Frenk Gehri

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Frenk Ouen Gehri (inglizcha: Frank Owen Gehry , haqiqiy ismi Efraim Ouen Goldberg,inglizcha: Ephraim Owen Goldberg; tugʻ. 1929 -yil 28-fevral, Toronto) — meʼmoriy dekonstruktivizmning kelib chiqishida turgan zamonamizning eng yirik meʼmorlaridan biri. 1989-yilda Pritsker mukofoti sovrindori.

Hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Frеnk Gehri polshalik muhojirlar oilasida tugʻilgan. Uning bobosi qurilish materiallari savdosi bilan shugʻullangan, otasi esa savdo va arkada doʻkoniga ega edi. Yosh Efrayim (Frеnk) antisemitizm asoslarida kaltaklangan va bu psixologik travma familiyasini oʻzgartirish va oilasi bilan Amerikaga koʻchib oʻtish uchun bahona boʻldi. 17 yoshidan Gehri Los-Anjelesda yashagan. U dastlab Janubiy Kaliforniya universitetida (BA, 1954), keyin Garvard universitetida (MA, 1957) tahsil olgan. U AQSHdagi V.Grun, Pereyra va Lakmanning dizayn firmalarida, Fransiyada meʼmor A.Remonde bilan birga ishlagan. 1962-yilda u Qoʻshma Shtatlarga qaytib keldi va Los-Anjelesda boshqa meʼmor bilan oʻz ofisini ochdi va 1967-yilda u Frank Gehry va Associatesga aylantirildi[1][2]. 2014-yilda kompaniya 200 dan ortiq arxitektorlari bilan dunyodagi yetakchi arxitektura firmalaridan biri edi.

1950 va 1960-yillarda Frenk Gehri Frank Lloyd Raytdan taʼsirlangan; meʼmor 1978-yilda postmodernizm mavzusiga murojaat qilib, 1920-yillarda qurilgan oʻz uyini mohirlik bilan qayta tikladi.

Arxitektura[tahrir | manbasini tahrirlash]

Guggenxaym muzeyi Bilbao.

Gehri dekonstruktivist arxitekturaning eng mashhur namunalariga egalik qiladi - Minneapolisdagi Frederik Vaysman muzeyi (1993), Pragadagi " raqs uyi " (1995), Bilbaodagi titan choyshab bilan qoplangan Guggenxaym muzeyi (1997), Los-Anjelesdagi Uolt Disney konsert zali (2003). Gehrining Pol Allen tomonidan Sietl musiqa muzeyi (2000) uchun topshirgan loyihasi kam qabul qilindi[3][4][5].

2007-yilda Massachusets texnologiya instituti Gehrini 315 million dollarlik sifatsiz korpus dizaynida ayblab, sudga berdi. Universitet vakillarining soʻzlariga koʻra, uch yillik faoliyat davomida binodan suv oqishi boshlandi, devorlari mogʻor bilan qoplandi va “tom va deraza tokchalaridan qulagan katta muz bloklari nafaqat institut xodimlarining hayotiga bevosita tahdid solmoqda, lekin tez-tez favqulodda chiqishlarni toʻsib qoʻydi"[6].

Oʻz eʼtirofiga koʻra, Gehri ijodida, arxitekturani badiiy tushunishida baliqning shakli va harakatchanligi leytmotivi mavjud. Bu leytmotiv Gehrining keyingi barcha binolarida kuzatilishi mumkin: Bilbaodagi Guggenxaym muzeyi (1991—1997), Uoker muzeyi (Minneapolis), Barselona Olimpiya qishlogʻidagi 35 metrlik „suzuvchi baliq“ (1992) va boshqalar. Uning soʻnggi asarlari orasida - Nyu-Yorkdagi yangi Guggenxaym muzeyi (2000), Quddusdagi bagʻrikenglik muzeyi (2002), Dandidagi saraton markazi (Buyuk Britaniya, 2003) loyihalari. Gehri bir necha bor Isroil poytaxti Quddusga tashrif buyurgan, mamlakatning madaniy hayotida ishtirok etgan.

Biroq, aslida, uning koʻplab loyihalari u dekonstruktivizm deb ataydigan narsaning illyustratsiyasidir (yaʼni, tashqi va ichki qobiqlarning „parchalanishi“, deformatsiyasi va deformatsiyasi boʻyicha rasmiy tajribalar). Gehri estetik nuqtai nazardan gʻayrioddiy ob'ektlarni yaratadi, arxitekturaning xayoliy yaxlitligini buzadi, lekin u Yevropa meʼmorchiligi tarixini global miqyosda qayta koʻrib chiqishga, uning asosiy tamoyillarini dekonstruksiya qilishga urinmaydi. Frenk Gehrining ishi mutlaqo oʻzboshimchalik va geometrik haykaltaroshlikka aylanadi va faqat uning kompozitsiyalarining injiqliklariga ishora qiladi va bu, hamkasblarning fikriga koʻra, maʼlum bir xavfdir.

