Ellik birinchi shtat
Ellik birinchi shtat — bu mavjud ellikta shtatga qoʻshimcha ravishda AQSh davlati boʻlishga daʼvogar hududlarga nisbatan qoʻllaniladigan atama. 1959-yilgacha, Alyaska va Gavayi Ittifoqqa qoʻshilganida, "qirq toʻqqizinchi shtat" atamasi ishlatilgan.
Bundan tashqari, 51-shtat Amerika Qoʻshma Shtatlarining kuchli siyosiy, iqtisodiy yoki madaniy taʼsirini boshdan kechiradigan davlatlar deb ataladi; koʻpincha bu atama koʻrib chiqilayotgan mamlakat kuchli amerikanlashtirishdan oʻtayotganiga ishonadigan odamlar tomonidan qoʻllaniladi. Shu maʼnoda bu atama Puerto-Riko[1], Avstraliya[2], Meksika[3], Iroq[4], Buyuk Britaniya[5], Isroil[6] va boshqa mamlakatlarga nisbatan qoʻllaniladi.
Mumkin nomzodlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kolumbiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Birinchi navbatda Kolumbiya Metropolitan okrugiga shtat huquqi berilishini tuman aholisi qoʻllab-quvvatlaydi. Buning asosiy sababi shundaki, AQSh Kongressiga deputatlar faqat shtatlardan saylanadi, shuning uchun Kolumbiya okrugi aholisi unday vakolatga ega emas. Kolumbiya okrugidan Vakillar palatasiga bitta delegat yuboriladi, lekin u ovoz berish huquqiga ega emas, chunki AQSh Konstitutsiyasiga muvofiq (2-boʻlim, 1-modda) faqat shtat rezidenti vakil boʻlishi mumkin holos. Aytish joizki, okrug aholisi 600 000 kishini tashkil etadi, bu Vayoming shtatidan koʻpdir.
Shimoliy Virjiniya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shimoliy Virjiniya vakillari, Shimoliy Virjiniyadagi hudud, mintaqaning hozirgi holati uning uchun iqtisodiy jihatdan foydasiz ekanligidan bir necha bor shikoyat qilishdi, chunki Shimoliy Virjiniya shtatning qolgan qismiga qaraganda ancha tez rivojlanmoqda.[7]
Nensi Pfotenxauer, Jon Makkeynning maslahatchisi, shtatning shimoliy va janubiy qismlari boshqacha ekanligini taʼkidladi: Shimoliy Virjiniya Demokratik partiyani tobora koʻproq qoʻllab-quvvatlamoqda, qolganlari esa "koʻproq „janubiy“ tabiatga ega"[8].
Puerto-Riko[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hozirda Puerto-Riko AQSH maʼmuriyati ostida erkin bogʻlangan davlat boʻlib, Puerto-Rikoliklar Amerika fuqaroligiga ega. Uch yarim million aholi istiqomat qiladigan orol Kongressda ovoz berish huquqiga ega boʻlmagan faqat bitta delegat bilan ifodalanadi; praymerizlarda qatnashadi, lekin saylovchilar kollegiyasiga vakillarini yubormaydi.
Puerto-Rikoning maqomi uzoq vaqtdan beri muhokama qilinmoqda. Ushbu masala boʻyicha bir necha bor referendumlar oʻtkazilgan.
Puerto-Rikoning yangi progressiv partiyasi Puerto-Rikoning shtatga aylanishi tarafdori.
2012-yil 7-noyabrda Puerto-Riko fuqarolari referendumda Qoʻshma Shtatlar tarkibiga 51-shtat sifatida qoʻshilish uchun ovoz berishdi.[9]
2017-yil 11-iyun kuni Puerto-Rikoliklar siyosiy maqom referendumida Amerika Qoʻshma Shtatlariga 51-shtat sifatida qoʻshilish yoqlab ovoz berdi.[10]
Boshqa takliflar[tahrir | manbasini tahrirlash]
-
Linkoln Sharqiy Vashington hududi va Shimoliy Aydaxo -
1869-yilda Texas hududi uchun taklif qilingan Linkoln shtati
Linkoln shtati[tahrir | manbasini tahrirlash]
1996, 1999 va 2005-yillarda Sharqiy Vashington hududida (Vashington shtati, Kaskad togʻlarining sharqida) va shimoliy Aydaxo shtatida Linkoln shtatini yaratish taklifi paydo boʻldi. Bundan ancha oldinroq 1869-yilda Texas shtatining bir qismini Linkoln deb nomlangan yangi shtatni tashkil qilish uchun ajratish taklif qilingan edi, ammo Kongress bu taklifni va boshqa koʻplab takliflarni rad etdi.
Jefferson shtati[tahrir | manbasini tahrirlash]
1941-yil oktabr oyida Port-Orford shahri meri Gilbert Geybl Oregon shtatining Kerri, Jozefina, Jekson va Klamat okruglari Kaliforniyaning Del Norte, Siskiyou va Modok okruglari bilan birlashishi va keyinchalik „Jefferson“[11] deb nomlanishi taklif qilingan yangi shtat yaratishi kerakligini eʼlon qildi.[12].
