Foydalanuvchi:Xumoyun Ergashev/Ko'rfaz urushi

Xumoyun Ergashev/Ko'rfaz urushi
Urush yeri Kuveyt, Basra Körfezi, Irak, Suudi Arabistan, İsrail

Ko'rfaz urushi yoki Birinchi Ko'rfaz urushi, kod nomi Operation Desert Storm (Operation Desert Storm) 1990-yil 2-avgustda Iroqning Quvaytga bostirib kirishi bilan boshlangan inqiroz natijasida AQSh boshchiligida koalitsiya kuchlari, 37 davlat, jumladan Buyuk Britaniya, Fransiya, Saudiya Arabistoni, Suriya, Misr, Iroqqa qarshi jang qildi. Harbiy operatsiya (1991-yil 17-yanvar - 1991-yil 28-fevral).

Fors ko'rfazi urushi, shuningdek, Fors ko'rfazi urushi, Quvayt urushi yoki Birinchi Iroq urushi (2003 yilda boshlangan Iroq urushidan keyin) kabi nomlar bilan ham tanilgan. 1990-yil 2-avgustda Iroqning janubi-sharqiy qoʻshnisi Quvaytga bostirib kirishi xalqaro noroziliklarga sabab boʻldi va reaksiyalar natijasida Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashi aʼzolari tomonidan Iroqqa qarshi qator iqtisodiy sanksiyalar joriy etildi. AQSh prezidenti Jorj H. W. Bush o'z mamlakati qo'shinlarini Saudiya Arabistoniga yuborar ekan, u boshqa davlatlarni mintaqaga harbiy kuchlarini yuborishga chaqirdi. Buning natijasida II Ikkinchi jahon urushidan keyin eng yirik harbiy koalitsiya paydo bo'ldi. Unda Birlashgan Qirollik, Fransiya, Suriya, Misr va Saudiya Arabistoni boshqa hukmron kuchlar bo'lgan, AQSh esa koalitsiya kuchining asosiy vaznini tashkil qilgan. Birgina Saudiya Arabistoni 60 milliard dollarni tashkil qilgan urush xarajatlarining 36 milliardini qoplagan, bu esa

Operatsiya 1991-yil 17-yanvarda Iroq kuchlarini Quvaytdan chiqarib yuborish uchun havodan bombardimon qilish bilan boshlandi. Buning ortidan 24-fevral kuni quruqlikdagi operatsiya o‘tkazildi. Amaliyot yakunida Iroqni Quvaytdan siqib chiqargan koalitsiya kuchlari mutlaq g‘alabaga erishdi. Quvaytning ozod etilishi bilan quruqlikdagi operatsiya boshlanganidan 100 soat o‘tib sulh e’lon qilindi. Quvayt va Saudiya Arabistonining Iroq chegarasidagi havo va quruqlik operatsiyalariga javoban Iroq Saudiya Arabistonidagi koalitsiya nishonlariga va Isroilga qarshi Skad raketalari bilan javob berdi.

Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashining 1991-yil aprel oyida qabul qilingan 687-sonli rezolyutsiyasi bilan sulh shartlari e'lon qilindi. 687-sonli qarorni amalga oshirish amaliyotlari va bu qarordan keyingi qarorlar 12 yildan keyin boshlangan yana bir urushga sabab bo'ldi.

Ko'rfaz urushi; Butun dunyoda televideniyeda jonli ko'rilgan ikkinchi urush bo'lib, ommaviy axborot vositalarida deyarli yangi davr yaratdi.

Fon

Sovuq urush davrida Iroq 1950-yillardan boshlab Sovet Ittifoqining ittifoqchisi bo'lgan, shuning uchun u AQSh bilan munosabatlari yaxshi emasdi. Bu davrda AQSH ayniqsa Iroqning arab-isroil urushlarida Isroilga qarshi tutgan pozitsiyasidan va mamlakatning turli arab va falastin jangari guruhlarini qoʻllab-quvvatlayotganidan norozi edi. 1980-yilda Iroqning Eronga bostirib kirishi bilan boshlangan Eron-Iroq urushining dastlabki bosqichlarida AQSh rasman betaraf qolgan boʻlsa-da, Iroqqa resurslar, siyosiy yordam va harbiy boʻlmagan samolyotlar berdi. 1982-yil mart oyida Eronning muvaffaqiyatli qarshi hujumi ortidan AQSh ma'muriyati Iroqqa yordamni oshirishga qaror qildi. 1979-yilda terrorizmni qoʻllab-quvvatlovchi davlatlar roʻyxatiga kiritilgan Iroq 1982-yilda roʻyxatdan chiqarildi va bu davlat bilan toʻliq diplomatik aloqalar oʻrnatildi. AQSh Mudofaa vaziri o'rinbosari Noel Koch keyinchalik "Iroqliklar terrorizmni qo'llab-quvvatlashda davom etganiga shubha yo'q edi, asl sabab Iroqning Eronga qarshi muvaffaqiyat qozonishiga yordam berish edi", deb ta'kidladi. 1982-yilda Iroqqa qurol sotish rekord darajaga yetdi, Iroq urushda yutuqlarga erishdi va Eron sulh takliflarini rad etdi. 1983-yil noyabr oyida Iroq yetakchisi Saddam Husayn AQSh talabiga binoan Abu Nidalni Iroqdan chiqarib yuborgach, Ronald Reygan maʼmuriyati Iroq bilan munosabatlarni yaxshilash maqsadida Donald Ramsfeldni maxsus delegatsiya bilan Bagʻdodga joʻnatgan. AQSH Savdo qoʻmitasi ruxsati bilan Amerika kompaniyalari Iroqqa kuydirgi va pestitsidlar joʻnatgan. Iroq hukumati keyinchalik biologik qurol dasturida kuydirgidan va kimyoviy qurol yaratish uchun pestitsidlardan foydalangan.

1988-yil avgust oyida Eron-Iroq urushini tugatgan sulh imzolanganda Iroq qarzga botgan va uning aholisi ijtimoiy norozilik yoqasida edi. Iroq qarzlarining katta qismi Saudiya Arabistoni va Quvaytga tegishli edi. Iroq har ikki davlatdan qarzlarini kechishni so'radi, ammo ikkala davlat ham rad javobini berdi.

