Etimon

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Etimon (yun. — haqiqat) — hozirgi tidda mavjud muayyan soʻz yoki morfemaning kelib chiqishiga asos boʻlgan soʻz, morfema yoki soʻz birikmasi; soʻzning dastlabki maʼnosi va shakli. Mas, qattiq soʻzining yuzaga kelish asosi qot (qotmoq feʼli) va (i)q affiksi boʻlgan. Yoki qishloq soʻzi (aslida: qish+la+q) qishda yashaydigan joy maʼnosini bildirgan. Hozirgi bu maʼno kuchsizlanib, sezilmas holga kelgan; yap affiksi "yatip" (yotib)dan yuzaga kelgan.

E.ni aniqlash etimologik tadqiqotlarning asosiy maqsadidir. E. vazifasini bajargan soʻzning shakli va maʼnosi koʻpincha turli omillar taʼsirida oʻzgarib ketadi, bu hol uning asl maʼnosini aniqlashni qiyinlashtiradi. Mas, qoplamoq (qopga solmoq), qovoq ("koʻzning ustini qoplab turadigan" maʼnosida), qovurgʻa, qopqoq, qopqon kabi soʻzlarning E.i "qoplab, berkitib turuvchi" maʼnosidagi "qoplamoq" feʼlidir. Leksemalarning E.ini aniqlash bilan tilshunoslikning etimologiya boʻlimi shugʻullanadi.