Absaroka[tahrir | manbasini tahrirlash]
Absaroka — Shimoliy Vayoming, janubiy Montana va gʻarbiy Janubiy Dakotani birlashtirgan Qoʻshma Shtatlardagi hudud. 1939-yilda mahalliy faollar Absarokaning yuqorida tilga olingan shtatlardan ajralib chiqishini va unga AQSh shtati maqomini berishni talab qilishdi.
Nyu-York shahri[tahrir | manbasini tahrirlash]
Nyu-York shahriga davlat huquqini berish masalasi bir necha bor koʻtarilgan. 2008-yil yanvar oyida shahar kengashi aʼzosi Piter Vallon iqtisodiy sabablarga koʻra Nyu-York shtatidan ajralib chiqish taklifini ilgari surdi.
Sharqiy Oregon[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sharqiy Oregonda (Oregon shtatining Kaskad togʻlarining sharqida va Aydaxo bilan chegarasigacha) mintaqani alohida shtatga ajratish harakati bor.
Superior[tahrir | manbasini tahrirlash]
19-asrning oʻrtalaridan boshlab Michigan koʻlining yuqori yarim orolida va ehtimol Viskonsin shtatining bir qismida Superior (yoki Ontonogon) shtatini yaratishga urinishlar boshlandi. Ajralish tarafdorlarining aytishicha, Michigan rahbariyati yarim orol aholisi muammolariga yetarlicha eʼtibor bermaydi.
Janubiy Yuta[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yuta shtatidan kongressmen Nil Xendrikson 2008-yilda Yuta okrugining janubidagi Yuta hududini yangi shtatga aylantirish uchun qonun loyihasini ishlab chiqdi. Loyiha Kongressga taqdim etilishi kerak edi, biroq davlat darajasidayoq rad etildi.
Tinch okeani[tahrir | manbasini tahrirlash]
Boshqa daʼvogarlar, Guam va Amerika Qoʻshma Shtatlarining Virjiniya orollari boʻlishi mumkin, bu ikkalasi ham Qoʻshma Shtatlarning birlashmagan hududlari boʻlib, ikkinchisi Puerto-Riko bilan taklif qilingan „Prusvi Hamdoʻstligi“ (Puerto-Riko va Virjiniya orollari) geografik yaqinlik tomondan qoʻshilishi mumkin (garchi ular juda boshqacha tarix, madaniyat va tillarga ega boʻlsalar ham). Shimoliy Mariana orollari, Puerto-Riko Hamdoʻstligi va Amerika Samoasi singari, davlat boʻlishga harakat qilishi mumkin, shuningdek, AQSh hududini yoki Tinch okeanidagi sobiq hududlarni birlashtirish uchun „Katta Gavayi“ tushunchasi kelib chiqqan. Guam va Shimoliy Mariana orollari Palau, Mikroneziya Federativ shtatlari va Marshall orollari bilan bir qatorda bitta davlatga aylanishi mumkin (garchi oxirgi uchtasi hozirda „AQSh bilan erkin hamkorlik“ maqomida boʻlgan alohida suveren davlatlardir). Bunday shtat 2005—2007-yillarda aholi soni 447,048 (Vyoming aholisidan bir oz kamroq) va 911,82 kvadrat milya (Rod-Aylend shtatidan bir oz kamroq) maydonga ega boʻladi. Amerika Samoasi bu shtatning bir qismiga aylanishi mumkin, bu uning aholisini 511,917 kishiga va uning maydonini 988,65 kvadrat milya (2,560,6 km²) ga oshirishi mumkin.
Shimoliy Kolorado[tahrir | manbasini tahrirlash]
2013-yil iyun oyida CBS News Koloradoning bir nechta okruglari ajralib chiqib, Shimoliy Kolorado shtatini tashkil qilmoqchi ekanligi va Nebraskadagi ayrim okruglar ham ularga qoʻshilishi mumkinligini xabar qildi.
Long-Aylend[tahrir | manbasini tahrirlash]
2008-yil 28-martda Suffolk okrugi nazoratchisi Jozef Soviski Long-Aylendni (ayniqsa Nassau va Suffolk okruglarini) Qoʻshma Shtatlarning 51-shtatiga aylantirish rejasini taklif qildi. Saviskiyning taʼkidlashicha, bu holda Long-Aylend soliq toʻlovchilarining pullari Nyu-York shtati boʻylab taqsimlanmasdan, Long-Aylendda qoladi. Kelajakdagi davlat 2,7 million aholini oʻz ichiga olishi mumkin.
AQShdan tashqaridagi boshqa urinishlar va takliflar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Rio Grande Respublikasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Rio Grande Respublikasi Markaziy Meksika hukumatiga qarshi kurashgan isyonchilarning mustaqil davlati edi. Qoʻzgʻolon 1840-yil 17-yanvardan 6-noyabrgacha davom etdi. Hudud AQSh va Meksika oʻrtasida boʻlingan.