Quvayt Usmonlilar imperiyasining Basra viloyatining bir qismi edi. Shuning uchun Iroq Quvaytni o'zining bir qismi deb hisoblay boshladi. Quvayt birinchi marta XIX asrning oxirida nemislar Berlin-Bagʻdod temir yoʻlini Quvayt portigacha yetkazishni ko'zlaganida Yevropa davlatlarining eʼtiborini tortdi. Germaniya imperiyasi rejalarini barbod qilishga urinayotgan Angliya va Quvaytni boshqargan Al-Sabah sulolasi Usmonlilarga qarshi kafolat izlab, 1899-yilda shartnoma imzoladi va bu davlatning tashqi ishlarini inglizlarga topshirdi. 1914-yilda Usmonlilar bilan urushga kirgan Angliya urush boshlanganidan soʻng Quvaytda protektorat oʻrnatdi. Urushdan keyin 1922-yilda imzolangan Ukayr shartnomasi bilan Najd (keyinchalik Saudiya Arabistoni) bilan Quvayt shayxligi oʻrtasidagi munosabatlar tartibga solindi va neytral hudud tashkil etildi. 1923-yilda Quvaytning Iroq bilan shimoliy chegarasi belgilab olingan. Ushbu shartnoma bilan Iroq Fors ko'rfaziga, ya'ni dengizga chiqish imkoniyatidan mahrum bo'ldi.

Iroq, shuningdek, Quvaytni OPEKning neft qazib olish kvotasidan ko'p neft ishlab chiqarishda aybladi. Shunga qaramay, Quvayt va Birlashgan Arab Amirliklari neft ishlab chiqarishni doimiy ravishda oshirib borishdi, Iroq esa Eron hujumlari va iqtisodiy urush tufayli Eron-Iroq urushidan hech bo'lmaganda tovon puli talab qildi. Natijada, neft narxining pasayishi - narxi bir barrel uchun 10 dollarga tushib ketdi - Iroq uchun 7 milliard dollar zarar keltirdi, bu 1989-yildagi to'lov balansi taqchilligiga olib keldi. Shu sababdan Iroq hukumati urushdan zarar ko'rgan infratuzilmasini ta'mirlashdan tashqari asosiy xarajatlarni ham to'lay olmadi. Iroq bilan birga Iordaniya ham neft ishlab chiqarish siyosatiga qarshi kurash olib bordi, ammo muvaffaqiyatga erisha olmadi. Iroq hukumati mavjud vaziyatni o'ziga xos iqtisodiy urush sifatida baholab, Quvaytni Iroq chegarasidagi Rumayla neft konidan yo'nalishli burg'ulash usuli bilan foydalanganlikda aybladi.

Boshqa tomondan, Saddam Husayn Eron-Iroq urushida o'z davlatini qo'llab-quvvatlagan arab davlatlari bilan aloqalarni rivojlantirishga harakat qilardi. G'arbiy Fors ko'rfazi mamlakatlari bilan yaqin aloqalar o'rnatish Iroqni AQShning ta'sir doirasiga olib kirishi mumkin degan fikrda bu siyosat AQSh tomonidan ham qo'llab-quvvatlandi. Eron-Iroq urushi davrida yuqori darajada bo'lgan Iroq-Saudiya Arabistoni munosabatlari 1989-yilda ham davom etdi. Ikki davlat o'rtasida aralashmaslik va hujum qilmaslik to'g'risidagi pakt imzolandi. Ushbu paktdan so'ng darhol Quvaytning Iroqqa Um Qasr portini ijaraga berish taklifi rad etilgan bo'lsa-da, Iroq Quvaytga ichimlik va sug'orish uchun suv sotishi to'g'risida kelishuv imzolandi. Saudiya Arabistoni tomonidan qo'llab-quvvatlangan rivojlanish loyihalari esa, Iroqning katta qarzlari va 200 ming askarning demobilizatsiyasi tufayli to'sqinlik qildi. Iroq ham qurol eksportchisi boʻlish uchun qurol ishlab chiqarishni koʻpaytirish ustida ishladi, biroq bu loyihalar paydo boʻlgan toʻsiqlar tufayli muvaffaqiyatsizlikka uchradi.

Iroqning arab qo'shnilari, ayniqsa Misr bilan munosabatlari 200 ming askar demobilizatsiya qilinganidan so'ng ishsizlik ortib borayotgani sababli mamlakatda ishlayotgan chet ellik ishchilarga nisbatan zo'ravonlik kuchayishi tufayli yomonlashdi. Bu o'zgarishlarning barchasi Sharqiy Yevropadagi katta siyosiy o'zgarishlar tufayli arab dunyosidan tashqarida unchalik hame'tibor berilmadi. Shu munosabat bilan Qo'shma Shtatlar Iroqni inson huquqlarining buzilishi uchun qoralay boshladi, Buyuk Britaniya esa Britaniyaning The Observer gazetasida ishlagan eronlik Farzad Bazoftning josuslik aybi bilan qatl etilishini qoraladi. Saddam Husayn Iroqqa qarshi harbiy kuch ishlatsa, Isroilga qarshi ikki tomonlama kimyoviy qurol qoʻllanilishini eʼlon qilganidan soʻng, AQSh maʼmuriyati Iroqqa yordamini toʻxtatdi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti missiyasining AQSh tomonidan Intifadada falastinliklar halok boʻlgan Isroil tomonidan bosib olingan mintaqaga veto qoʻyishi bilan Iroq Yaqin Sharqdagi joylashuvi tufayli AQSh tashqi siyosatida ishonchsiz boʻlib qoldi. AQSh energiya manbalariga tayandi.

1990-yil iyul oyining boshida Iroq o'zi shikoyat qilgan Quvaytning kvota siyosati tufayli bu davlatni ochiqchasiga harbiy harakatlar bilan tahdid qildi. AQSh Markaziy razvedka boshqarmasi 23-iyul kuni Iroq Quvayt chegarasiga 30 ming askarini o‘tkazgani haqida xabar berganidan so‘ng Fors ko‘rfazidagi AQSh floti jangovar holatga o‘tdi. Saddam Husayn Iroqqa qarshi fitna mavjudligiga ishonardi; Quvayt Eron bilan muzokaralarni boshlagan, Suriya delegatsiyasi esa Misrga tashrif buyurgan edi. 1990-yil 15-iyulda Saddam hukumati o'z talablarini Arab Ligasidan ochiqchasiga so'radi; “Ba’zi arab hukmdorlarining siyosati amerikaparast. Ular Qo'shma Shtatlar tomonidan arab manfaatlari va xavfsizligini zaiflashtirishga undalmoqda". U Quvayt va BAAdan tovon puli talab qilib, aks holda harbiy kuch ishlatish bilan tahdid qildi Ular Jidda shahrida uchrashishdi. Ayni paytda Misr prezidenti Husni Muborak ikki davlat o‘rtasida vositachi bo‘ldi.

Quvaytga bostirib kirish

Ko'rfaz urushida Iroq armiyasi tomonidan keng qo'llanilgan T-72 M asosiy jangovar tanklari.

