Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi
chechencha: Нохч-ГӀалгӀайн Автономин Советийн Социалистийн Республика

Gerb
Gerb 		Bayroq
Bayroq
Avtonom respublika
Madhiya: "Checheno-Ingushetiya moya"
Tarkibida Rossiya
Maʼmuriy markazi Grozniy
Asos solingan sanasi 1936—1944, 1957—1991
Rahbari Doku Zavgayev (oxirgi)
Rasmiy tillar rus tili, chechen tili, ingushcha
Aholi 1 275 513[1]
Xaritada
Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi xaritada
Koordinatalari: 43°19′0.1″N 45°40′59.9″E / 43.316694°N 45.683306°E / 43.316694; 45.683306 G O
Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi, Grozniy, Augustovskaya koʻchasi, SSSR shtampi 1960-yil.

Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi (chechencha: Нохч-ГӀалгӀайн Автономин Советийн Социалистийн Республика; Chechen-Ingush ASSR) — 1936-yildan 1944-yilgacha hamda 1957-yildan 1993-yilgacha mavjud boʻlgan RSFSRning maʼmuriy-hududiy birligi. Markazi — Grozniy shahri.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tashkil topishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1936-yilning 5-dekabrida SSSRning yangi konstitutsiyasi qabul qilinishi bilan Chechen-Ingush avtonom viloyati Shimoliy Kavkaz hududidan chiqarilib, Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasiga aylantirilgan[2].

Ikkinchi jahon urushida[tahrir | manbasini tahrirlash]

1941-yilning 24-iyun sanasidan 10-iyul sanasigacha respublikaning 17 mingdan ortiq aholisi xalq militsiyasi armiyasi tarkibiga yozilgan. Ulardan 10 ming nafarga yaqini vaynaxlar boʻlishgan. Chechen-Ingushetiya hududida 317-o'qchi diviziya va 80% togʻlilardan tashkil topgan 114-chi Chechen-Ingush otliq diviziyasi (general Kirichenko qoʻmondonligi ostidagi 4-chi kazak otliq korpusi tarkibida) tuzilgan. Ushbu harbiy tuzilmalar Mozdok-Malgobek operatsiyasida jang qilishgan. Qayd etilganlardan tashqari, respublikada 242-togʻ otishma diviziyasi, 16-muhandislik brigadasi, 4-havo manyovr brigadasi, avtobatalyon, miltiq yurish diviziyasi va bir qancha zaxira boʻlinmalari tashkil etilgan[3].

1941-yilning noyabr oyidan boshlab Grozniyda 114-chechen-ingush otliq diviziyasi tuzila boshlangan. Boʻlinmada xizmat qilish uchun meyor qilib belgilangan 600 nafardan koʻproq koʻngillilar uchun roʻyxatdan oʻtgan[4]. Biroq, uning shakllanishini yakunlanmay qoladi. 1942-yilning boshida chechenlar va ingushlarni harbiy xizmatga chaqirishni toʻxtatish va ular orasidan taniqli jangchilarni mukofotlamaslik toʻgʻrisida maxfiy buyruq chiqarildi[5]. Bir guruh chechen va ingush zobitlari[6][7] hukumatdan Chechen-Ingushetiya aholisi orasidan koʻngillilarni yollashni soʻrashadi. 1942-yilda diviziya asosida Stalingrad jangida qatnashgan 255-chi alohida chechen-ingush otliq polki tuzilgan[8].

1942-yil avgust oyining oxirida Vermaxt qoʻshinlari („A“ armiya guruhi) Malgobek viloyatining kichik bir qismini egallab, Proxladniy — Mozdok — Ishcherskaya chegarasiga yetib kelishadi. 1943-yil 3-yanvarda Mozdok-Malgobek operatsiyasi davomida respublika hududi fashistlardan butunlay tozalangan. Respublikaning sanoat salohiyatini tiklash ishlari darhol boshlab yuboriladi. 1944—1945-yillarda evakuatsiya qilish uchun demontaj qilingan neft konlarining aksariyati hamda bir qancha sanoat korxonalari tiklandi. Urush yillarida Grozniy aholisi tomonidan 5 million tonnadan ortiq neft, zavodlarda esa millionlab tonna neft mahsulotlari ishlab chiqarildi. 1944-yilda energetika iqtisodiyotining urushdan oldingi rivojlanish darajasiga erishildi[9].

