Dīpankara
| Dīpankara | |
|---|---|
_(8436396688).jpg) | |
| Maʼlumotnoma | |
| Sanskrit | Dīpaṃkara |
| Pali | Dīpaṅkara |
| Bengalcha | দীপঙ্কর |
| Birmacha |
bir.: ဒီပင်္ကရာ (my) |
| Xitoycha |
燃燈佛 (Pinyin: Rándēng Fó) |
| Yaponcha |
(romaji: Nentō Butsu) |
| Khmercha |
ព្រះពុទ្ធ ទីបង្ករៈ "Preah Puth Dipankara" |
| Koreyscha |
연등불 (Yeondeung Bul) |
| Mongolcha |
ᠵᠣᠯᠠ ᠢᠢᠨ ᠵᠥᠬᠢᠶᠠᠭᠴᠢ᠂ ᠳᠢᠸᠠᠩ᠋ᠭᠠᠷ; Зулын Зохиогч, Дивангар; Zula yin Zohiyagci, Divangar |
| Singalcha |
දීපඞ්කර බුදුන් වහන්සේ Dipankara Budun Vahanse |
| Taycha |
พระทีปังกรพุทธเจ้า Phra Thipangkon Phutthachao |
| Tibetcha |
མར་མེ་མཛད་ Vaylie: mar me mdzad THL: Marmedzé |
| Vyetnamcha | Nhiên Đăng Phật |
| Hurmat koʻrsatilishi | Theravāda, Mahayana, Vajrayana |
 Buddizm |
|---|
| Madaniyati |
| Tarixi |
| Buddistlar |
| Maktablar |
| Ibodatxonalar |
| Matnlar |
| Portal |
Dipankara (Pali: Dīpaṅkara; Sanskrit: Dīpaṃkara, „Chiroq koʻtaruvchi“) yoki Dipankara Buddasi – oʻtmishdagi buddalardan biri hisoblanadi. U Yerda toʻrt asankheyya va yuz ming kalpa oldin yashagan deb ishoniladi[1]. Buddistlarning eʼtiqodiga koʻra, Dipankara – tarixiy Budda boʻlmish Gautama Buddadan oldin, necha-necha evlar avvalmaʼrifatga erishgan qadimiy Buddalardan biri hisoblanadi.
Umuman olganda, buddistlar uzoq oʻtmishda koʻplab Buddalarning ketma-ket kelganligiga va kelajakda yana koʻplari paydo boʻlishiga ishonishadi. Dipankara shu oldingi Buddalardan biri boʻlsa, Gautama Budda hozirgi va eng soʻnggi maʼrifatli shaxs, Maitreya esa uzoq kelajakda keladigan keyingi Budda hisoblanadi.
Xitoy buddizmi Dipankarani oʻtmishdagi koʻplab Buddalardan biri sifatida hurmat qiladi. Yiguandaoda Dipankara, Gautama va Maitreya „Uch vaqt Buddalari“ hisoblanadi.
Ikonografiya
[tahrir | manbasini tahrirlash].jpg)
Dipankara odatda oʻtirgan Budda shaklida tasvirlanadi, ammo uning turgan Budda sifatidagi tasvirlari Xitoy, Tailand va Nepalda keng tarqalgan; oʻng qoʻli bilan odatda himoya mudrasini (abhaya mudra) hosil qiladi, baʼzan uni ikkala qoʻli bilan ham hosil qiladi.
Dipankara kamdan-kam hollarda yakka holda tasvirlanadi; odatda u ikkita bodhisattva – Manjushri va Vajrapani (Yavada keng tarqalgan) yoki Avalokiteshvara va Vajrapani (Shri-Lankada keng tarqalgan) bilan birga tasvirlanadi; yoki undan keyin keladigan Buddalar – Gautama va Maitreya bilan birga tasvirlanadi.
Afgʻonistonda 2001-yilda Toliban hukumatining vayron qilgan Bomiyon Buddalaridan biri Dipankarani tasvirlagan deb ishoniladi. Dipankara haykallarini Longmen va Yungang gʻorlarida (Xitoy) ham koʻrish mumkin.
Bashorat
[tahrir | manbasini tahrirlash]Buddist sanʼatida koʻrsatilgan hikoyalardan birida Gautama Budda Sumedha nomi bilan tanilgan sobiq avlodda – loydan suv birikmasiga oyoqlarini ifloslatmasdan oʻtishi uchun, boy Brahman boʻlib, keyin rohibga aylangan shaxs sifatida, tiz choʻkkan va uzun qora sochlarini yerga yoygan holda, dindorlikni namoyish qilgan inson sifatida tasvirlanadi[2][3].