Jidda muzokaralari yakunida Quvayt Iroqning Quvaytdan Rumayloni yo‘qotgani uchun tovon puli talabiga javoban kamroq miqdor taklif qildi. Iroqning javobi Quvaytga bostirib kirish bo'ldi. 1990-yil 2-avgustda Iroq Quvaytning poytaxti Al-Quvayt shahrini bombardimon qildi.

Bosqin paytida Quvayt armiyasi 16 ming kishilik armiya bo'lib, uchta zirhli, bitta mexanizatsiyalashgan va bitta artilleriya brigadasidan iborat edi. Quvayt havo kuchlari 2200 nafar xodim, 80 ta samolyot va 40 ta vertolyotdan iborat edi. Bundan tashqari, bosqinchilik tahdidiga qaramay, u qo'shinini jangovar holatga o'tkazmagandi.

1988-yilda, Eron-Iroq urushi tugagach, Iroq armiyasi 955,000 faol xizmatchi va 650,000 militsiyaga ega bo'lgan dunyodagi to'rtinchi yirik armiya edi. Jon Childs va Andre Korvisyening so'zlariga ko'ra, eng past hisob-kitoblarda ham Iroqda 4500 ta tank, 484 ta jangovar samolyot va 232 ta jangovar vertolyot bor edi.

Iroq hujumi ikki yo'nalishda amalga oshirildi; Birinchi hujum kuchlari Quvayt shahriga etib borish uchun janubga yo'l oldi va asosiy magistralni egallab oldi, yordamchi hujum kuchlari esa Quvaytga g'arbdan kirdi, ammo keyin Quvayt shahrini mamlakatning janubiy qismidan uzib qo'yish uchun sharqqa yo'naltirildi.

Quvaytning 35-zirhli brigadasi shimoli-g'arbdagi Al-Jahra yaqinida Iroq hujumiga qarshi turishga harakat qildi. Quvayt havo kuchlari esa Iroq quruqlikdagi kuchlariga qarshi juda kam parvozlarni amalga oshira oldi.

Iroqning Quvayt shahriga asosiy hujumi dengizdan vertolyotlar va qayiqlar orqali amalga oshirildi. Amirning kenja ukasi Quvayt shahri amiri Jobir al-Ahmet al-Jobir as-Sabah saroyiga Iroq hujum uyushtirdi. Iroq hujumi boshlanganidan keyin 12 soat ichida qarshilik katta darajada sindirilgan bir paytda, amir Jobir al-Ahmet al-Jobir as-Sabah, uning oilasi va muhim vazirlari Saudiya Arabistoniga yoʻl orqali qochib ketishdi va oʻz mamlakatlari maʼmuriyatini oʻz ixtiyoriga qoldirdilar. Ikki kunlik shiddatli janglardan so'ng Quvayt armiyasining bir qismi Iroq elita qo'shinlari, Respublika gvardiyasi tomonidan yo'q qilindi va bir qismi Saudiya Arabistoniga qochib ketdi. Iroq kuchlari Quvayt shahri ustidan nazorat o‘rnatgach, Saudiya Arabistoni chegarasini o‘z nazoratiga olgan.

Iroqning mutlaq gʻalabasidan soʻng Saddam Husayn tomonidan “Ozod Quvayt Muvaqqat hukumati” deb nomlangan qoʻgʻirchoq hukumat tuzildi va keyin u 8-avgust kuni oʻzining amakivachchasi Ali Hasan al Majidni Quvayt gubernatori etib tayinladi. Xalqaro chaqiriqlarga qaramay, Saddam Husayn ma'muriyati o'z qo'shinlarini Quvaytdan olib chiqishdan qat'iy bosh tortdi va 1990-yil 28-avgustda Quvaytni Iroqning 19-viloyati sifatida anneksiya qilganini e'lon qildi.

Diplomatik jarayonlar

Bosqindan so'ng darhol AQSh va Quvayt delegatsiyalarining talabi bilan bir necha soat ichida yig'ilgan Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashi (BMT Xavfsizlik Kengashi) 660-sonli rezolyutsiya bilan bosqinni qoraladi va Iroqning Quvaytdan zudlik bilan chiqib ketishini talab qildi. Arab Ligasi 3-avgust kuni qabul qilgan qarori bilan muammoning arab davlatlari o'rtasida hal qilinishini kerakligini va chet el aralashuviga qarshi ekanliklarini e'lon qildi. Faqat ikki arab davlati, Sudan va Liviya Iroqning Quvaytdan chiqib ketishiga qarshi ekanliklarini e'lon qilishdi. Falastin Ozodlik Tashkiloti ham bunday yechimga qarshi ekanini e'lon qildi. G'arbparast va Iroq bilan juda yaqin iqtisodiy aloqalarga ega bo'lgan Iordaniya arab dunyosidan tashqaridan kelishi mumkin bo'lgan harbiy aralashuvlarga qarshi ekanini e'lon qildi.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining 6-avgustdagi 661-sonli rezolyutsiyasi bilan Iroq bilan xalqaro savdo qilish taqiqlandi. 25-avgust kuni ushbu qarordan keyin 665-sonli qaror bilan Quvayt hukumati bilan hamkorlikda davlatlarni Iroqqa kelayotgan va bu davlatdan ketayotgan yuk kemalarini qidirishga chaqirdi.

Voqea boshidanoq amerikalik ma'murlar Iroqqa imtiyoz bu davlatning mintaqadagi qudratini oshirishidan qo'rqib, Iroqdan bosqinni Yaqin Sharqdagi hech qanday muammo bilan bog'lamasdan to'xtatishni so'radilar.

Iroq yetakchisi Saddam Husayn 12-avgust kuni Bag‘dod radiosi orqali efirga uzatilgan nutqida Isroilning bosib olingan hududlardan chiqib ketishini, Suriyaning Livan hududini tark etishini va Saudiya Arabistoniga yuborilgan Amerika askarlari o‘rniga arab kuchlarini joylashtirishni talab qildi. Bu talablarning BMT Xavfsizlik Kengashi qarorlari doirasida bajarilishini istagan Saddam, bundan keyin Quvayt masalasi muhokama qilinishi mumkinligini ta'kidladi. Bunga qo'shimcha ravishda Saddam Husayn Iroqqa qarshi barcha boykot va blokadalarni zudlik bilan muzlatishni talab qildi. Ushbu bayonotga qaramay, AQSh prezidenti Jorj H.W. Bush inqiroz boshidan beri Quvaytning bosqinini Yaqin Sharqdagi boshqa bosqinlar bilan bog'lashga qarshi edi.

23-avgust kuni Saddam Iroq davlat televideniyesi orqali efirga uzatilgan kadrlarda Iroqni tark etishga ruxsat berilmagan g‘arbliklar bilan birga paydo bo‘ldi. Qachon suratga olingani noma’lum bo‘lgan kadrlarda Saddam bir guruh britaniyaliklar bilan gaplashayotgani tasvirlangan. Buyuk Britaniya Bosh vaziri Margaret Tetcher bu kadrlarni "jirkanch" tomosha ekanligimi aytgan bo'lsa, AQSh Davlat departamenti "Saddam sharmandali film suratga oldi" dedi.