Mukofotlar va unvonlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • 1987-yil: Amerika sanʼat va adabiyot akademiyasining aʼzosi
  • 1988-yil: Milliy dizayn akademiyasiga saylangan
  • 1989-yil: Pritsker mukofoti
  • 1992-yil: Imperator mukofoti
  • 1995-yil: Oltin plastinka mukofoti[7]
  • 1998-yil: AQSh milliy sanʼat medali[8]
  • 1998-yil: Kanada Qirollik arxitektura instituti oltin medali
  • 1999-yil: AIA oltin medali, Amerika arxitektura instituti
  • 2002-yil: Kanada ordeni xodimi[9]
  • 2009-yil: Buyuk Karl ordeni[10]
  • 2012-yil: Chorak asr mukofoti, Amerika arxitektorlar instituti
  • 2014-yil: Asturiya malikasi mukofoti
  • 2014-yil: Faxriy legion milliy ordeni qoʻmondoni, Fransiya
  • 2016-yil: Garvard sanʼat medali
  • 2016-yil: Prezidentning „Ozodlik“ medali
  • 2018-yil: Neytra medali[11]
  • 2019-yil: Kanada shon-shuhrat xiyoboni yangi aʼzosi[12]

Qiziq faktlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Gehri xokkeyning ishqibozi. 2004-yilda uning loyihasiga koʻra kubok tayyorlanib, ushbu sport turi boʻyicha jahon chempionati gʻolibiga topshirildi.
  • 2005-yilda Simpsonsning " Qamoqxona kalamushi " epizodi namoyish etildi. Gehri u yerda oʻzini ovoz chiqarib, ushbu animatsion serialni ovoz berishga taklif qilingan birinchi meʼmor boʻldi[13][14].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Локотко 2012.
  2. ↑ Karen Templer. „Frank Gehry“ (inglizcha). Salon (5-oktabr 1999-yil). 2021-yil 21-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-noyabr 2021-yil.
  3. ↑ Raban, Jonathan. „Deference to nature keeps Seattle from becoming world-class city“]. Seattle Times (4-aprel 2004-yil). 11-mart 2007-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-noyabr 2006-yil.
  4. ↑ Barnett, Erica C. „EMPty: The Experience Music Project is a flop on all fronts—financial, musical, and intellectual“. The Stranger (17-iyun 2004-yil). Qaraldi: 24-noyabr 2006-yil.
  5. ↑ Cheek, Lawrence W.. „On Architecture: Corrugated steel is a nice wrinkle“. Seattle Post-Intelligencer (26-sentabr 2006-yil). 20-yanvar 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26-noyabr 2006-yil.
  6. ↑ Статья «Американский институт заплатил $315 млн за здание, которое через 3 года покрылось плесенью» на newsru.com от 7 ноября 2007 года
  7. ↑ „Frank O. Gehry“ (inglizcha). Academy of Achievement. Qaraldi: 30-sentabr 2021-yil.
  8. ↑ „Lifetime Honors: National Medal of Arts“. web.archive.org (6-avgust 2011-yil). 6-avgust 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-sentabr 2021-yil.
  9. ↑ Office of the Secretary to the Governor General. „Mr. Frank Gehry“. The Governor General of Canada. Qaraldi: 30-sentabr 2021-yil.
  10. ↑ „Turner Construction Company“. web.archive.org (30-noyabr 2010-yil). 30-noyabr 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-sentabr 2021-yil.
  11. ↑ „2018 NEUTRA AWARD FOR PROFESSIONAL EXCELLENCE: Frank Gehry, Gehry Partners, LLP“. www.cpp.edu. Qaraldi: 30-sentabr 2021-yil.
  12. ↑ „FRANK GEHRY is one of the two recipient of VAEA’s Paez Medal of Art 2020“ (inglizcha). VAEA. Qaraldi: 30-sentabr 2021-yil.
  13. ↑ Мэтт Чабан. Frank Gehry Really, Really Regrets His Guest Appearance on The Simpsons (ingl.) на сайте observer.com, 5 сентября 2011
  14. ↑ Fareed Zakaria GPS (ingl.) на сайте edition.cnn.com, 4 сентября 2011 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Frenk_Gehri&oldid=4102034" dan olindi