Frontend va backend

Dasturiy taʼminot muhandisligida frontend va backend yoki back-end deb ataladi. Ushbu atamalar dasturiy taʼminotning taqdimot qatlami (frontend) va maʼlumotlarga kirish qatlami (backend) oʻrtasidagi farqlarni ajratishni anglatadigan apparat. Server modelida tashqi koʻrinish odatda frontend hisoblanadi va frontendning oʻzida baʼzi taqdimot ishlari amalga oshirilgan boʻlsa ham, backend hisoblanadi.

Kirish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dasturiy taʼminot tizimida apparat va foydalanuvchi oʻrtasida koʻplab maʼlumotlar boʻlishi mumkin. Old qismi mavhum boʻlib, foydalanuvchilarga qulay interfeysni taʼminlaydi. Orqa tomon esa odatda maʼlumotlarni saqlash va biznes mantigʻini boshqaradi.

Telekommunikatsiyada old tomonni qurilma yoki xizmat deb hisoblansa, orqa tomon esa xizmat koʻrsatadigan infratuzilmadir.

Asosiy qoida shundaki, old tomondagi (yoki „frontend“) kod foydalanuvchi tomonidan boshqariladigan har qanday komponentni oʻz ichiga oladi. Server tomonidagi (yoki „backend“) kod odatda serverda joylashgan boʻlib, koʻpincha foydalanuvchidan jismoniy jihatdan uzoqroq boʻladi.

Dasturiy taʼminot taʼriflari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kontentni boshqarish sistemalarida frontend va backend atamalari mos ravishda CMS va maʼmuriy koʻrinishlarning foydalanuvchiga koʻringan qismlariga ishora qilishi mumkin^[1]^[2].

Nutq sintezida frontend qism sintez tizimining kiritilgan maʼlumotni ramziy fonetik tasvirga aylantiradigan qismi, orqa tomon yaʼni backend qism esa ramziy fonetik tasvirni haqiqiy tovushlarga aylantiradigan qismi hisoblanadi^[3].

Asosiy kompyuterning quyi tizimlarida grafik fayl boshqaruvchisi kompyuterning fayl tizimining old tomoni hisoblanib, operatsion tizim bilan koʻrinib turgan qismi hisoblanadi. Frontend foydalanuvchiga yuzma-yuz koʻrinib turib, backend esa javoban operatsion tizim dasturlarini ishga tushiradi.

Kompilyatorlarda frontend qism manba qismini oraliq koʻrinishgacha tarjima qiladi va backend qism kompyuter tilida kod ishlab chiqarish uchun oraliq qism bilan ishlaydi. Backend asosan tezroq ishlaydigan kod ishlab chiqarish uchun optimallashtiradi. Frontend va backendning farqi manba kodi bilan ishlaydigan tahlil qiluvchi boʻlimni va kodni yaratadigan va optimallashtiradigan backend qismni ajratishi mumkin. GCC kabi boshqa dizaynlar bir nechta frontendlar (turli manba tillarini tahlil qilish) yoki backendlar (turli maqsadli protsessorlar uchun kod yaratish) oʻrtasidagi xizmatlarni taklif qiladi^[4].

Misol sifatida veb-ishlab chiqish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ikkalasining oʻrtasidagi farqni tushunishning boshqa bir yoʻli frontend va backend dasturiy taʼminot ishlab chiqaruvchisiga kerak boʻlgan bilimlarni tushunishdir. Quyidagi roʻyxat misol sifatida veb-ishlab chiqishga qaratilgan:

Ikkalasi ham[tahrir | manbasini tahrirlash]

Git, Mercurial yoki Subversiya kabi versiyalarni boshqarish vositalari
FTP yoki rsync kabi fayllarni uzatish vositalari va protokollari

Frontend diqqat markazida quyidagilarni oʻz ichiga oladi:[tahrir | manbasini tahrirlash]

HTML, CSS, JavaScript kabi veb dasturlash tillari hamda Sass yoki Query kabi tillarda koʻp ishlatiladigan yordamchi kutubxonalar
Asinxron soʻrovlarni qaytadan ishlash va AJAX
Bir sahifali ilovalar (React, Angular yoki Vue.js kabi ramkalar bilan)
Veb ishlashi (eng katta mazmunli boʻyoq, interaktiv vaqt, 60 FPS animatsiyalar va oʻzaro taʼsirlar, xotiradan foydalanish va h.k.)
Responsiv veb-dizayn
Brauzerlar oʻrtasidagi muvofiqlikdagi muammolar va vaqtinchalik yechimlar
Boshsiz brauzer bilan oxirigacha sinov
Webpack va Gulp.js kabi vositalar yordamida JavaScript fayllarini o‘zgartirish va to‘plash, tasvir o‘lchamlarini va boshqa jarayonlarni oʻzgartirish uchun avtomatlashtirishni yaratish
Qidiruv tizimini optimallashtirish
Foydalanish imkoniyati bilan bogʻliq muammolar
GIMP yoki Photoshop kabi tasvirlarni tahrirlash vositalaridan asosiy foydalanish
Foydalanuvchi interfeysi

