Chrysanthemum × morifolium

Chrysanthemum × morifolium
Ilmiy tasniflash
	Oʻsimliklar
	Yuksak oʻsimliklar
	Gulli oʻsimliklar
	Ikki urugʻpallalilar
	Asterids
	Asterales
	Asteraceae
	Xrizantema
	C. × morifolium
Binar nomi
	Chrysanthemum × morifolium; ; (Ramat.) Hemsl.
Synonyms
	Anthemis × artemisifolia Willd. ; Anthemis × grandiflora Ramat. ; Anthemis × stipulacea Moench ; Chrysanthemum × hortorum W.Mill. ; Chrysanthemum × indicum Thunb. ; Chrysanthemum indicum var. purpureum Pers. ; Chrysanthemum × maximoviczianum Ling ; Chrysanthemum × morifolium Ramat. ; Chrysanthemum × morifolium var. gracile Hemsl. ; Chrysanthemum × morifolium f. japonense Makino ; Chrysanthemum × morifolium var. sinense (Sabine) Makino ; Chrysanthemum × sinense Sabine ; Chrysanthemum × stipulaceum (Moench) W.Wight ; Dendranthema × grandiflorum (Ramat.) Kitam. ; Dendranthema × morifolium (Ramat.) Tzvelev ; Dendranthema × sinense (Sabine) Des Moul. ; Matricaria × morifolia Ramat. ; Pyrethrum × sinense (Sabine) DC. ; Tanacetum × morifolium Kitam. ; Tanacetum × sinense (Sabine) Sch.Bip. ;

Chrysanthemum × morifolium shuningdek, gulchi romashka^[2] va chidamli bog' momi nomi bilan ham tanilgan,^[3]^[4] — Asteraceae oilasiga mansub koʻp yillik oʻsimliklarning duragay turi.

Botanika tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xitoyda ular miloddan avvalgi 500-yildan beri mavjud. 1630-yilda 500 dan ortiq navlari sanab oʻtilgan. Yevropada, Gollandiyada, ular 17-asrning oʻrtalaridan beri maʼlum boʻlgan, ammo ularning umumiy tarqalishi faqat 19-asrdan boshlandi. Xrizantema birinchi marta Xitoyda dorivor oʻsimlik sifatida ishlatilgan.

U eng qadimgi Xitoy tibbiy materialida, Shennong Ben Cao Jingda (zamonaviy davrning boshida) eng yaxshi dorilar toifasida tasniflangan. „Uzoq muddat foydalanishda qon bosimini koʻtaradi, tanani yumshatadi, qarishni sekinlashtiradi va hayotni uzaytiradi“. Jin va Tang sulolalari davridan boshlab (eramizning 5-asrlari atrofida) xrizantema manzarali oʻsimlik sifatida qadrlana boshlandi.

Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻsimlikning balandligi 30–90 centimetr (12–35 in) ga yetadi. Poyalari tik oʻsadi. Barglari konturi keng tuxumsimon, poyasida xanjarsimon, barglarining uzunligi 150 mm (6 in) dan ortiq. Pastki barglari oʻralgan boʻlib, poyalari boʻylab yuqoriga koʻtariladi. Barglar bahorda paydo boʻladi.

Murakkab umumiy toʻpgullarda bir nechta chashka shaklidagi kichik toʻpgullar birga joylashadi. Tilsimon gullari yashil, oq yoki sariq, pushtidan binafsha ranggacha boʻlgan koʻplab ranglarga ega boʻlishi mumkin. Oʻsimlik kunning uzunligi 14 soatdan kam boʻlganda gullashni boshlaydi.

Shuni taʼkidlash kerakki, bir yarim ming yillik etishtirish davomida oʻn minglab turli xil navlar yaratilgan. Asosan barglarga qarab, uning xrizantema ekanligini bilish mumkin^[5].

Oʻstirish va foydalanish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu oʻsimlik NASA tomonidan oʻtkazilgan tadqiqotlarga koʻra, havoni tozalash, havodan trikloretilen, benzol, formaldegid, ammiak va boshqa kimyoviy moddalarni yigʻib olishi mumkinligi aniqlangan^[6]. Umuman olganda, oʻsimlik iqlimga qarab haftada ikki-uch marta sugʻoriladi.

Dori[tahrir | manbasini tahrirlash]

Naturopatiyada „gul“ koʻzning yalligʻlanishi va teri ifloslanishiga qarshi ishlatiladi. Bundan tashqari, havo tozalash vositasi sifatida ham foydalanish ham mumkin.

Oʻsimliklarning qismlarini ushlash baʼzi hollarda terining qichishi va allergiyaga olib kelishi mumkin^[7].

Ekologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻsimlik turli shira bitlari, kapsid hasharotlar, teri qanotlilar, barg minerlari, nematodalar, oʻrgimchak oqadilar, trips va oq pashshalar tomonidan isteʼmol qilinadi. Oʻsimlik turli kasalliklardan nobud boʻlishi mumkin: aster sariqlari, botrytis, barg dogʻlari, zang, chang chiriyotgan, vertitsillyoz^[8].

Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ "Chrysanthemum × morifolium (Ramat.Hemsl"^{[sayt ishlamaydi]}. Plants of the World Online. Royal Botanic Gardens, Kew. Retrieved 2020-02-24.
↑ „Chrysanthemum ×morifolium Ramat. (pro sp.) florist's daisy“. Plants USDA.gov. Qaraldi: 22-sentabr 2012-yil.
↑ „Chrysanthemum morifolium (Hardy garden mum)“. Fine Gardening.com. Qaraldi: 22-sentabr 2012-yil.
↑ Wang YJ, Guo QS, Yang XW, Xu WB, Tao HY.
↑ Joseph Needham, Science and Civilization in China: Volume 6, Biology and Biological Technology, Part 1, Botany, Cambridge University Press,February 6, 1986 (ISBN 0521087317).
↑ „Interior Landscape Plants for Indoor Air Pollution Abatement“. 2017-yil 29-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-dekabr 2013-yil.
↑ Ruth Schneebeli-Count: Flower Country China Volume 1, Birkhäuser, 1995, ISBN 9783764351823, p. 80 f.
↑ „Chrysanthemum morifolium (Hardy garden mum)“. Fine Gardening.com. Qaraldi: 22-sentabr 2012-yil.

[POWO_77111328-1-1] "Chrysanthemum × morifolium (Ramat.Hemsl"^{[sayt ishlamaydi]}. Plants of the World Online. Royal Botanic Gardens, Kew. Retrieved 2020-02-24.

[2] „Chrysanthemum ×morifolium Ramat. (pro sp.) florist's daisy“. Plants USDA.gov. Qaraldi: 22-sentabr 2012-yil.

[3] „Chrysanthemum morifolium (Hardy garden mum)“. Fine Gardening.com. Qaraldi: 22-sentabr 2012-yil.

[4] Wang YJ, Guo QS, Yang XW, Xu WB, Tao HY.

[5] Joseph Needham, Science and Civilization in China: Volume 6, Biology and Biological Technology, Part 1, Botany, Cambridge University Press,February 6, 1986 (ISBN 0521087317).

[6] „Interior Landscape Plants for Indoor Air Pollution Abatement“. 2017-yil 29-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-dekabr 2013-yil.

[7] Ruth Schneebeli-Count: Flower Country China Volume 1, Birkhäuser, 1995, ISBN 9783764351823, p. 80 f.

[finegardening-8] „Chrysanthemum morifolium (Hardy garden mum)“. Fine Gardening.com. Qaraldi: 22-sentabr 2012-yil.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]