Fosfor (mifologiya)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Fosfor (qadimgi yunoncha ωωφόros — „yorugʻlik olib yuruvchi“), Eosfor (qadimgi yunoncha ἑōsphosros — „nur tashuvchi“), qadimgi yunonlar orasida — „tong yulduzning“ timsoli[1] (Venera)[2].

Qadimgi Rimda fosforga Lutsifer mos keladi[3]; slavyanlarda-Dennitsa[4][5][6].

Tong yulduzi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tsitseronning soʻzlariga koʻra, qadimgi yunonlar tong yulduzi Quyosh oldida[7] koʻtarilganda uni fosfor deb atashgan va Eosfor (qadimgi yunoncha: ἑωσφόροςἑωσφόρος — „yorugʻlikdan keyin“). Yunonlarning kechki yulduzni Gesper deb atashgan[8].

Qadimgi yunonlar Venera sayorasini shu nom bilan atashgan, bu Quyoshning yorqinligi tufayli faqat tong otganda va quyosh botishida koʻrinadi, qadim zamonlarda u turli sayyoralar deb hisoblanar edi[9].

Kechki va ertalabki yulduzlar bir xil yorugʻlik ekanligi aniqlanganda (Pliniy va Aristoksenning fikriga koʻra, bu kashfiyot Pifagorga, boshqa manbalarga koʻra — Parmenidga[10] tegishli), fosfor Gesperga oʻxshatilgan.

Personifikatsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Afroditaning sevimlisi hisoblanib, uni oʻz maʼbadining qoʻriqchisiga aylantirdi.

Gesiodning soʻzlariga koʻra, yulduz Zarenosets (Eosphorus) Astreyadan tong maʼbudasi Eos tomonidan tugʻilgan. „Teogonia“ ning asl nusxasida EOS „Erigeneya“ epitenti deb ataladi, ρριγένεια — „eng koʻp tugʻilish“[11] yoki „tugʻilishdan oldin“[12][13], baʼzan boshqa Xudolar bilan adashtirishadi.

Ovidga koʻra, Keik, Dadalion[14] va Gesperidning otasi hisoblangan. V. G. Boruxovich uni Telavganing otasi deb hisoblaydi[14]. Shuni taʼkidlash kerakki, Eosfor va Gesper tasvirlari „Tongi“ va „Kechki yulduz“ bir Sayyora ekanligini tushunib yetgach, ularning nasl — nasablari kabi birlashtirildi.

Rim mifologiyasida, nomaʼlum manbalarga murojaat qilgan Psevdo-Giginga koʻra, Gesper (va u bilan aniqlangan Eosfor) Avrora (yunon. EOS) va Kefalaning oʻgʻli.

Boshqa[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ramziy ravishda, Eosfzor Sharqni, Gesper gʻarbini (Sharqiy lokrlarda Eosfor tasviri bilan, Gʻarbiy lokrlarda — Gesper tasviri bilan muhr bor edi) koʻrsatdi[15].

Shuningdek, „Fosfor“ mash’alalarni olib yuruvchi va maʼbudalarga yorugʻlik keltiruvchi deb nomlangan: Artemida (Diana Lucifera), Eos, Gekatu, YunoBU, Lutsina[16][17].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Ботвинник и др. 1985.
  2. ↑ Gesiod. Teogoniya 381—382 / per. V. V. Veresaeva. — Veresaev, V. V. Polnoe sobranie sochineniy : v 16 t. — M. : Nedra, 1929. — T. 10 : Ellinskie poeti.; grecheskiy tekst (grech.)
  3. ↑ Fosfor // Bolshoy ensiklopedicheskiy slovar
  4. ↑ Lyutsifer // Ensiklopediya mifologii
  5. ↑ Любкер 1885.
  6. ↑ Nonn Panopolitanskiy. Deyaniya Dionisa VI 18. ssilka
  7. ↑ Veysman A. D.. Grechesko-russkiy slovar. — D._Grechesko-russkiy_slovar.djvu&page=272 stlb. 528, 266
  8. ↑ Gigin Yuliy. Astronomiya / Per. s latin. i komment. A. I. Rubana. Vstup. st. A. V. Petrova. — M.: Aleteyya, 1997. — 220 s. — (Antichnaya biblioteka. Antichnaya istoriya). — ISBN 5-89329-017-8.
  9. ↑ Gomer. Iliada XXIII 226 ssilka (Eosfor)
  10. ↑ Veysman A. D.. Grechesko-russkiy slovar. — D._Grechesko-russkiy_slovar.djvu&page=272 stlb. 528, 266
  11. ↑ Veysman A. D.. Grechesko-russkiy slovar. — D._Grechesko-russkiy_slovar.djvu&page=272 stlb. 528, 266
  12. ↑ Veysman A. D.. Grechesko-russkiy slovar. — D._Grechesko-russkiy_slovar.djvu&page=272 stlb. 528, 266
  13. ↑ Veysman A. D.. Grechesko-russkiy slovar. — D._Grechesko-russkiy_slovar.djvu&page=272 stlb. 528, 266
  14. ↑ 14,0 14,1 Мифологическая библиотека 1972.
  15. ↑ Jmud L. Ya. Grecheskaya astronomiya i Vostok // Nauka, filosofiya i religiya v rannem pifagoreizme. — SPb.: VGK-Aleteyya, 1994. — S. 250—252. — ISBN 5-86050-066-1.
  16. ↑ Veysman A. D.. Grechesko-russkiy slovar. — stlb. 528, 266
  17. ↑ Mifologicheskaya biblioteka, 1972, primechanie 11 k glave VII knigi I, s. 133.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • N. P. Obnorskiy. Fosfor, v mifologii // Ensiklopedicheskiy slovar Brokgauza i Yefrona : v 86 t. (82 t. i 4 dop.). — SPb., 1902. — T. XXXVI. — S. 390.
  • Gesper, Lyutsifer, Fosfor, Eosfor // Mifologicheskiy slovar / avt.-sost. M. N. Botvinnik, M. A. Kogan, M. B. Rabinovich, B. P. Seleskiy. — 4-e izd. — M. : Prosveщenie, 1985. — S. 45—46, 83, 154, 166.
  • Phosphorus // Realniy slovar klassicheskix drevnostey / avt.-sost. F. Lyubker ; Pod redaksiey chlenov Obщestva klassicheskoy filologii i pedagogiki F. Gelbke, L. Georgievskogo, F. Zelinskogo, V. Kanskogo, M. Kutorgi i P. Nikitina. — SPb., 1885.
  • Apollodor. Mifologicheskaya biblioteka / izd. podgot. V. G. Boruxovich. — L.: Nauka, 1972. — 215 s.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Fosfor_(mifologiya)&oldid=3733635" dan olindi