Aholisi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Respublika aholisining dinamikasi:

Yil Aholi soni Manba
1939-yil 697 009[10] 1939-yilgi aholini roʻyxatga olish
1959-yil 710 424[11] 1959-yilgi aholini roʻyxatga olish
1970-yil 1 064 471[12] 1970-yilgi aholini roʻyxatga olish
1979-yil 1 153 450[13] 1979-yilgi aholini roʻyxatga olish
1989-yil 1 275 513 1989-yilgi aholini roʻyxatga olish

Chechen-Ingush Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasining aholisi tarkibi[14]:

Aholisi tarkibi 1959-yil, ming kishi[15] 1970, ming kishi[16] 1979, ming kishi[17] 1989, ming kishi[18]
chechenlar 244,0 (34,3%) 508,9 (47,8%) 611,4 (52,9%) 734,5 (57,8%)
ruslar 348,3 (49,0%) 367,0 (34,5%) 336,0 (29,1%) 293,8 (23,1%)
ingush 48,3 (6,8%) 113,7 (12,0%) 134,7 (11,7%) 163,8 (12,9%)
armanlar 13,2 (1,9%) 14,5 (1,4%) 14,6 (1,3%) 14,8 (1,2%)
ukrainlar 13,7 (1,9%) 12,7 (1,2%) 12,0 (1,0%) 12,6 (1,0%)

Madaniyatda[tahrir | manbasini tahrirlash]

"Zama" vokal-instrumental ansambli repertuari (chechencha: Время) Ali Dimayev rahbarligida „Mening Chechen-Ingushetiyam“ qoʻshigʻi ijro etilgan[19].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Всесоюзная перепись населения 1989 г.“ (deadlink). 2011-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 10-oktyabr.
  2. ↑ Kratkaya spravka ob administrativno-territorialnix izmeneniyax Stavropolskogo kraya za 1920—1992 gg.[sayt ishlamaydi]
  3. ↑ Ермекбаев 2009.
  4. ↑ Музаев.
  5. ↑ Ахмадов 2005.
  6. ↑ Межиев.
  7. ↑ Ибаева.
  8. ↑ Висаитов 1966.
  9. ↑ Казаков 1984.
  10. ↑ „Всесоюзная перепись населения 1939 г.“. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 10-oktyabr.
  11. ↑ „Всесоюзная перепись населения 1959 г.“. 2011-yil 28-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 10-oktyabr.
  12. ↑ „Всесоюзная перепись населения 1970 г.“. 2011-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 10-oktyabr.
  13. ↑ „Всесоюзная перепись населения 1979 г.“. 2011-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 10-oktyabr.
  14. ↑ naselenie chechni
  15. ↑ Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1959 goda. Natsionalniy sostav naseleniya
  16. ↑ Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1970 goda. Natsionalniy sostav naseleniya
  17. ↑ Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1979 goda. Natsionalniy sostav naseleniya
  18. ↑ Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1989 goda. Natsionalniy sostav naseleniya
  19. ↑ группа «Зама» - Моя Чечено-Ингушетия YouTubeda

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Ахмадов Я. З., Хасмагомадов Э. Х.. История Чечни в XIX-XX веках, 1200 экз, М.: «Пульс», 2005. ISBN 5-93486-046-1. 
  • Висаитов М. А.. От Терека до Эльбы. Воспоминания бывшего командира гвардейского полка о боевом пути в годы Великой Отечественной войны. Гр.: Чечено-Ингушское книжное издательство, 1966. 
  • Ермекбаев Ж. А.. Чеченцы и ингуши в Казахстане. История и судьбы, 1500 экз, Алма-Ата: «Дайк-Пресс», 2009. ISBN 978-601-7170-028. 
  • Казаков А. И. (составитель). Город Грозный, 15000 экз, Гр.: Чечено-Ингушское книжное издательство, 1984. 
  • Осмаев А. А.. Волкодлаки. (Тайна гибели Верховного Совета Чечено-Ингушской Республики), 200 экз, М.: МБА, 2017. ISBN 978-5-9909839-3-9. 
  • Богат А. В.. . ISBN 978-965-555-874-6. 

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Chechen-Ingush_Avtonom_Sovet_Sotsialistik_Respublikasi&oldid=3547994" dan olindi