DAVINCI

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

DAVINCI (toʻliq nomi: Deep Atmosphere Venera Expigation of Noble gases, Chemistry, and Imaging) Venera sayyorasiga orbital va atmosfera zond uchun rejalashtirilgan missiyadir. Venerani ham oʻrganadigan VERITAS missiyasi bilan birgalikda u NASA tomonidan 2021-yil 2-iyun kuni kashfiyot dasturining bir qismi sifatida tanlandi[1][2][3].

DAVINCI Veneraga ham orbital, ham tushuvchi zondni yuboradi[4]. Orbiter Venerani yuqoridan bir nechta toʻlqin uzunliklarida tasvirlaydi, tushish zondi esa Venera atmosferasining kimyoviy tarkibini oʻrganadi va tushish paytida fotosuratlar oladi[5][6]. DAVINCI zondi Venera atmosferasi boʻylab sayohat qiladi, atmosferadan namuna oladi va oʻlchovlarni yer yuzasiga qaytaradi. Ushbu oʻlchovlar atmosferaning kelib chiqishini, uning qanday rivojlanganligini va Yer va Mars atmosferasidan qanday va nima uchun farq qilishini tushunish uchun muhimdir. DAVINCI tomonidan olib borilgan oʻlchovlar Veneradagi suvning mumkin boʻlgan tarixini va oʻrganilmagan quyi atmosferada ishlaydigan kimyoviy jarayonlarni oʻrganadi. Yer yuzasiga yetib borgunga qadar DAVINCI zondi 1982-yilda Sovet Venera 14 qoʻnganidan keyin sayyora yuzasining birinchi suratlarini qaytargan holda, sayyoraning tizmali yerlarining („tesserae“) yuqori aniqlikdagi suratlarini oladi. Shuningdek, u sayyoraning kelib chiqishi, tektonik va ob-havo tarixini oʻrganish uchun maʼlumotlarni toʻplaydi.

Taklifni ishlab chiqish[tahrir | manbasini tahrirlash]

DAVINCI 2015-yilda NASA kashfiyot dasturining 13-missiyasi boʻlish uchun yuborilgan oʻnlab takliflardan biri edi. NASAning 13-sonli kashfiyot missiyasi uchun rejalashtirilgan byudjeti 450 million AQSh dollarini tashkil etdi. 2015-yil 30-sentabrda DAVINCI beshta finalchidan biri sifatida tanlandi[7]. 2017-yil 4-yanvarda ikkita raqobatdosh takliflar, Psyche DAVINCIni magʻlub etib, mos ravishda 13 va 14-chi Discovery missiyalari sifatida tanlandi[8]

DAVINCI DAVINCI+ sifatida qayta koʻrib chiqildi va yana 2019-yilda Discovery dasturiga taklif qilindi[9] va 2020-yil 13-fevralda A bosqichini moliyalashtirish uchun tanlandi[4][10]. Uning konseptsiyasini oʻrganish hisoboti 2020-yil noyabr oyida taqdim etilgan. 2021-yil iyun oyida NASA DAVINCI+ ni Discovery sinfidagi navbatdagi missiyalardan biri sifatida tanladi[1][11]. Missiya nomi tanlangandan keyin DAVINCI+ dan DAVINCI ga oʻzgartirildi. 

DAVINCI bosh tadqiqotchisi NASAning Goddard kosmik parvozlar markazi xodimi James B.Garvin va bosh tergovchilar oʻrinbosari Stephanie Getty va Giada Arney, ikkalasi ham NASAning Goddard kosmik parvozlar markazidan[12] edi.

Xuddi shu vaqt oraligʻida Veneraning sirt xususiyatlarini radar yordamida xaritalash, uning tarixini yoritish, plitalar va vulkanizm ehtimolini baholash va sayyora qanday rivojlanganligini tushunish uchun alohida missiya — VERITAS amalga oshiriladi[13].

Maqsadlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Masofadan zondlash kuzatuvlariga qaratilgan Veneraga beshta orbital missiyasi (Venera 15, Venera 16, Magellan, Venera Ekspress va Akatsuki) soʻng, DAVINCI 1985-yilda Sovet VeGa zondlaridan keyin Venera atmosferasiga kirgan birinchi zond boʻladi[14] va 1978-yilda Pioneer Venus Multiprobe missiyasidan keyin NASA tomonidan birinchi atmosfera zond boʻldi. DAVINCI atmosfera massasining pastki uchdan ikki qismida toʻgʻridan-toʻgʻri oʻlchovlarni amalga oshiradi.

