Cyrus

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Cyrus — forscha erkak ismi (forscha: Kwrwsẖ) . Bu bir qator fors shohlarining nomidir. Eng muhimi, bu Buyuk Cyrusga ishora qiladi (tax. 600-530-yillarda miloddan avvalgi davrga borib taqaladi). Cyrus bundan tashqari, tax. mil avv. 650-yilda hukmronlik qilgan anshanlik qirol I ning nomi, Fors shohi va Buyuk qirolning bobosi va Fors shohi Artakserks II ning ukasi Kichik Cyrus miloddan avvalgi 401-yil hisobiga koʻra shu davrda vafot etganligi bayon etilgan.

Etimologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Cyrus, ingliz tilidagi soʻz sifatida, yunoncha Kȳros, qadimgi fors tilidan 𐎤𐎢𐎽𐎢𐏁 olingan 𐎤𐎢𐎽𐎢𐏁 ning lotinlashtirilgan shakli hisoblanadi. Kurašsoʻzi yozuvlarga koʻra, bu nom elamiy Kuraš, Bobil Ku®-raš/-ra-áš va imperator oromiy kwrš tillarida aks ettirilgan nomda kelib chiqgan ekan. Ismning zamonaviy forscha shakli Kūroš deyiladi.

Cyrusning etimologiyasi tarixchilar, tilshunoslar va eroniy olimlar oʻrtasida shu davrga qadar muhokama mavzusi boʻlib kelgan va boʻlib qolmoqda. Qadimgi forscha „kuruš“ nomi „Quyosh“, „Quyosh kabi“, „yosh“, „qahramon“ va „ogʻzaki bahsda dushmanni xorlovchi“ kabi turli shakllarda talqin qilingan va elamcha „kuraš“ degan maʼnosi ham mavjud. „Gʻamxoʻrlik koʻrsatadigan“ deb tarjima qilingan.

Bu nom koʻplab yodgorliklar va qadimgi fors yozuvlarida uchraydi. Morgʻabda (Eronning janubi-gʻarbiy qismida) kichik bir yozuv ham bor, unda qadimgi forscha maʼnosida (men Ahamoniylar shohi Cyerus) jumlasi (adam kūruš xšāyathiya haxāmanišiya)mavjud. Nemis tilshunosi F. H. Waissbachning Darius birinchi bo‘lib forscha yozuv qo‘yganligi haqidagi shubhalitaklifidan so‘ng, ilgari baʼzi olimlar Morg‘abdagi yozuv Kichik Cyrusga tegishli degan xulosaga kelishgan edi. Bu taklif Buyuk Doro tomonidan Behistun yozuvining 70-bandidagi parchaning notoʻgʻri talqini natijasi edi. Koʻpgina dalillarga asoslanib, zamonaviy olimlar orasida qabul qilingan nazariya bu yozuvning Buyuk Cyrusga tegishli ekanligi dalillarga koʻra isbotlangan.

Klassik mualliflar tomonidan Cyrus nomining forscha „Quyosh“ soʻziga mos keladigan yoki unga ishora qilgan talqinlari mavjud. Tarixchi Plutarxch (46 — 120) „fors tilida Kir deb ataladigan quyosh“ deb taʼkidlaydi[1]. Fors shohi Artakserks II saroyida xizmat qilgan tabib Ctesias ham oʻzining „Persika“ nomli kitobida Fotiy qisqacha bayon qilganidek, Cyrus nomi forscha „Xur“ (quyosh) soʻzidan kelib chiqqanligini yozadi[2]. Biroq, bular zamonaviy olimlar tomonidan qabul qilinmaydi.

Qadimgi fors tilidagi kuruš etimologiyasiga kelsak, tilshunoslar eroniy va hind-evropa tilidan tashqari tillarga asoslangan turli etimologiyalarni taklif qilishgan. Tavernierning soʻzlariga koʻra, elam matnlarida tasdiqlangan kuraš nomi „asl shakl“ boʻlishi mumkin, chunki qadimgi forscha ku-ur(u)-u-š transkripsiyalarida elamcha yoki bobilcha ku-ru-uš imlosi yoʻq edi. Yaʼni, Tavernierning soʻzlariga koʻra, kuraš elamcha ism boʻlib, „gʻamxoʻrlik qilish“ degan maʼnoni anglatadi. Boshqalar, masalan, Shmitt, Hoffman, Skalmowskiyning fikriga koʻra, eski hind tilidagi IE Kúru -ga bogʻliq boʻlishi mumkin boʻlgan (yoki undan olingan) Fors Kuruš elam kurašning etimologiyasini berishi mumkinligini taʼkidlaydilar. Shu munosabat bilan qadimgi fors tilidagi kurush quyidagi etimologiyalar bilan koʻrib chiqiladi: Bir taklif tilshunos Janos Harmatta tomonidan muhokama qilinadi, bu eski, oʻrta va yangi eroniy tillardagi koʻplab soʻzlarning umumiy eroniy „kur-“ (tugʻilish) ildiziga ishora qiladi. (masalan Kurd). Shunga koʻra, Kūrush nomi „yosh, yosh“ degan maʼnoni anglatadi". Boshqa Eron etimologiyalari taklif qilingan. Skalmovskiyning hind taklifi „bajarish, amalga oshirish“ degan maʼnoni anglatadi. Boshqa bir nazariya Karl Hoffmanning taklifidir: kuruš IE ildizidan *(s)kau dan -ru hosilasiga tushadi va shunga koʻra „kuruš“ (shuning uchun „Cyrus“) „xoʻrlovchi“ degan maʼnoni anglatadi. ogʻzaki bahsda dushman deganidir).