Yukatan Respublikasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1841-yil 16-martdan 1848-yil 14-iyulgacha davlat sifatida mavjud boʻlgan Meksika tarixidagi isyonkor hudud.
Sonora Respublikasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Meksika tarixida 1854-yil 10-yanvardan 1854-yil 8-maygacha davlat sifatida mavjud boʻlgan isyonkor hudud.
Filippin[tahrir | manbasini tahrirlash]
1898-yilda Ispaniya-Amerika urushidan keyin Ispaniya 1898-yilgi Parij shartnomasiga muvofiq Filippin, Kuba, Guam va Puerto-Rikoni Amerika Qoʻshma Shtatlariga 20 million dollarga berdi. 1946-yilda Filippin mustaqillikka erishdi.
Gaiti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Time jurnali sharhlovchisi Mark Tompson Gaiti 2010-yilgi zilziladan keyin 51-shtat boʻlishini taklif qildi. Zilziladan kelib chiqqan keng koʻlamli vayronalar Qoʻshma Shtatlarning tezkor va keng koʻlamli javobini keltirib chiqardi. AQSh harbiylari yordam koʻrsatish uchun tezda Gaiti havo va dengiz portlaridan foydalangan.[13]
Gayana[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gayananing AQSH bilan integratsiyalashuviga bagʻishlangan „Guyana AQSH bilan“ nomli tashkilot mavjud.[14]
Qiziqarli faktlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
2012-yilda Amerikaning Oyni mustamlaka qilishini qoʻllab-quvvatlar ekan, prezidentlikka Respublikachilar partiyasidan nomzod Nyut Gingrich shunday degan edi: „Bizda oyda 13 ming amerikalik yashasa, ular uni davlat boʻlish uchun ariza berishlari mumkin“. Biroq, Kosmos toʻgʻrisidagi shartnomaning II moddasiga muvofiq, koinot, shu jumladan Oy va boshqa samoviy jismlar, ular ustidan suverenitetga daʼvo qilish yoki foydalanish yoki bosib olish yoki boshqa vositalar bilan milliy oʻzlashtirilmaydi.
Madaniyatda[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Formula 51 filmining asl nomi: 51-shtat. Film AQSh-Britaniya munosabatlari mavzusiga bagʻishlangan.
- Britaniyalik yozuvchi Piter Preston 1998-yilda „51-shtat“ romanini nashr etdi, uning syujetiga koʻra, Buyuk Britaniya Yevropa Ittifoqini tark etadi va Qoʻshma Shtatlar tarkibiga kiradi.
- New Model Army guruhining „51-shtat“ qoʻshigʻi Margaret Tetcherning amerikaparast siyosatini tanqid qiladi.
- Yozuvchi Jeyms Aldrijning „Qirq toʻqqizinchi davlat“ kitobi (M., 1947)
Shunindek qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Amerika Qoʻshma Shtatlarining maʼmuriy boʻlinmalari
- en:List of U.S. state partition proposals
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Puerto-Riko: 51-y shtat SShA?“. 2016-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-iyul.
- ↑ John Pilger. Australia: the new 51st state. (Wayback Machine saytida 2019-02-21 sanasida arxivlangan)(ingl.)
- ↑ Veb-sayt „Mexico, the 51st state“ (Wayback Machine saytida 2011-01-29 sanasida arxivlangan)(ingl.)
- ↑ Matthew Engel. Iraq, the 51st state.(ingl.)
- ↑ Larry Jaffee. 51st State? (Wayback Machine saytida 2020-09-27 sanasida arxivlangan)(ingl.)
- ↑ „Kto stoit za antiizrailskoy pozitsiey Vashingtona?“. 2010-yil 28-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-iyul.
- ↑ Drew Lindsay. Will Northern Virginia Become the 51st State?(ingl.)
- ↑ CNN: McCain aide defines 'real Virginiaʼ (Wayback Machine saytida 2009-03-03 sanasida arxivlangan)(ingl.)
- ↑ „В США может появиться новый штат — Пуэрто-Рико“. BBC (2012-yil 7-noyabr). 2013-yil 5-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 2-yanvar.
- ↑ „Пуэрториканцы высказались на референдуме за вхождение в состав США“ (ru). РИА Новости (11-iyun). Qaraldi: 2017-yil 12-iyun.
- ↑ „Jefferson County: The State that Almost Seceded | VIA Magazine“. web.archive.org (2010-yil 27-dekabr). 2010-yil 27-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 10-aprel.
- ↑ „Jefferson County: The State that Almost Seceded | VIA Magazine“. web.archive.org (2010-yil 27-dekabr). 2010-yil 27-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 10-aprel.
- ↑ Thompson, Mark. „The U.S. Military in Haiti: A Compassionate Invasion“. Washington: TIME (2010-yil 16-yanvar). 2010-yil 19-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 18-yanvar.
- ↑ GuyanaUSA