DAVINCI olimlari Venera atmosferasi qanday shakllangani va vaqt oʻtishi bilan oʻzgargani, jumladan, sayyorada bir paytlar mavjud boʻlgan deb hisoblangan suv bilan nima sodir boʻlganini oʻrganadi. Topilmalar olimlarga Venera va Yer yetuklik chogʻida nima uchun turli yoʻllarni bosib oʻtganini tushunishga yordam beradi va tosh ekzosayyoralarni oʻrganish uchun yana bir taqqoslash nuqtasini beradi.

DAVINCI atmosferani in situ oʻlchashlari Veneraning atmosfera tarkibiga oid koʻplab savollarga javob beradi, chunki hozirda Milliy tadqiqot kengashi Sayyoraviy fanlar oʻn yillik tadqiqotining Venera In Situ Explorer (VISE) uchun ishlab chiqilgan.

Tushilish zondi Venera yuzasiga tushganidan keyin ishlashga moʻljallanmagan. Ammo, u soatiga 25 milya tezlikda (sekundiga 12 metr) zarbadan omon qolishi ehtimoli bor. Bunday holda, uning asboblari ideal sharoitda 17-18 daqiqagacha ishlashni davom ettirishi mumkin[15].

Maqsadlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Venera atmosferasining kelib chiqishini, uning qanday rivojlanganligini va uning Yer va Mars atmosferalaridan qanday va nima uchun farq qilishini tushunish.
  • Veneraning oʻtmishdagi okean ehtimolini va quyi Venera atmosferasidagi kimyoviy jarayonlarni oʻrganish.
  • Veneraning geologik xususiyatlarining (tesseralarining) yuqori aniqlikdagi rasmlarini olish, bu Veneraning plitalar tektonikasiga ega yoki yoʻqligini baholashga yordam beradi va yer sayyoralari qanday shakllanganligini yaxshiroq tushunishga yordam beradi.

Ilmiy yuk[tahrir | manbasini tahrirlash]

Artistʼs conception of DAVINCI probe
DAVINCI oʻzining 63 daqiqalik tushishi davomida Venera atmosfera tarkibining oʻlchovlarini toʻplaydi va qaytaradi.

DAVINCI NASA dekadal ilm-faniga yuqori darajadagi ustuvor gazlar, iz gazlari va ularning izotoplarini, shuningdek, Veneradagi harorat, bosim, shamollar va tasvirlarni yoʻnaltirish uchun moʻljallangan.

Tushayotgan zond asboblari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tushayotgan zondda DAVINCI Venera Analitik Laboratoriyasi (VAL) asboblari zondning tushishi davomida, ayniqsa, yuqori bulutlarda va oʻrganilmagan yer yuzasiga yaqin muhitda yuqori aniqlikdagi sinergetik oʻlchovlarni taʼminlaydi. VAL dizayni Mars atmosferasining kimyoviy va izotopik tarkibini oʻlchagan va Marsda organik moddalarning birinchi aniq dalillarini topgan Curiosity roveridagi Marsdagi namunalarni tahlil qilish (SAM) asbobiga asoslangan[16]. DAVINCI toʻrtta ilmiy asbobga ega:[17]

Venera massa spektrometri (VMS)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Atmosfera probiga oʻrnatiladigan Venera Mass Spektrometri (VMS) asbobining komponentlari. VMS ning vazifasi zondning tushishi paytida gazdan namuna olish, uni tahlil qilish va Venera atmosferasining kimyoviy tarkibi va sirt mineralogiyalari bilan mumkin boʻlgan aloqalari haqida bizga maʼlumot berishdir.

NASAning Goddard kosmik parvozlar markazi (GSFC) tomonidan qurilishi taklif qilingan VMS Veneradagi asil va iz gazlarining birinchi keng qamrovli in situ tadqiqotlarini taʼminlaydi va Venera atmosferasida yangi gaz turlarini kashf qilish imkoniyatiga ega. VMS Curiosity toʻrt kutupli massa spektrometriga (QMS) oʻxshaydi[18].

Venera sozlanishi lazer spektrometri (VTLS)[tahrir | manbasini tahrirlash]

NASA ning Jet Propulsion Laboratory (JPL) tomonidan qurilishi taklif qilingan VTLS Veneradagi maqsadli iz gazlari va tegishli izotop nisbatlarining birinchi yuqori sezgir in situ oʻlchovlarini taʼminlaydi, bu yuqori bulutlar va sirt yaqinidagi kimyoviy jarayonlar haqidagi asosiy fan savollariga javob beradi. VTLS Curiosity sozlanishi lazer spektrometriga (TLS) oʻxshaydi.

Venera atmosfera tuzilishini oʻrganish (VASI)[tahrir | manbasini tahrirlash]

GSFC tomonidan parvozda isbotlangan sensorlar yordamida qurilishi taklif qilingan va mos ravishda Amaliy fizika laboratoriyasi va JPLdan Ralph Lorenz va Dave Atkinson boshchiligidagi VASI Venera atmosferasining tuzilishi va dinamikasini kirish va tushish paytida oʻlchashni taʼminlaydi, bu esa kontekstni taʼminlaydi, kimyoviy oʻlchovlar va zondning tushishini qayta tiklash imkonini beradi[19].