Dipankara va Sumedha oʻrtasidagi bu uchrashuv Sumedhaning Gautama Budda (Shakyamuni) sifatida maʼrifatga erishishidan koʻp avlodlar oldin sodir boʻlgan. Ushbu harakatdan soʻng, Dipankara Sumedhaga „Kelajak avlodlarda siz 'Shakyamuni' ismli Budda boʻlasiz“[4], deb aytgan, bunga Sumedha: „Men Budda, maʼrifatga yetgan shaxs boʻlaman; tugʻilishim, keksaligim va oʻlimim – sochlarim ustidan oyoqlaring bilan yurishingni iltimos qilaman“, deb javob bergan.
Shundan soʻng Dipankara: „Inson mavjudligidan ozod boʻlib, siz dunyo uchun foydali oʻqituvchi boʻlasiz. Shakyalar qabilasida, Uch olamning timsoli, barcha mavjudotlarning chirogʻi sifatida tugʻilib, siz Gautama nomi bilan tan olinasiz. Siz Qirol Suddhodana va Malika Mayaning oʻgʻli boʻlasiz. Shariputra va Moggallana sizning bosh shogirdlaringiz boʻladi. Sizning yordamchingizning ismi Ananda boʻladi“, deb aytgan.
Maʼrifatdan keyingi hayotining 40 yildan ortiq davri davomida Gautama Budda oʻzining oldingi mavjudliklari haqida deyarli 554 ta oldingi hayot hikoyalarini (Jataka ertaklari deb ataladi) aytib bergan. Gautama Budda shunday degan: "shaxs Budda boʻlish yoʻlini 10 ta Paramita yoki „mukammallik“ni toʻldirishdan boshlaydi". Baʼzi manbalar va matnlarda Bodhisattva Gautama Dipankara davrida Shahzoda Sumedha sifatida tugʻilgan, boy boʻlgan va rohib boʻlish uchun barcha boyligini tarqatib yuborganligi haqida hikoya qilinadi. Gautama Bodhisattvaning birinchi Niyatha Vivaranasini (yoki Buddaning aniq oldindan koʻrishi) Dipankaradan olgani aytiladi. Gautama Buddaning kelajakdagi maʼrifati haqidagi ushbu va boshqa koʻplab bashoratlar Mahayana matni boʻlgan Sangatha Sutrada topish mumkin[5].
Hurmat qilinishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
XVII asrga kelib, Dipankara Nepal buddist jamoalarida hurmat qilinadigan shaxsga aylangan. Uning izdoshlari uni savdogarlarning himoyachisi deb hisoblaydilar va uni sadaqa berish anʼanasi bilan bogʻlaydilar. Shuningdek, u dengizchilarning himoyachisi hisoblanadi va baʼzan Dipankara haykallari qirgʻoq boʻyida kemalarni yoʻlida yoʻl-yoʻriq koʻrsatish va himoya qilish uchun joylashtiriladi.
Tayvandagi baʼzi xitoy xalq dindorlari va chet eldagi xitoy jamoalari ham Dipankara Buddasiga sigʻinishgan.
Buddhavamsa matnida Dipankara Nandaramada Nirvanaga erishganligi aytiladi, u yerda oʻttiz olti yojana balandlikda stupa qurilgan[6].
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Jahon siklari va Buddalar paydo boʻlishi (English) — 117-bet.
- ↑ „Budda hayoti: Dipankaraning Maʼrifat bashorati“. The Huntington Archive - The Ohio State University. 2014-yil 8-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 16-sentyabr.
- ↑ Ghosh, B (1987). "Budda Dipankara – Gautamaning yigirma toʻrtinchi oʻtmishdoshi". Bulletin of Tibetology 2: 33–38. http://himalaya.socanth.cam.ac.uk/collections/journals/bot/pdf/bot_1987_02_03.pdf.
- ↑ Zen Buyuk Ustadi Hui-neng Sutrasi: Hui-nengning Olmos Sutraga sharhi bilan. Shambhala, 1998 — 126-bet. Qaraldi: 2025-yil 13-fevral.
- ↑ „Sanghata Sutra“. Sanghata Sutra.
- ↑ John S. Strong. Budda relikvialari. Princeton University Press, 2007 — 45-bet. ISBN 978-0691117645.