʻra koʻrsatilgan[48].
Qur’a A1 mezbonidan boshlandi, birinchi boʻlib 1-savatdagi jamoalar qur’a tashlandi, 2, 3 va 4-savatlardagi jamoalar jugʻrofiy toʻqnashuvga yoʻl qoʻymaslik uchun guruhlarni oʻtkazib yuborishlari kerak va bitta konfederatsiyadan 2 ta jamoa boʻlmaydi, keyin qura 4-savatdagi jamoalar bilan yakunlandi.
Turnir uchun quyidagi rasmiylar tanlab olindi.[49] Futzal turnirida ikkinchi marta, 2021-yildan soʻng, FIFA futzal turnirida video qoʻllab-quvvatlash (VS) joriy etiladi.
Har bir jamoa koʻpi bilan 30 nafar oʻyinchidan iborat dastlabki tarkibni taqdim etishi kerak (ulardan 3 nafari darvozabon boʻlishi kerak). Dastlabki tarkibdan jamoa FIFA tomonidan belgilangan muddatga qadar 14 nafar futbolchidan iborat yakuniy tarkibni (ulardan ikkitasi darvozabon boʻlishi kerak) nomlashi kerak. Yakuniy tarkibdagi oʻyinchilar jiddiy jarohat yoki kasallik tufayli jamoaning birinchi oʻyini boshlanishidan 24 soat oldin dastlabki tarkibdagi oʻyinchi bilan almashtirilishi mumkin[50]. Barcha ishtirokchi jamoalar FIFA tomonidan belgilangan koʻrsatmalarga muvofiq va belgilangan muddatda futzal boʻyicha 2024 yilgi Jahon chempionati uchun tarkiblarini nomlashlari kerak. Shartlarga rioya qilmagan jamoa diskvalifikatsiya qilindi[51].
Oltita guruhdan uchinchi oʻrinni egallagan eng yaxshi toʻrtta jamoa, oltita guruh gʻolibi va oltita ikkinchi oʻrin sohibi bilan birga pley-off bosqichiga yoʻl oldi.
Pley-off bosqichida, agar oʻyin normal oʻyin vaqti oxirida teng boʻlsa, qoʻshimcha vaqt (har biri besh daqiqadan ikki davr) oʻynaldi va kerak boʻlsa, gʻolibni aniqlash uchun penaltilar seriyasi orqali oʻtkazildi. Biroq, uchinchi oʻrin uchun oʻyin uchun, agar u toʻgʻridan-toʻgʻri final oldidan oʻtkazilsa, qoʻshimcha vaqt oʻtkazilmaydi va gʻolib penaltilar seriyasida aniqlandi.
16-turdagi oʻyinlar kombinatsiyasi
Uchinchi oʻrinni egallagan jamoalar ishtirokidagi oʻziga xos oʻyinlar 1/8 finalga uchinchi oʻrinni egallagan toʻrtta jamoa yoʻllanma olganiga bogʻliq:
Toʻrtta saralangan jamoalar boʻyicha kombinatsiya
Uchinchi oʻrinni egallagan jamoalar guruhlardan oʻtishdi
Futbol boʻyicha statistik konventsiyaga koʻra, qoʻshimcha vaqtda hal qilingan oʻyinlar gʻalaba va magʻlubiyat sifatida, penaltilar seriyasi bilan hal qilingan oʻyinlar esa durang deb hisoblanadi.