Venera tushishini tasvirlovchi (VenDI)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Malin Space Science Systems (MSSS) tomonidan quriladigan VenDI tessera yerining tushish joyidagi yuqori kontrastli tasvirlarini taqdim etadi. VenDI Curiosity Mast Camera (Mastcam), Mars Descent Imager (MarDI) va Mars Hand Lens Imager (MAHLI) ga oʻxshaydi.

Orbital asboblar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Orbitada koʻp spektrli kamera sayyorani UV va 1 mikronli Near IR diapazonida tasvirlaydi, keng maydonli kamera esa global qamrovni taʼminlaydi. Suratga olish zondni joylashtirishdan oldin Veneraning ikkita parvozi davomida amalga oshiriladi, soʻngra tushish zondini toʻldirish uchun orbital masofadan zondlash bosqichi amalga oshiriladi[4].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 Potter. „NASA Selects 2 Missions to Study "Lost Habitable" World of Venus“. NASA (2021-yil 2-iyun). Qaraldi: 2-iyun 2021-yil.
  2. ↑ Chang, Kenneth. „New NASA Missions Will Study Venus, a World Overlooked for Decades - One of the spacecraft will probe the hellish planet's clouds, which could potentially help settle the debate over whether they are habitable by floating microbes.“. The New York Times (2-iyun 2021-yil). Qaraldi: 2-iyun 2021-yil.
  3. ↑ Roulette. „NASA will send two missions to Venus for the first time in over 30 years“. The Verge (2-iyun 2021-yil). Qaraldi: 2-iyun 2021-yil.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Garvin, James (2020). "DAVINCI+: Deep Atmosphere of Venus Investigation of Noble Gases, Chemistry, and Imaging, Plus". 51st Lunar and Planetary Science Conference. https://www.hou.usra.edu/meetings/lpsc2020/pdf/2599.pdf. Qaraldi: 7-iyun 2021-yil. 
  5. ↑ Brown, Dwayne C.; Cantillo, Laurie. „NASA Selects Investigations for Future Key Planetary Mission“. NASA News (30-sentabr 2015-yil). Qaraldi: 1-oktabr 2015-yil.
  6. ↑ „NASA announces five Discovery proposals selected for further study“. The Planetary Society (1-oktabr 2015-yil). Qaraldi: 1-oktabr 2015-yil.
  7. ↑ „Small Bodies Dominate NASA's Latest Discovery Competition“ (inglizcha). SpaceNews.com. Qaraldi: 4-mart 2016-yil.
  8. ↑ „NASA Selects Two Missions to Explore the Early Solar System“ (4-yanvar 2017-yil). Qaraldi: 4-yanvar 2017-yil.
  9. ↑ Hall, Shannon (12 June 2019).
  10. ↑ Brown, Katherine. „NASA Selects 4 Possible Missions to Study Secrets of the Solar System“. NASA (13-fevral 2020-yil).
  11. ↑ „Discovery 2019 Announcement of Opportunity“. NASA Solicitation and Proposal Integrated Review and Evaluation System. NASA.
  12. ↑ „James "Jim" Brian Garvin“. NASA. Qaraldi: 7-fevral 2021-yil.
  13. ↑ Strickland, Ashley. „NASA Venus missions: DAVINCI and VERITAS will uncover the secrets of Earth's twin“. CNN. Qaraldi: 3-iyun 2021-yil.
  14. ↑ „The DAVINCI spacecraft“. phys.org. Qaraldi: 4-mart 2016-yil.
  15. ↑ Adkins. „DAVINCI Mission To Take the Plunge Through Massive Atmosphere of Venus“. NASA (2-iyun 2022-yil). Qaraldi: 13-iyul 2022-yil.
  16. ↑ Steigerwald. „NASA Goddard Instrument's First Detection of Organic Matter on Mars“. NASA. Qaraldi: 4-mart 2016-yil.
  17. ↑ Glaze. „DAVINCI: DEEP ATMOSPHERE VENUS INVESTIGATION OF NOBLE GASES, CHEMISTRY, AND IMAGING.“. Universities Space Research Association. Qaraldi: 15-may 2021-yil.
  18. ↑ Steigerwald. „The briefcase-sized chemistry lab headed to Venus“. NASA (19-avgust 2021-yil). Qaraldi: 16-mart 2022-yil.
  19. ↑ Glaze. „DAVINCI: Deep Atmosphere Venus Investigation of Noble gases, Chemistry, and Imaging“. NASA Technical Reports Server. NASA. 2021-yil 15-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-may 2021-yil. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=DAVINCI&oldid=4208407" dan olindi