Avgust oyida AQSh milliy xavfsizlik maslahatchisi Brent Skoukroftga iroqlik noma'lum amaldordan taklif yuborilgan edi. Taklifga ko'ra, Birlashgan Millatlar Tashkilotining embargosi bekor qilinsa, Quvaytga tegishli Bubiyan va Varbah orollari orqali Fors ko'rfaziga chiqish va Rumayla neft koni ustidan to'liq hukmronlik va'da qilinsa, Iroq Quvaytdan chiqishi mumkinligi ta'kidlandi.Taklifda, shuningdek, AQSh va Iroq ikki davlatning milliy xavfsizlik manfaatlarini qondiradigan, Iroqning iqtisodiy va moliyaviy muammolarini yengillashtiradigan, Fors ko'rfazi mintaqasida barqarorlikni ta'minlaydigan qo'shma reja ishlab chiqish uchun birgalikda harakat qilishlari taklif qilingan.

1990-yil dekabr oyida qilingan yana bir taklifda Iroq Quvayt ishg'olini mintaqadan chet el qo'shinlarini olib chiqib ketishi, Falastin masalasi bo'yicha shartnoma tuzish va Isroil ommaviy qirg'in qurollaridan voz kechishi evaziga Quvaytning ishg'oliga chek qo'yishini aytdi. Oq uy bu taklifni rad etdi. Falastin Ozodlik Tashkiloti rahbari Yosir Arafat avvalroq Quvaytning bosib olinishi bilan Falastin-Isroil muammosi o‘rtasida chambarchas bog‘liqlik borligini ta’kidlagan bo‘lsa-da, u na o‘zi, na Saddam Husayn bu ikki muammoning yechimini taqdim etishga qodir emasligini aytdi.

Iroq tomonining barcha bu takliflariga javoban AQSH maʼmuriyati siyosatini oʻzgartirmadi, yaʼni Iroq Quvaytdan chiqmagunicha bu davlat bilan muzokaralar olib borishga ruxsat bermadi. 1991-yil 9-yanvarda Shveysariyaning Jeneva shahrida Iroq Tashqi ishlar vaziri Tariq Aziz va AQSh Davlat kotibi Jeyms Beyker oʻrtasida yakuniy uchrashuv boʻlib oʻtdi. Tariq Aziz o'z davlatining qat'iy pozitsiyasini davom ettirgan va Quvayt muammosining Falastin muammosi bilan birga muhokama qilinishini istagan uchrashuv muvaffaqiyatsiz yakunlandi.

1990-yil 29-noyabrda qabul qilingan 678-sonli rezolyutsiya bilan Birlashgan Millatlar Tashkiloti Iroq 1991-yil 15-yanvargacha Quvaytni tark etmasa, majburlash choralari qoʻllanilishi, yaʼni kuch ishlatilishi haqida maʼlumot berdi.

1991-yil 14-yanvarda Fransiya Iroq uchun belgilangan muddat tugashidan biroz avval 6 banddan iborat tinchlik rejasini taklif qildi. Iroqni oxirgi marta chaqirib, Iroqni Quvaytdan belgilangan jadvalga muvofiq chiqib ketish niyatini e'lon qilishga va buni imkon qadar tezroq boshlashga taklif qilib, Iroq qo'shinlarining Quvaytdan olib chiqilishini nazorat qilish uchun BMT kuzatuvchilarini yuborish va tinchlikparvar kuchlarni yuborish, ayniqsa arab askarlari, mintaqaga 6 moddadan iborat tinchlik rejasi, Iroqqa hujum qilmaslik kafolatini berish, tinch yo'l bilan hal qilish jarayonini kuchaytirish uchun barcha zarur choralarni ko'rish va muammoni hal qilishga faol hissa qo'shishdan iborat edi. Ko'plab davlatlar, ayniqsa Saudiya Arabistoni, Jazoir va Misr bu rejani qo'llab-quvvatlaganliklarini bildirdi. Biroq bu reja AQSh va Britaniya tomonidan rad etildi. Fransiya ham Iroqdan aniq qadambo'lmaganini aytib, rejadan voz kechdi.

Harbiy tayyorgarlik

G'arbning eng muhim tashvishlaridan biri Iroq Saudiya Arabistoni uchun ham tahdidga aylanishi mumkin edi. Iroq armiyasi Quvaytga bostirib kirish orqali Saudiya Arabistonidagi neft konlarini osonlik bilan erishish mumkin bo'lgan nishonga aylantirdi. Saddam Husayn Iroq va Quvaytdagi zahiralardan tashqari Saudiya neft konlarini qo'lga kiritish orqali dunyoga ma'lum bo'lgan neft zaxiralarining katta qismini qo'lga kiritishi mumkin edi. Bundan tashqari, Eron-Iroq urushi paytida Saudiya Arabistoni ma'muriyati Eronning o'z chegaralaridagi shia ozchiligiga ta'sir qilishidan qo'rqib, Iroqqa katta miqdorda qarz berdi. Urushdan keyin Iroq ma'muriyati bu qarzni Iroq Eron bilan urushib to'ladi, deb ta'kidladi va qarzni to'lashdan bosh tortdi. Bu voqealar Iroq va Saudiya Arabistoni munosabatlarida muammolarga sabab bo'ldi. Saddam Husayn 1990-yil 10-avgust kuni Iroq davlat televideniyesi va radiosida efirga uzatilgan nutqida Quvayt bosqinidan keyin “Islom olamining qiblasi (Ka’ba) joylashgan Makka va Muhammad maqbarasi joylashgan Madina ajnabiy kuchlar soyasida nola qilmoqdalar" deb ularni jihodga chaqirdi.

AQSh prezidenti Jorj H.W. Bush Iroq Saudiya Arabistoniga bostirib kirishi mumkinligi sababli "Saudiya Arabistonini to'liq himoya qilish uchun" "Cho'l qalqoni" operatsiyasi boshlanganini e'lon qildi. Saudiya qiroli Fahdning chaqirig'i bilan 1990-yil 7-avgustdan boshlab Amerika askarlari "Cho'l qalqoni" operatsiyasi doirasida bu mamlakatga joylashtirila boshladi. AQSh dengiz floti Fors ko'rfaziga ikkita harbiy-dengiz jangovar guruhini yubordi. USS Dwight D. Eisenhower va USS Independence samolyot tashuvchilardan tashqari, USS Missouri va USS Wisconsin harbiy kemalari ham mintaqaga yuborildi. Virjiniyadagi Langli havo kuchlari bazasidagi jangovar otryaddagi barcha 48 ta F-15 samolyotlari Saudiya Arabistoniga olib kelindi va darhol Saudiya Arabistoni-Iroq-Quvayt chegarasida patrullik qila boshladi. Bu jamoadan tashqari Germaniyaning Bitburg shahridagi 36-divizionning taktik urush eskadronidan 36 ta F-15 AD samolyotlari ishtirok etdi. Bu flot Ar-Riyod janubidagi Al-Harj bazasida joylashgan. Havo milliy gvardiyasining ikkita boʻlinmasi ham shu yerda joylashgan. Amerika askarlari soni 543 mingga yetdi.

