Chanakkale urushi
{{Urush bilgiqutisi | parçası = I. Dunyo urushi [[Usmonlilar ahamiyati (I. Dunyo urushi) | yer = Gelibolu Yarımadası | kayıp1 = 45.000-50.000 ölü bütün İtilaf Devletleri[1]Andoza:Bayraksimge: 205.000 zayiat[2]Andoza:Bayraksimge: 47.000 zayiat[2]Toplam zayiat İtilaf Devletleri: 252.000[2] | kayıp2 = 56.000 muharebede ölen[2]21.000 hastanede ölen[2]Toplam ölü: 77.000[2][3]97.000 yaralı[2]11.000 kayıp[2]64.000 savaş dışı veya hasta[2][not 1][3][not 2]Toplam zayiat: 250.000[2][3][4][5][6][not 3]}}
- ↑ [1] Wayback Machine saytida arxivlandi (2012-03-11). Andoza:Webarşiv gallipoli-1915.org; Zayiat bölümü
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 2,9 Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namededward - ↑ 3,0 3,1 3,2 Andoza:Web kaynağı
- ↑ [2] Andoza:Webarşiv Dr. İsmet Görgülü:ÇANAKKALE ZAFERİ VE ATATÜRK; Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi Cilt: 4 Sayı: 16 Yayın Tarihi: 1995; Sayfa 492 (Pdf sayfa 2)
- ↑ [3] Wayback Machine saytida arxivlandi (2015-09-02). Andoza:Webarşiv canakkale1915.com; Önder Yılmaz: ÇANAKKALE SAVAŞINDA 57000 ASKERİMİZ ŞEHİT DÜŞTÜ
- ↑ [4] Wayback Machine saytida arxivlandi (2014-05-14). Andoza:Webarşiv Travers, Gallipoli 2004, S. 311; Pope/Wheal: Dictionary 2003, S. 184; (Pdf sayfa 156)
Chanoqqal'a jangi yoki Chanoqqal'a janglari - Birinchi jahon urushi davrida 1915-1916 yillar oralig'ida Usmonli imperiyasi va Antanta davlatlari o'rtasida Gelibo'lu yarimorolidagi dengiz va quruqlikdagi bo’lib o’tgan jang hisoblanadi. Ittifoqchilar ; Usmonli imperiyasining poytaxti Istanbulni qoʻlga kiritish orqali markaziy kuchlarni zaiflashtirish hamda, Bosfor va Dardanel boʻgʻozlari ustidan nazoratni qoʻlga kiritish, Rossiya bilan xavfsiz taʼminot va harbiy taʼminot yoʻlini ochish va Germaniya ittifoqchilaridan birini undan olib chiqishni maqsad qilganlar. Poytaxt Istanbulni qo'lga kiritish orqali urush boshlangan. Ular birinchi Dardanel bo'g'ozini nishon sifatida tanladilar. Lekin ularning qilgan yurishlari muvaffaqiyatsizlikka uchrab ortga chekinishga majbur bo’lishdi. Ayni paytda quruqlik va dengiz urushi natijasida har ikkala davlat ham katta zarar ko’rdi.
Usmonli imperiyasi Germaniya bilan ittifoq shartnomasini 1914-yil 1-avgustda Germaniya Rossiyaga urush e'lon qilgan kuni imzolagan. Bu shartnoma imperiyaning, va o’z navbatida , Germaniya asosiy kuch bo'lgan Markaziy kuchlar tomonidan urushga kirishini anglatardi. Enver posho safarbarlik tugallanmagani va Dardanel mudofaasi tugallanmaganligi sababli urushga kirishni kechiktirishga harakat qildi. Biroq, Germaniya qo’lidan kelgancha urushga tezroq kirishishga harakat qildi. Bu bo’lib o’tgan tazyiqlar O'rta Yer dengizidagi ingliz flotidan chiqib ketgan Goeben va Breslau harbiy kemalarining Istanbulga kelishi bilan qaror topdi. Keyinchalik, Usmonli dengiz flotining bir guruh kemalari bilan Qora dengizga suzib ketgan bu kemalar 1914-yil 27-oktyabrda Rossiya portlarini bombalaganida, Rossiya Usmonli imperiyasiga urush e'lon qildi.
Britaniya Harbiy Kengashi kotibi polkovnik Xenki Uinston Cherchillning ko'magida urush kengashiga 1914-yil sentyabr oyida dengiz floti bilan Dardanel bo'g'ozini kesib o'tib, Istanbulga bostirib kirishni ko’zda tutuvchi rejasini taqdim etdi. [1] Reja bir necha bosqichda amalga oshirildi va 1915-yil fevral oyida ingliz va fransuz kemalari floti tomonidan Bosforga keng ko'lamli hujum boshlandi. Ayniqsa, 1915-yil 19-fevral va 1915-yil 25-fevral bombardimonlari natijasida mustahkamlangan hudud qo'mondoni Jevat Chobanli kirish tayanchlarini orqa chiziqqa tortib olish buyrug'iga ega bo’lgan edi. Va shu yildagi eng kuchli hujum 1915-yil 18-martda amalga oshirildi. Biroq, Birlashgan dengiz floti katta yo'qotishlarga uchradi va dengiz kompaniyasini tark etishga majbur bo'ldi.
Istanbulga dengiz yo’llari orqali erishib bo’lmasligini bilgan ikkinchi tomon, qurulik tomondan Dardanel bo’g’ozidagi Usmonli qirg’oq artilleriya batareyalarini qo'lga kiritish rejasi tuzib chiqdi. Ushbu reja doirasida tayyorlangan ingliz va fransuz kuchlari 1915-yil 25-aprel tongida Gelibolu yarim orolining janubidagi besh nuqtaga tushirildi. Angliya va Fransiya desant qoʻshinlari Seddülbahir va Ariburnu qirgʻoqlarida koʻpriklar oʻrnatishga muvaffaq boʻlgan bo’lishsa-da, Usmonli qoʻshinlarining oʻjar mudofaasi va vaqti-vaqti bilan oʻtkazgan qarshi hujumi natijasida Gelibolu yarim orolini egallashda muvaffaqiyat qozona olmadilar. Shundan so'ng qirg'oqdagi kuchlarni kuchaytirish uchun 1915-yil 6-avgustda Ariburnu shimolidagi Suvla ko'rfaziga yangi kuchlar bilan uchinchi desant amalga oshirildi. Biroq, 9-avgust kuni shtab-polkovnik Mustafo Kamolning Anafartalarning birinchi jangi sifatida tanilgan qarshi hujumi faqat, Britaniya qo'mondonligining zaxira bo'linmasini o't o'chirish chizig'iga haydash orqali qirg'oqni ushlab turishga muvaffaq bo'ldi. Mustafo Kamol ertasi kuni Kojachimentepe - Konk Bayıri chizig'ida yangi qarshi hujumga o'tdi va bu chiziqdagi Anzak qo'shinlarini orqaga surdi. Ikkinchi Anafartalar jangi deb atalgan ingliz va Anzak kuchlarining umumiy hujumi Usmonli mudofaasini yengib chiqa olmadi.
Manba xatosi: <ref> tags exist for a group named "not", but no corresponding <references group="not"/> tag was found