Backend fokuslangan koʻrinishlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

PHP, Python, Ruby, Perl, Node.js kabi skript tillari yoki C#, Java yoki Go kabi kompilyatsiya tillari
Foydalanilayotgan til uchun avtomatlashtirilgan sinov ramkalari
Ilova maʼlumotlariga kirish
Ilova biznes mantiq
Maʼlumotlar bazasini boshqarish
Masshtablilik
Yuqori mavjudligi
Xavfsizlik muammolari, autentifikatsiya va avtorizatsiya
Dasturiy taʼminot arxitekturasi
Maʼlumotlarni oʻzgartirish
Zaxiralash usullari va dasturiy taʼminot

Ikkala pozitsiya ham bitta mahsulot ustida ishlashiga qaramay, juda aniq koʻnikmalarga ega hisoblanadi.

API[tahrir | manbasini tahrirlash]

Frontend API orqali backend qism bilan bogʻlanadi. Veb va mobil frontendlarda API odatda HTTP soʻrovi javobiga asoslanadi. API baʼzan „Backend for Frontend“ (BFF) uslubidan foydalangan holda ishlab chiqilgan boʻlib, u frontend qismda oʻzgartirish kiritishni osonlashtirish uchun xizmat qiladi^[5].

Uskuna taʼriflari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tarmoqli hisoblashda frontend qism tarmoq trafigini optimallashtiradigan yoki himoya qiladigan har qanday uskunaga murojaat qilishi mumkin^[6]. U tarmoqning koʻrinib turgan old tomonida yoki chegarasida joylashgani uchun dasturning frontend apparati deb ataladi. Tarmoq trafigida tarmoqqa kirishdan oldin front-end apparat orqali oʻtadi.

Protsessor dizaynida frontend dizayni Verilog kabi apparat taʼrifi tilida kontaktlarning eskirishiga olib keladigan harakatlarining boshlangʻich tavsifi boʻlardi, backend dizayni esa bu xatti-harakatni matritsadagi jismoniy tranzistorlar bilan taqqoslash jarayoni hisoblanadi^[7].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ „Front End vs Back End of Your Website: Everything You Need to Know“. DOJO Creative (2020-yil 7-fevral). Qaraldi: 2022-yil 31-avgust.
↑ Thapliyal. „Difference Between Frontend and Backend MVC – Joomlatuts“. joomlatuts.net. 2016-yil 30-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 30-dekabr.
↑ Gutierrez--Osuna. „L18: Speech synthesis (backend)“. tamu.edu. Texas A&M University. 2019-yil 14-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 29-dekabr.
↑ Bin Muhammad. „Operating Systems Notes“. www.personal.kent.edu. Kent State University. Qaraldi: 2016-yil 30-dekabr.
↑ Wickramarachchi. „The BFF Pattern (Backend for Frontend): An Introduction“. Bits and pieces (2021-yil 24-fevral). Qaraldi: 2021-yil 13-noyabr.
↑ OʻDell. „Network Front-End Processors, Yet Again | June 2009 | Communications of the ACM“. cacm.acm.org. Qaraldi: 2016-yil 30-dekabr.
↑ „Front-End Design | Online Documentation for Altium Products“. techdocs.altium.com. Qaraldi: 2016-yil 30-dekabr.

[1] „Front End vs Back End of Your Website: Everything You Need to Know“. DOJO Creative (2020-yil 7-fevral). Qaraldi: 2022-yil 31-avgust.

[2] Thapliyal. „Difference Between Frontend and Backend MVC – Joomlatuts“. joomlatuts.net. 2016-yil 30-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 30-dekabr.

[3] Gutierrez--Osuna. „L18: Speech synthesis (backend)“. tamu.edu. Texas A&M University. 2019-yil 14-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 29-dekabr.

[4] Bin Muhammad. „Operating Systems Notes“. www.personal.kent.edu. Kent State University. Qaraldi: 2016-yil 30-dekabr.

[5] Wickramarachchi. „The BFF Pattern (Backend for Frontend): An Introduction“. Bits and pieces (2021-yil 24-fevral). Qaraldi: 2021-yil 13-noyabr.

[6] OʻDell. „Network Front-End Processors, Yet Again | June 2009 | Communications of the ACM“. cacm.acm.org. Qaraldi: 2016-yil 30-dekabr.

[7] „Front-End Design | Online Documentation for Altium Products“. techdocs.altium.com. Qaraldi: 2016-yil 30-dekabr.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]