Koalitsiyaning tuzilishi

Iroqqa qarshi koalitsiya

Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashi 1990-yil 29-noyabrda Iroq 1991-yil 15-yanvargacha Quvaytni tark etmasa, kuch qoʻllanilishini nazarda tutuvchi 678-rezolyutsiyani qabul qildi. Rezolyutsiyaga rioya qilinmagan taqdirda, BMT Nizomining 7-bobida ko'rsatilganidek, Iroqning BMT rezolyutsiyalariga rioya etishini ta'minlash va xalqaro tinchlik va xavfsizlikni tiklash uchun zarur bo'lgan barcha vositalar qo'llaniladi. Buning uchun BMTga a'zo barcha davlatlar zarur yordam ko'rsatishga taklif qilindi.

AQSH Davlat kotibi Jeyms Beyker urushga iqtisodiy va siyosiy yordam koʻrsatish maqsadida 1990-yil sentabr oyida Yaqin Sharq boʻylab toʻqqiz davlatga safarini boshladi. U o‘zining birinchi bekati bo‘lgan Saudiya Arabistonidan operatsiya xarajatlarining ma’lum qismini talab qildi. 15 milliard dollarlik talab Saudiya hukumati tomonidan ijobiy qabul qilindi. Beyker 7-sentabr kuni uchrashgan Quvaytning surgundagi amiri Shayx Jobir al-Ahmad al-Sabah ham AQShning Fors ko‘rfazidagi harbiy kuchini oshirish va unda ishtirok etayotgan mamlakatlar iqtisodiyotini rag‘batlantirish uchun moliyaviy yordam ko‘rsatish majburiyatini olganini ma’lum qildi. Misrda uning navbatdagi bekati bo'ldi, uni aldaganligi sababli Saddamdan g'azablangan Husni Muborak ma'muriyati Saudiya Arabistonida tuzilgan koalitsiya kuchlarini qo'llab-quvvatlashiga umid qilgan, ammo bu yordamga qo'shimcha ravishda o'zining mamlakatning Qo'shma Shtatlar oldidagi qarzi kechilishini ta'kidladi. Beyker Yaqin Sharqdagi so'nggi manzili bo'lgan Suriyada Prezident Hafiz Asad bilan 4,5 soatlik uchrashuv o'tkazdi. 1983-yilda Bayrutdagi AQSh dengiz piyodalari kazarmasiga bombali hujum uyushtirilganidan buyon ikki davlat oʻrtasidagi munosabatlar yomon boʻlganiga qaramay, Asadning Saddamga dushmanligi tufayli Fors koʻrfazida tuzilgan koalitsiyaga askar yuborishga kelishib oldilar.

Damashqdan keyin Rimdagi qisqa tashrifidan so'ng Beyker keyinchalik Germaniyaga bordi. Germaniya kansleri Helmut Kohl, Iroqqa qarshi ittifoqchilarga jami 2 milliard dollar pul va moddiy yordam berishlarini aytdi. Turkiya, 1990-yil 8-avgust kuni BMTning Iroqqa qarshi embargo qarorlaridan keyin Kerkuk-Yumurtalik neft quvurini yopib Iroqqa qarshi xalqaro embargoga qoʻshildi.

Iroqqa qarshi tuzilgan koalitsiyaga 40 ga yaqin davlat qoʻshilgan boʻlsa, 30 dan ortiq davlat Fors koʻrfaziga qoʻshin yuborgan. Ushbu eng yirik harbiy koalitsiyada qatnashgan davlatlar: Italiya, Kanada, Qatar, Quvayt, Vengriya, Misr, Niger, Norvegiya, Pokiston, Portugaliya, Ruminiya, Senegal, Serra-Leone, Singapur, Suriya, Saudiya Arabistoni, Turkiya, Ummon, Yangi Zelandiya va Gretsiya edi. Yaponiya va Germaniya hech qanday harbiy hissa qo'shmagan bo'lsa-da, ularning har biri mos ravishda 10 milliard va 6,6 milliard dollarlik moliyaviy yordam ko'rsatdi. Amerikalik general Norman Shvartskopf, Jr. u koalitsiya kuchlari qo'mondoni etib tayinlandi. Koalitsiya a'zolarining aksariyati Fors ko'rfazi inqirozini arab davlatlari o'rtasidagi muammo sifatida ko'rish yoki AQSh Yaqin Sharqda o'z ta'sirini kuchaytirishidan qo'rqib, koalitsiyaga qo'shilmadi. Ammo ular iqtisodiy yordam takliflari yoki qarzlarni yengillashtirish yoki yordamni qisqartirish tahdidi bilan koalitsiyaga qo'shilishga majbur bo'ldilar.

1991-yilning yanvariga kelib Saddamga qarshi tuzilgan koalitsiyaning mintaqadagi harbiy qudrati 956 ming kishiga yetdi. 697 ming (73%) askar bilan AQSh bu kuchning asosiy qismini tashkil etdi; Qolganlari Buyuk Britaniya, Fransiya, Misr, Saudiya Arabistoni, Suriya va boshqa mamlakatlarning soni jihatidan kichikroq kontingentlaridan iborat edi.

Urush

Havo operatsiyalari

Amerika Qo'shma Shtatlari harbiy havo kuchlari

Sahro bo‘roni (inglizcha: Desert Storm) deb nomlangan operatsiya 16-yanvardan 17-yanvarga o‘tar kechasi AQSh boshchiligidagi koalitsiya kuchlarining Iroqqa qarshi keng ko‘lamli havo hujumi bilan boshlandi. Urush davomida uzluksiz davom etgan havo bombardimonlari davomida 100 ming jangovar parvoz amalga oshirildi va 88 500 tonna bomba tashlandi. Koalitsiya kuchlarining asosiy maqsadi Iroqning havo kuchlari va havo mudofaa tizimini yo'q qilish edi. Parvozlar asosan Saudiya Arabistonidagi bazalardan hamda Fors ko'rfazi va Qizil dengizda joylashgan samolyot tashuvchilardan o'tkazildi. Havo hujumlari boshlanganidan bir necha hafta o'tgach, Iroqning qo'mondonlik va aloqa infratuzilmasi, elektr energiyasi ishlab chiqarish quvvati, aeroportlar va havo hujumidan mudofaa tizimi, kimyoviy qurollar va yadroviy tadqiqot ob'ektlari deyarli yo'q qilindi.

