Ferromagnetizm

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Ferromagnet

Ferromagnetizm - baʼzi kristall moddalarning magnit jihatidan tartiblashgan xolati. Bunda barcha atomlarning magnit momentlari parallel yoʻnalishda joylashadi. Magnit momentlarining bunday joylashishi Kyuri nuqtasi deb ataladigan kritik temperaturadan pastda yuz beradi. Atom magnit momentlarining ferromagnit tartibi yuz beradigan moddalar ferromagnetiklar deb ataladi. Ferromagnetiklarning magnit qabul qiluvchanligi musbat va 104 ~ 105 qiymatlargacha yetadi. Ularning magnitlanganligi va magnit induksiyasi magnit maydon kuchlanganligi Nga nochizigʻiy bogʻlangan hamda N ~ 103 A/m qiymatlarda toʻyinishga erishadi. Ferromagnetiklarning magnitlanganligi tashqi maydon yoʻqolganidan keyin ham saqlanib qoladi. Kimyoviy elementlardan Fe, Co, Ni, Gd, Tb, Dy, Ho, Er, Tm ferromagnetikdir. Materiallarning ferromagnetik xususiyatlaridan radiotexnik va elektrotexnik qurilmalar (masalan, transformatorlar, axborotni yozishning magnit vositalari va boshqalar)da keng foydalaniladi.

Tarixiy ahamiyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ferromagnitizm haqidagi tushuncha tabiiy magnit minerallar kshf qilingan davrga borib taqaladi. Yunonlar va xitoylar ilk bora tabiiy magnitning xususiyatlarini anglab, uni turli xil maqsadlarda ishlata boshlashdi. 19-20-asrlardagi ilmiy inqiloblardan keyingina ferromagnitizm tizimli ravishda o'rganilib, tushunila boshlandi.

André-Marie Amper, Hans Kristian Oersted va Maykl Faradayning innovatsion ishlari zamonaviy elektromagnit nazariyaga asos soldi va Jeyms Klerk Maksvell tenglamalari magnit maydonlari haqidagi tushunchamizni yanada kengaytirdi. 19-asrda ferromagnit materiallarning kashf etilishi va ularning xatti-harakatlarini tavsiflovchi matematik modellarning yaratilishi fizika sohasida sezilarli yutuqlarga erishdi.

Ferromagnit materiallar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ferromagnitizm ferromagnit materiallar deb nomlanuvchi maxsus moddalar tomonidan namoyon bo'ladi. Bu materiallarga temir, nikel, kobalt va ularning qotishmalari kiradi. Ferromagnit moddalarda alohida atomlarning magnit momentlari tashqi magnit maydon ta'sirida bir xil yo'nalishda tekislanadi. Ushbu materialning o'zida aniq magnit maydon hosil bo'lishiga olib keladi va uni doimiy magnitga aylantiradi. Shuni ta'kidlash kerakki, barcha temir, nikel yoki kobalt materiallari ferromagnit emas; ularning kristall tuzilishi va boshqa omillar magnit harakatiga ta'sir qiladi.

Hayotga tadbiq[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ferromagnitizm turli sohalarda keng amaliy qo'llanishga ega, jumladan:

1. Magnit xotira: Ferromagnit materiallar qattiq disklar kabi ma'lumotlarni saqlash qurilmalarida qo'llaniladi, bu yerda kichik domenlarning magnit o'zgarishlari raqamli ma'lumotni ifodalaydi.

2. Elektr dvigatellari va generatorlari: Ferromagnit materiallar elektromagnit, elektr motorlar va generatorlarning yadrolarida qo'llaniladi va ularning samaradorligini oshiradi.

3. Magnit datchiklar: Kompaslar va turli navigatsiya tizimlarida qo‘llaniladigan sensorlar va magnitometrlar magnit maydonlarni aniqlash uchun ferromagnit materiallarga tayanadi.

4. MRT mashinalari: Magnit-rezonans tomografiya (MRT) skanerlari kabi tibbiy tasvirlash mashinalari inson tanasining batafsil tasvirlarini yaratish uchun ma'lum materiallarning ferromagnit xususiyatlaridan foydalanadi.

5. Magnit qulflar: Ferromagnit materiallar turli xil xavfsizlik tizimlari va qulflarda qo'llaniladi va ularning ishonchliligini ta'minlaydi.

Manba[tahrir | manbasini tahrirlash]

Erik Gregersen,"Ferromagnetism","Britannica" jurnali, 2020

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]