Cho‘l jiqtog‘i

Choʻl jiqtogʻi
Ilmiy tasniflash
Olam:	Hayvonlar
Tip:	Xordalilar
Sinf:	Qushlar
Oila:	Glareolidae
Urugʻ:	Glareola
Turlari:	Choʻl jiqtogʻi
Xalqaro ilmiy nomi
Glareola nordmanni (Fischer-Waldheim, 1842)

Choʻl jiqtogʻi (Glareola nordmanni) — jiqtogʻlar (Glareola) oilasiga mansub qush. Maxsus epitet zoolog Aleksandr fon Nordman (1803—1866) sharafiga berilgan.

Tavsif

Choʻl jiqtogʻining uzunligi 24 dan 26 sm gacha boʻladi. Erkaklarining vazni 91 dan 105 g.gacha, urgʻochilari biroz yengilroq va vazni 84 dan 99 grammgacha. Qanotlari 60 dan 68 sm gacha.

Choʻl jiqtogʻi oʻzining tashqi koʻrinishi va parvoz shakli bilan katta qaldirgʻochga oʻxshaydi. Uning uzun va vilkasimon shuningdek, oq dumi bor. Tananing yuqori qismi asosan toʻq, zaytunli-jigarrang tusga ega. Qanot qoplamalari, iyagi va tomogʻi oqish rangli, koʻkragida qora chiziq bor. Koʻz halqasi yoʻq. Qisqa, qora tumshugʻining asosi qizil rangda boʻladi.

Ularning voyaga yetmaganlari katta jiqtoqqa oʻxshaydi. Ularning tomoq chizigʻi toʻq rangga ega emas, orqa patlari esa koʻproq oqish rangda.

Tarqalishi

Turlarning uya qoʻyish diapazoni Vengriya, Ruminiya va Ukrainadan Qozogʻistonning sharqigacha choʻzilgan. Choʻl jiqtogʻi asosan dasht hududida, shuningdek, yarim choʻl va choʻl hududlarida yashaydi. Qishlash uchun qushlar Afrikaga, koʻpincha ekvatorning janubiga koʻchib oʻtadilar. Parvozi iyul oyining oʻrtalaridan sentabr oyining oʻrtalariga qadar amalga oshiriladi. Uyga qaytish aprel-may oylariga toʻgʻri keladi.

Dasht tirkushkalarining yashash maydoni siyrak oʻsimlikli dashtlardir. Qushlar dasht va shoʻr koʻllar yaqinidagi landshaftlarni yaxshi koʻradilar. Biroq, ularni chuchuk suv havzalari yaqinidagi yaylovlar va haydaladigan yerlarda ham uchratish mumkin.

Oʻzbekiston hududida: Janubiy Orolboʻyi (uchib oʻtish, yozda uchrashi; uyalash ehtimoli ham mavjud); Markaziy Qizilqum (yozda uchrashi), tekisliklar (uchib oʻtish).

Soni

Doimo kam boʻlgan. Uchib oʻtishda va yozda (sh.j. Orolboʻyida) bir necha oʻntasi, Qizilqum suv havzalarida 1-2 jufti uchraydi. Dunyodagi populyasiyasi (29-45 mingta) keskin qisqarib bormoqda. Markaziy Osiyo populyasiyasi 20 % ga qisqargani taxmin qilinadi.

Cheklovchi omillar

Janubiy Orolboʻyida suv rejimining oʻzgarishi oqibatida yashash joylarining buzilishi. Qozogʻistondagi uyalash arealida choʻl va haydaladigan yer maydonlaridan qishloq xoʻjaligi maqsadida foydalanish oʻzgarishi, inlarining chorva mollari tomonidan yakson qilinishi. Yer maydonlaridan qishloq xoʻjaligi maqsadida foydalanish oʻzgarishi va qishlov davrida chigirtkaga qarshi kurash (ozuqa yetishmasligi, pestisidlardan zaharlanish).

Yashash tarzi

Bahorgi uchib oʻtishi – aprel-may oyida. May-iyun oyida, koʻpincha boʻz jiqtoq bilan aralash koloniyalarda, yerga 3-4 ta tuxum qoʻyadi va 17-18 kun bosib yotadi. Polaponlari iyun-iyul oyidan ucha boshlaydi. Kuzgi uchib oʻtishi – avgust-sentabr oylarida. Suvda yashovchi umurtqasizlar bilan oziqlanadi.

Himoya choralari

Ovlash taqiqlangan. Sudochye koʻli buyurtmaxonasida muhofaza ostiga olingan. Bonn konvensiyasining II Ilovasiga kiritilgan.

Adabiyotlar

• Hans-Günter Bauer, Eynxard Bezzel, Volfgang Fidler (Hrsg): Das Kompendium der Vögel Mitteleuropas: Alles über Biologie, Gefährdung und Schutz. 1-band: Nonpasseriformes - Nichtsperlingsvögel. Aula-Verlag Wiebelsheim, Visbaden 2005, ISBN 3-89104-647-2.
• Piter Kolston, Filipp Burton: Limicolen - Alle europäischen Wattvogel-Arten, Bestimmungsmerkmale, Flugbilder, Biologie, Verbreitung. BlV Verlagsgesellschaft, Myunchen 1989, ISBN 3-405-13647-4.
• Saymon Delani, Derek Skott, Tim Dodman, Devid Stroud (Hrsg): Afrika va G'arbiy Yevroosiyodagi Wader populyatsiyalari atlasi. Wetlands International, Wageningen 2009, ISBN 978-9058820471.