Fevral oyi oʻrtalariga kelib, Ittifoqchilar havo hujumlari Quvayt va Iroq janubidagi ilgʻor quruqlikdagi kuchlarga oʻtdi. Ushbu hujumlar istehkomlar, yer osti bunkerlari, qurol-yarog' omborlari, tanklar va boshqa zirhli transport vositalarining yo'q qilinishiga olib keldi. Iroqning koalitsiya havo hujumlariga qarshi zenit mudofaasi yetarli darajada emas edi. Urush paytida koalitsiya kuchlari 75 ta samolyotni yo'qotdi, ulardan faqat 44 tasi iroqliklar tomonidan urib tushirildi. Ulardan ikkitasi iroqliklarning raketa zarbasidan qochgan ikki koalitsiya samolyoti havoda bir-biri bilan to'qnashganda sodir bo'lgan.

Havo hujumi boshlangan kunning ertasiga Iroq tomonidan sakkizta raketa uchirilgan. Sakkiz haftalik urush davomida Iroq tomonidan 88 ta Skad raketasi uchirilgan. Iroq bu raketa hujumlariga javob berish orqali Isroilni urushga tortishni maqsad qilgan va shu bilan Isroil bilan bir tarafda bo'lishni istamagan ko'plab arab davlatlarining koalitsiyadan chiqishini ta'minlash edi. Dastlabki hujumlardan so'ng, Isroil havo kuchlari samolyotlari harbiy o'ch olish uchun tayyorgarlik ko'rish uchun Iroq shimolidagi havo hududini patrul qila boshladi. Biroq, AQSh prezidenti Bush Isroilning ehtimoliy hujumi koalitsiyadagi arab davlatlarini Iroq tomoniga tortishidan xavotirlanib, Isroil Bosh vaziri Yitzhak Shamirni javob qaytarmaslikni va Isroilning Iroq ustidagi parvozlarini to'xtatishni talab qildi.

Iroqning Isroilga raketa hujumi masofa uzoqligi sababli unchalik samarali bo'lmagan. Raketa hujumlarida asosan vahima tufayli 74 nafar isroillik halok bo'ldi, 230 nafar isroillik jarohat oldi. Bundan tashqari, Isroil hukumati Iroq raketalarida zarin kabi nerv gazlari bo‘lishi mumkinligidan qo‘rqib, o‘z fuqarolariga gaz niqoblarini tarqatgan. Skad raketalariga qarshi AQSh ma'muriyati Isroilga Patriot raketalarini yubordi. Niderlandiya qirollik havo kuchlari ham Turkiya va Isroilga Patriot raketalarini joylashtirdi. Isroilga qarshi hujumlardan tashqari Saudiya Arabistoniga 50 ga yaqin, Bahrayn va Qatarga bittadan raketa hujumi amalga oshirilgan. Saudiya ma'muriyati Iroq foydalanishi mumkin bo'lgan kimyoviy yoki biologik kallaklar tufayli o'z mamlakatlaridagilarga gaz niqoblarini tarqatdi.

1991-yil 25-fevralda Skad raketasi Saudiya Arabistonining Zahron shahrida amerikalik askarlar joylashgan binoga tushib, 28 askarni o‘ldirgan va 100 dan ortiq askarni yaralagan.

Hafji jangi

29-yanvar kuni Fors ko'rfazi urushining birinchi jiddiy quruqlikdagi jangi Iroq kuchlari Quvayt-Saudiya Arabistoni chegarasini kesib o'tganida sodir bo'ldi. 29-yanvar kuni Iroq kuchlari Saudiya Arabistonining shimoli-sharqidagi zaif himoyalangan Hafji port shahriga tanklar va piyoda polklari bilan hujum qilib, egallab oldi. Ikki kunlik Hafji jangi natijasida Iroq qo'shinlari Qatar harbiy kuchlari va Saudiya Arabistoni Milliy gvardiyasi tomonidan AQSh dengiz piyodalari tomonidan qo'llab-quvvatlangan jangda iroqliklarni mag'lub etgan.

1991-yil 23-yanvarda dengizdan quruqlik operatsiyasini kutayotgan Iroq neft klapanlarini ochdi va Fors ko'rfazining shimolini neft qudug'iga aylantirdi.

Yerdagi operatsiya

Sahrodagi bo'ron operatsiyasi

100 soatlik quruqlik operatsiyasi: 24-fevral kuni Saudiya Arabistonining shimoli-sharqidan Quvaytning ichki qismiga va Iroq janubiga keng ko'lamli quruqlik hujumi boshlandi. Hujumdan bir kecha oldin AQSh havo va dengiz kuchlarining aldamchi bombardimonlari iroqliklarning Quvayt markazidan koalitsiyaning asosiy quruqlik hujumini kutishiga sabab bo'ldi. 1991-yil 24-fevralda 1- va 2-dengiz piyoda diviziyalari va 1-yengil zirhli piyodalar bataloni Quvaytga kirib, mamlakat poytaxti Quvayt tomon yoʻl oldi. Koalitsiya qo'shinlari ozgina qarshilik ko'rsatdi, Iroq kuchlarining aksariyati jangsiz taslim bo'ldi. Shunga qaramay, iroqliklar koalitsiyaning to‘qqizta samolyotini urib tushirishga muvaffaq bo‘lishdi. Ayni vaqtda Quvayt sharqidan mamlakatga turli arab davlatlaridan askarlar kirib kelgan.

Koalitsiya kuchlarining bu muvaffaqiyatidan asl qo'rquv Iroqning Respublika gvardiyasi deb ataladigan elita kuchlarining yo'q qilinmasdan Iroqqa qochib ketishi edi. Shuning uchun Britaniya zirhli kuchlari muddatidan 15 soat oldin Quvaytga jo‘natildi va AQSH qo‘shinlari Respublika gvardiyasini ta'qib qilishdi. Ogʻir artilleriya oʻqlari koʻmagida koalitsiya kuchlari Quvayt ichida shiddat bilan olgʻa siljiy boshladi. Saddam Husaynning to'g'ridan-to'g'ri buyrug'i bilan Iroq kuchlari qarshi hujumga o'tdi. Biroq, shiddatli to'qnashuvlarga qaramay, Iroq qo'shinlarini qaytargan koalitsiya kuchlari Quvayt shahri tomon yurishda davom etdi.