Cyris ismli odamlar va xayoliy qahramonlarga quyidagilar kiradi:

Odamlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ismi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qadimgi dunyo[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Cyrus I (tax. 650-yil miloddan avvalgi), Anshan shohi
  • Buyuk Cyrus (tax. 600-yil miloddan avvalgi yoki miloddan avvalgi 576 — miloddan avvalgi 530) — Cyrus II nomi bilan ham tanilgan — Ahamoniylar hukmdori va Buyuk Fors imperiyasining asoschisi Kir I ning nabirasi
  • Kichik Cyrus (miloddan avvalgi 401-yilda vafot etgan), Fors shohi Artaxshasning ukasi
  • Cyrus (meʼmor), Rimda ishlagan I asr yunon meʼmori
  • Avliyo Cyrus (qarang Cyrus va Yuhanno), IV asr Kopt avliyosi
  • Edessalik Kir I, episkop (vaf. 396-yilda)
  • Edessalik Kir II, episkop (vaf. 498-yilda)
  • Iskandariyalik Kir (vaf. 642-yilda), Melkit patriarxi va monotelizm asoschisi
  • Panopolislik Cyrus, V asrda yashagan Vizantiya yozuvchisi va rasmiysi.

Zamonaviy davri[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Cyrus Leroy Baldridge (1889-1977), amerikalik rassom, illyustrator, yozuvchi va sarguzashtchi
  • Sayrus Taunsend Bredi (1861-1920), amerikalik jurnalist, tarixchi va sarguzasht yozuvchisi
  • Cyrus Broacha (1971 yilda tugʻilgan), MTV India VJ
  • Sayrus Ramon Pattinson (1994 yilda tugʻilgan), GB bokschisi
  • Sayrus Kristi (1992 yilda tugʻilgan), professional futbolchi, „Midlsbro“ klubida oʻng qanot himoyachisi.
  • Cyrus Chothia (1942-2019), ingliz olimi
  • Sayrus Edvin Dallin (1861-1944), amerikalik haykaltarosh
  • Sayrus S. Eaton (1883-1979), kanada-amerikalik bankir, investor va xayriyachi
  • Sayrus Edvards (1793-1877), amerikalik siyosatchi va huquqshunos
  • Cyrus West Field (1819-1892), birinchi transatlantik telegraf kabelini muvaffaqiyatli yotqizgan amerikalik tadbirkor.
  • Sayrus Frish (1969 yilda tugʻilgan), golland kinorejissyori
  • Cyrus Herzl Gordon (1908 — 2001) — amerikalik olim, Yaqin Sharq madaniyatlari va qadimgi tillar.
  • Sayrus Hamlin (general) (1839-1867), Amerika fuqarolar urushi davridagi ittifoq generali, vitse-prezident Gannibal Hamlinning oʻgʻli
  • Cy Hungerford (1889-1983), amerikalik muharrir karikaturachisi
  • Cy Kendall (1898-1953), amerikalik aktyor
  • Cyrus B. Lower (1843-1924), Amerika fuqarolik urushi faxriy medali sohibi
  • Sayrus Makkormik (1809-1884), zamonaviy mexanik oʻroq mashinasini ishlab chiqqan amerikalik ixtirochi
  • Sayrus Pallonji Mistri (1968 yilda tugʻilgan), irlandiyalik hind tadbirkori va Hindiston konglomerati Tata Group raisi
  • Sayrus Mistri (yozuvchi) (1956 yilda tugʻilgan), hind yozuvchisi va dramaturg
  • Sayrus Patell (1961 yilda tugʻilgan), amerikalik adabiyot va madaniyat tanqidchisi
  • Sayrus Peirce (1790-1860), Qoʻshma Shtatlardagi birinchi ommaviy oddiy maktab (oʻqituvchilar kolleji) asoschisi
  • Sayrus Poncha (1976 yilda tugʻilgan), Hindistonda skvosh boʻyicha milliy murabbiy
  • Cyrus S. Poonavalla (fl. 1966—hozirgi), hind tadbirkori
  • Sayrus Rolloks (1998 yilda tugʻilgan), kanadalik futbolchi
  • Cyrus Sahukar (1980 yilda tugʻilgan), MTV India VJ
  • CR Smit (1899-1990), American Airlines kompaniyasining uzoq yillik bosh direktori
  • Sayrus Vens Sr (1917-2002), amerikalik siyosatchi va huquqshunos, prezidentlar davridagi AQSh armiyasi kotibi Jon Kennedi va Lindon B. Jonson, Lindon B. Jonson va Jimmi Karter davrida AQSh Davlat kotibi
    • Kichik Sayrus Vens (1954-yilda tugʻilgan), amerikalik siyosatchi va huquqshunos, Sayrus Srning oʻgʻli va sobiq Manxetten okrugi prokurori (2010-2021)
  • Cyrus Villanueva, 2015 yilda The X Factor Australia gʻolibi boʻlgan avstraliyalik qoʻshiqchi.

Familiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Ron Sayrus (1935-2006), Kentukki siyosatchisi va uning avlodlari:
    • Billi Rey Sayrus (1961-yilda tugʻilgan), amerikalik musiqachi va aktyor, Ronning oʻgʻli
      • Trace Cyrus (1989-yilda tugʻilgan), amerikalik musiqachi, Metro stantsiyasining (sobiq) bosh gitarachisi, oʻgay oʻgʻli va Billi Reyning asrab olingan oʻgʻli
      • Miley Cyrus (1992-yilda tugʻilgan), amerikalik aktrisa va qoʻshiqchi, Billi Reyning qizi
      • Noa Cyrus (2000-yilda tugʻilgan), amerikalik aktrisa, Billi Reyning qizi
  • Gordon Cyrus, shved ijrochisi va prodyuseri
  • Devid Cyrus (1986-yilda tugʻilgan), Grenadalik futbolchi

Adabiyotda[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • „Cyrus bogʻi“ (1658-yil) — ingliz shifokori-falsafachisi Tomas Braunning nutqining nomi.

Badiiy qahramonlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Cyrus, James Rielining "Sehrli qasos" kitoblari seriyasidan.
  • Cyrus Biene, Scandal teleserialidan
  • Sayrus Trask, Jon Steynbekning „Adan sharqi“ romanidan
  • Sayrus Bortel, Kim Mumkin animatsion teleserialidan
  • Sayrus Gudman, Andi Mak va Disney kanalining birinchi gey qahramoni
  • Sayrus Lupo, „Huquq va tartib“ detektivi
  • Sayrus Simpson, Simpsonlar filmidagi Avraam Simpsonning ukasi
  • Cyrus, Treyler Park Boys teleserialidan
  • Cyrus, Sonic Underground animatsion seriyasidan
  • Sayrus „Virus“ Grissom, 1997-yilda „Con Air“ filmida Jon Malkovich oʻynagan.
  • 1979-yilda suratga olingan "Jangchilar " filmidagi jinoiy guruh rahbari Cyrus
  • Cyrus, Team Galactic rahbari va Pokémon Diamond, Pearl va Platinumning asosiy antagonisti
  • Cyrus Gold, DC Comics qahramoni Sulaymon Grundi
  • Jyul Vernning „Sirli orol“ romanidagi bosh qahramon Sayrus Smit
  • Kir, Darren Shanning "Vampir shahzoda" romanidagi vampanez
  • Cyrus (Chrono Trigger), Chrono Trigger videooʻyinida
  • Sayrus, Redgvardiya qaroqchisi va The Elder Scrolls Adventures videooʻyinidagi qahramon: Redguard
  • Sayrus Olbrayt, Octopath Traveler videooʻyinining 8 ta asosiy qahramonlaridan biri
  • Doktor Sayrus Borg, PIXAL yaratuvchisi, LEGO: Ninjagodagi Borg Industries bosh direktori
  • Cyrus, Genshin Impact videooʻyinidagi NPC
  • Cyrus, Animal Crossing: New Leaf- da taqdim etilgan alpaka NPC.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Plutarch, Artoxerxes (Wayback Machine saytida 2011-06-29 sanasida arxivlangan) in (Parallel lives)
  2. ↑ Epitome of Ctesias' Persica 52 (Wayback Machine saytida 2016-11-23 sanasida arxivlangan).

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Cyrus&oldid=3715295" dan olindi