Chinas

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Chinas, Chīna yoki Chinaḥ (sanskritcha dīṀā (cīna)) qadimgi hind adabiyotida miloddan avvalgi I ming yillik va eramizning birinchi ming yilliklarida tilga olingan xalqdir, masalan, Mahabharata, Manu qonunlari va Puran adabiyotida.

Etimologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sanskrit tilidagi „China“ nomining kelib chiqishi odatda miloddan avvalgi 221-yildan boshlab Xitoyda hukmronlik qilgan Qin (qadimgi Tsin yoki Chin) sulolasi yoki anʼanaviy ravishda miloddan avvalgi 9-asrga tegishli boʻlgan Qin davlati boʻlgan deb ishoniladi[1][2].

Soʻzning kelib chiqishi boʻyicha yana bir qancha takliflar mavjud. Baʼzi xitoylik va hind olimlari Jing davlati ismning kelib chiqishi mumkinligi haqida bahslashishgan, boshqa nazariyalar esa bu Yelang aholisining endonimi boʻlgan Zina dan olinganligini taxmin qilishadi[3].

Mahabharata[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sanskrit tilidagi "Mahabharata" dostonida Xitoy haqida maʼlum maʼlumotlar mavjud boʻlib, xalqi Xitoy qabilasi deb ataladi[4][5][6].

Mahabharatada Xitoylar Kiratalar bilan birga Pragjyotisa (Assam) qiroli Bhagadattaning qoʻshinlari orasida paydo boʻladi. Sabhaparvanda xuddi shu podshoh Kiratalar va Kinalar bilan oʻralganligi aytiladi. Shuningdek, Bhismaparvanda Bhagadatta armiyasi Kirtalar va „sariq rangli“ Kinalardan iborat ekanligi aytiladi.  .

Mahabharatadagi Bhisamaparva, shuningdek, Xitoylarni Yavanas, Kambojas, Hunas, Parasikas, Darunas, Ramanas, Dasamalikas kabi shimoldagi Mlechha qabilalari bilan sanab oʻtadi. [7] Bu manba miloddan avvalgi 10-asrga yoki buddizm paydo boʻlishidan oldingi davrga toʻgʻri keladi. 

Mahabharatadagi Shantiparvan Kuinalarni Uttarapata qabilalari bilan birlashtiradi, yaʼni. Yavanas, Kiratas, Gandharas, Shabras, Barbaras, Shakas, Tusharas, Kanakas, Pahlavas, Sindhus, Madrakas, Ramathas, and Kambojas va ularni Dasyus hayotini yashayotganligini taʼkidlaydi. Dostonning bu oyatlarida bu qabilalardan braxmanalar, kshatriyalar, vaishyalar va shudralar bajaradigan vazifalardan farq qiladigan muayyan vazifalarni bajarish kutiladi[8].

Buddist adabiyoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kinalar, shuningdek, buddistlarning "Mudrarakshasa" asaridan maʼlumot topadilar, bu erda ular boshqa zamonaviy qabilalar, masalan, Shakas, Yavanas, Kambojas, Bhalikas, Parasikas, Xasas, Gandharas, Kalutas va boshqalar bilan tilga olinadi.

Buddist matni Milindapanho (qarang: Sharqning muqaddas kitoblari, xxxvi, 204), xitoylarni saklar, yavanalar, kambojalar va vilatalar (?) va boshqalar bilan bogʻlaydi va ularni gʻarbiy Tibet / Ladaxda va undan tashqarida joylashtiradi, deydi doktor Maykl Vitzel[9].

Boshqa adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Miloddan avvalgi 2-asrdan millodiy 3-asrgacha boʻlgan deb hisoblangan Arthashastra[10] xitoy ipaklarini „cinamsuka“ (xitoycha ipak libos) va „cinapatta“ (xitoycha ipak toʻplami) deb ataydi.

Sanamoha Tantra Bahlika (Baqtriya), Kirata, Bhota (Tibet), Cina, Maha-Cina, Parasika, Airaka, Kambojas, Xuna, Yavana, Gandhara va Nepala kabi xorijiy mamlakatlarning tantrik madaniyati haqida gapiradi.

Miloddan avvalgi 200- yildan 300- yilgacha boʻlgan Manu qonunlari[11][12] Xitoylarning qulashini, shuningdek, Hindistondagi koʻplab xorijiy guruhlarni tasvirlaydi:

"43. Ammo muqaddas urf-odatlarni eʼtiborsiz qoldirish va ular Brahmanalar bilan maslahatlashmaganliklari natijasida Kshatriyalarning quyidagi qabilalari bu dunyoda asta-sekin Shudralar holatiga tushib qolishdi;
44. (Viz.) Paundrakalar, Chodalar, Dravidalar, Kambojalar, Yavanalar, Shakalar, Paradalar, Pahlavalar, Xitoylar, Kiratalar, Daradalar va Xashalar"[13].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Xitoy-Hindiston munosabatlari
  • Hindistondagi Xitoy
  • Xitoydagi hindular
  • Xitoyda hinduizm
  • Assamdagi Xitoy-Tibet va Tay xalqlari
  • Ahom odamlar

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Yule, Henry. Cathay and the Way Thither, 2005 — 2–3 bet. ISBN 8120619668. 
  2. ↑ Geographical Data in Early Puranas, 1972, p172, Dr M. R. Singh
  3. ↑ Wade, Geoff, „The Polity of Yelang and the Origin of the Name 'Chinaʼ“, Sino-Platonic Papers, No. 188, May 2009.
  4. ↑ Kisari Mohan Ganguli, The Mahabharata of Krishna-Dwaipayana Vyasa Translated into English Prose, 1883-1896.
  5. ↑ Austin, Christopher R.. Pradyumna: Lover, Magician, and Son of the Avatara (en). Oxford University Press, 2019 — 21 bet. ISBN 978-0-19-005411-3. 
  6. ↑ Brockington (1998, p. 26)
  7. ↑ MBH 6/9/65-66
  8. ↑ MBH 12/65/13-15
  9. ↑ Early East Iran, And The Atharvaveda, 1980, (Persica-9), p 106, Dr Michael Witzel.
  10. ↑ Olivelle, Patrick „Introduction“,. King, Governance, and Law in Ancient India: Kauṭilya's Arthaśāstra. Oxford UK: Oxford University Press, 2013. ISBN 978-0199891825. 2016-yil 20-fevralda qaraldi. 
  11. ↑ Patrick Olivelle (2005), Manu’s Code of Law, Oxford University Press, ISBN 978-0195171464, pages 24-25
  12. ↑ Glimpses of Indian Culture, Dinkar Joshi, p.51 ISBN 9788176501903
  13. ↑ Manusmritti (Laws of Manu), X.43-44 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Chinas&oldid=3594016" dan olindi