Ittifoqchilar Quvayt shahrini qaytarib oldi va uch kun ichida Iroq qarshiliklarini tor-mor qildi. Shu bilan birga, Quvaytning g'arbiy qismida zirhli bo'linmalar bilan muvaffaqiyatga erishgan asosiy kuchlar tezda Iroqqa o'tdi va 27-fevral kuni janubda Basra shahrida ushlab turishga urinayotgan Iroq elita qo'shinlari - Respublika gvardiyasining ko'p qismini yo'q qildi. AQSh prezidenti Jorj Bush 28-fevralda sulh e'lon qilganida, Iroq qarshiliklari butunlay sindirilgan edi. O‘t ochishni to‘xtatish kelishuvi Bag‘dod vaqti bilan 28-fevral kuni soat 08:00 da kuchga kirdi.

Sulh

Koalitsiya kuchlari va Fors ko'rfazi urushida qatnashgan Iroq harbiy delegatsiyalari o'rtasida 1991-yil 3-mart kuni Quvayt - Iroq chegarasida o't ochishni to'xtatish bo'yicha muzokaralar bo'lib o'tdi. U koalitsiya kuchlari tomonidan bosib olingan Safvon shahri yaqinidagi Iroq aviabazasidagi chodirda, shahardan 5 km shimolda o'tkazildi. U Koalitsiya kuchlari qo'mondoni, amerikalik general Norman Shvartskopf, ingliz qo'mondoni ser Peter de la Billiere va fransuz generali Mishel Rokejeoffre, Iroq generallari Sulton Hoshim Ahmet bilan muzokaralar o'tkazdi.

BMT Xavfsizlik Kengashining 686-rezolyutsiyasi sifatida tanilgan otashkesimning asosiy shartlari;

• Iroqning Quvaytni anneksiya qilish qarori bekor qilish.
• Iroqning Quvaytdan olingan barcha mulk va asirlarni qaytarishi.
• Quvaytga qarshi harbiy harakatlarni to'xtatish.
• Iroq bundan buyon Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a'zo barcha davlatlarga qarshi zo'ravonlik va provokatsiya harakatlaridan, jumladan, raketa hujumlari va qiruvchi samolyotlar parvozlaridan tiyiladi.

Iroq barcha shartlarni, ayniqsa Quvaytni anneksiya qilish qarorini bekor qilish va urush tovonini toʻlash uchun qabul qilishi kerak edi. Shunday qilib, Fors ko'rfazi urushi tugadi. 1991-yil aprel oyining birinchi haftasida Fors ko'rfazi urushi Iroqning BMT Xavfsizlik Kengashi tomonidan belgilangan o't ochishni to'xtatish shartlarini qabul qilish haqidagi yozma arizasi bilan rasman yakunlandi.

Iroqning mag'lubiyat sabablari

O'lim shossesi; Quvayt va Basra oʻrtasida choʻzilgan avtomagistral AQSh kuchlari tomonidan vayron qilingan va minglab Iroq harbiylari va fuqarolik mashinalari bilan toʻldirilgan shosse.

Urush boshlanishidan oldin Iroq dunyodagi beshinchi yirik quruqlik armiyasiga ega edi. Biroq, bu holat Iroqning juda qisqa vaqt ichida mag'lub bo'lishiga to'sqinlik qila olmadi.

Bu magʻlubiyatning asosiy sababi AQSh va ittifoqchi qoʻshinlarning Iroq qoʻshinlaridan malaka (oʻqitish va jihozlash) jihatidan ustunligidir. Ittifoqchi qoʻshinlar tez harakat qila oladigan va yuqori texnologiyalardan samarali foydalana oladigan qoʻshinlar edi. Boshqa tomondan, Iroq qo'shinlari 8 yillik Eron-Iroq urushidan charchagan, jang qilish irodasi past edi va klassik piyoda urushiga ko'ra tayyorlangan.

Iroqning mag'lubiyatida hissasi bo'lgan ikkinchi muhim omil jangovar hududda havo ustunligini ta'minlash va havo va quruqlik kuchlari o'rtasida samarali muvofiqlashtirishni ta'minlashning deyarli bo'lmagani. Ittifoqchilar havo-quruqlikni ajoyib tarzda muvofiqlashtirgan. Cho‘lda yashirinib, havodan himoyalana olmagan Iroq qo‘shini ittifoqchilarning hujumlariga chiday olmay mahg'lub bo'ldi.

Uchinchi sabab - zarba kuchidan qat'i nazar, bitta qurolga tayanish natijasida hosil bo'lgan ortiqcha va sun'iy ishonch. Saddam Sovetlardan sotib olgan Skad raketalariga va bu raketalar uchiga joylashtirishni rejalashtirgan kimyoviy/biologik kallaklarga tayangan. Biroq, bu raketalar urush paytida kerakli muvaffaqiyatni ko'rsata olmadi. Raketalar Amerikaning Patriot havo mudofaa tizimi tomonidan havoda yo‘q qilingan.

Qurbonlar

Iroq armiyasining ZiL-137 mashinasi.

Ko'rfaz urushi, ehtimol, zamonaviy tarixdagi barcha urushlarning eng nomutanosibligi edi. Iroq qurbonlari haqida aniq raqamlar yo'q bo'lsa-da, urush paytida Iroq kuchlari 20-35 ming atrofida halok bo'lgan va 75 000 dan ortiq kishi yaralangan.

Iroqning qo'mondonlik va nazorat markazlari joylashgan Bag'dod, ayniqsa, urushning birinchi kunlarida kuchli havo hujumlariga uchragan. Harbiy qo‘mondonlik markazlarining tinch aholi punktlariga yaqinligi, koalitsiya kuchlarining havo kampaniyasi davomida nishonlarni kuzatmagani, Saddam ma’muriyatining muhim nishonlarni jonli tarzda himoya qilishi tinch aholi o‘limini yanada oshirdi. Tinch aholi qurbonlari, shuningdek, Iroq harbiy yo'qotishlari ancha yuqori edi; Aniq ma'lumot bo'lmasa-da, Iroq 100 mingga yaqin tinch aholini yo'qotgani taxmin qilinmoqda.

Bundan farqli o'laroq, janglarda ittifoqchilarning yo'qotishlari 190 tani tashkil etdi.

Urushdan keyingi Iroq

Iroq mag'lubiyatga uchragach, Saddam ma'muriyatiga qarshi xalq qo'zg'olonlari mamlakatning katta qismini qamrab oldi. Saddam ma'muriyati ma'lum bir qiyinchilikka duch kelgan bo'lsa-da, u o'zi qoldirgan kuchlarni ishga solib, bu qo'zg'olonlarni bostirishga muvaffaq bo'ldi. 1991-yil mart oyida Basra va uning atrofida boshlangan shia qoʻzgʻoloni Bagʻdodga tarqaldi, biroq ikki hafta ichida Iroq kuchlari tomonidan shafqatsizlarcha bostirildi. Shialarning qoʻzgʻolonidan bir necha kun oʻtib, shimolda kurdlar qoʻzgʻoloni boshlandi. Saddam Husayn ma'muriyatining qo'zg'olonlarga qarshi qo'rqitish harakatining o'lchamlari yangi xalqaro inqirozni keltirib chiqardi. Ommaviy qotillikdan qo'rqib Turkiya va Eron chegaralarida to'plangan taxminan 1,5 million kurd qochqin uchun Birlashgan Millatlar Tashkiloti ostida " Tinchlik operatsiyasi" deb nomlangan qutqaruv operatsiyasi boshlandi. 1991-yil aprel oyida AQSh ma'muriyati Iroqni kurd mintaqasidagi 36-parallel shimolida quruqlikda yoki havoda operatsiya qilmaslik haqida ogohlantirdi. Bu doirada, 36-parallelning shimolida Iroqqa parvozlarning taqiqlanishi, Birlashgan Vazifa Guruhi deb nomlangan xalqaro harbiy kuchning mintaqaga joylashtirilishi va undan keyingi o'zgarishlar Shimoliy mintaqada de-fakto kurd boshqaruvining shakllanishiga olib keldi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iroqqa qarshi savdo embargosi 1990-yil avgust oyida amalga oshirilgan, urush tugaganidan keyin ham o'z kuchida qoldi.

Dastlab sulh qoidalariga amal qilgan Iroq ma'muriyati, aralashuv sifatida ko'rgan yordam dasturlari va Birlashgan Millatlar Tashkilotining ommaviy qirg'in qurollarini yo'q qilish ishlariga qarshi chiqa boshladi. Urushda mag‘lubiyatga uchragan Saddam Husaynning vatanda o‘z mavqeini mustahkamlagani jahon jamoatchiligida urushning haqiqiy oqibati haqida shubha uyg‘otdi. 1992-yilning noyabrida, Jorj H.W. Bush AQSh prezidentligi saylovlarida mag'lub bo'lganidan so'ng, Saddam ma'muriyati Shimoliy Iroqdagi vaziyat embargo va o't ochishni to'xtatish bo'yicha keskinlashdi. Tanglikning kuchayishi bilan shialarni himoya qilish uchun 32-parallelning janubida parvozlar taqiqlangan hudud e'lon qilindi.

Ko'rfaz urushi tugaganiga qaramay, Amerika ba'zi bahonalar bilan Iroqni vaqti-vaqti bilan bombardimon qilishda davom etdi. 1993-yil 23-yanvarga o‘tar kechasi Janubiy Iroqni, 1993-yil 26-iyunga o‘tar kechasi Bag‘dodni bombardimon qildi, iroqliklar AQShning sobiq prezidenti Jorj H.W. Bushni Quvaytdaligida o‘ldirishni rejalashtirganlar.

Urushning oqibatlari

Ko'rfaz urushi aniq harbiy natija keltirgan bo'lsa-da, mintaqadagi beqarorlikni bevosita bartaraf eta olmadi. Birinchi Fors ko'rfazi urushining eng muhim va uzoq muddatli natijasi barcha Yaqin Sharq va Shimoliy Afrika mamlakatlarida fundamentalistik oqimlarning kuchayishidir. Ko'rfaz urushi natijasida mintaqada 1945-yildan beri ko'p gapirilayotgan va barcha arab mamlakatlari siyosiy partiyalari dasturlari boshida turgan arab davlatlarini birlashtirish g'oyasi barbod bo'ldi. Fors ko‘rfazi urushida arablarning alohida saflarda to‘planib, o‘z milliy davlatlari bilan bir qatorda G‘arb davlatlarining manfaatlarini himoya qilish uchun kurash olib borishlari Arab Ligasi orzusini zaiflashtirdi.

Urushning yana bir muhim natijasi shundaki, Iroqning zaiflashishi bilan Eronning mintaqadagi salmog'i ortdi. Mintaqada Isroil Iroqning mag'lubiyati bilan yengil tortgan bo'lsa, Iroq tomonida bo'lgan Falastin Ozodlik Tashkiloti qiyin ahvolda qoldi.

Fitna nazariyalari

1990-yil 25-iyulda AQShning Bagʻdoddagi elchisi Aprel Glaspi Saddam Husayn bilan boʻlgan uchrashuvda “Bu arablarning oʻzlari orasida muammo. Bu mutlaqo bizning ishimiz emas", degan.

AQShning Bag'doddagi elchisi Aprel Glaspi 1990-yil 25-iyulda Iroq yetakchisi Saddam Husayn bilan uchrashuvi chog'ida o'z mamlakati arablar o'rtasidagi muammolarga aralashishni istamasligini aytdi, u ikki kundan keyin Bag'dodni tark etdi. AQSh ma'muriyati jiddiy ogohlantirish berganiga qaramay, bu AQSh Iroqqa ataylab yashil chiroq yoqdi degan baholarga sabab bo'ldi. AQShning bu urushdan olgan yutuqlarini quyidagicha sanab o'tish mumkin;

• 500 000 dan ortiq qo'shinni Yaqin Sharqqa ko'chirish va Iroqni qat'iy mag'lub etish orqali o'zining xalqaro lider ekanligini ko'rsatib, Vetnam sindromini yengib chiqdi.
• Urush xarajatlarining salmoqli qismi Saudiya Arabistoni, Birlashgan Arab Amirliklari, Qatar, Bahrayn, Ummon, Yaponiya va Germaniya kabi davlatlar zimmasiga tushganligi.
• Quvayt, Saudiya Arabistoni, Birlashgan Arab Amirliklari, Bahrayn, Qatar, Ummon kabi davlatlar neftidan uzoq vaqt davomida tekin foydalanish.
• Qurolsizlanish bo'yicha kelishuvlarga muvofiq yo'q qilinishi kerak bo'lgan eskirgan qurol va o'q-dorilarning bir qismini bu yerda ishlatish, ulardan oson yo'l bilan qutulish.
• Haqiqiy jangovar muhitda yangi qurol tizimlarini sinovdan o'tkazish va ishlab chiqish.
• Saddamni taxtdan ag'dara olmay, undan qo'rqqan konservativ Fors ko'rfazi mamlakatlariga katta miqdorda qurol sotish orqali qo'shimcha daromad olgani.
• Iroqni haqiqatda uchga bo'lish va embargo qo'yish orqali kuchsizligini saqlab qolish va bu mamlakatning neft eksportini bostirish orqali xalqaro miqyosda neft narxini nazorat qilish.
• Iroqni zaiflashtirish va uni Isroil uchun xavfsiz qilish.

Manbalar

[[Turkum:Webarchive template wayback links]] [[Turkum:Pages with unreviewed translations]]