Caesar shifri

Caesar shifri (talaffuzi: Sezar shifri) (Caesar kodi deb ham nomlanadi) — hozirgi kundagi eng keng tanqilgan va sodda shifrlash usullaridan biri.

Matematik model

Agar alifboning har bir belgisini uning tartib raqami (0 dan raqamlash) bilan bog'lasak, shifrlash va shifrni ochish formulalar bilan ifodalanishi mumkin }}:

$y=(x+k)\ \mod \ n$

$x=(y-k)\ \mod \ n,$

bu yerda $x$ — ochiq matn belgisi, $y$ — shifrlangan matn belgisi, $n$ — alifboning kardinallik va < math> k</math> kalitidir. Matematik jihatdan Sezar shifrlash affin shifrlash ning maxsus holatidir.

▪️Sezar shifri — almashtirish shifrlari turiga kirib, unda ochiq matndagi har bir harf, alifbodagi chap yoki oʻng tomondagi doimiy soni boʻlgan boshqa harf bilan almashtiriladi. Masalan, siljish, oʻnga 3 ga teng boʻlganda, A harfi, E harfiga, B harfi esa, F harfiga almashadi. (Oʻzbek lotin alifbosi boʻyicha almashinildi).

Misol

$k=3$ kaliti yordamida shifrlash. „E“ harfi uchta harfni oldinga „siljitadi“ va „Z“ harfiga aylanadi. Uchta harf oldinga siljigan qattiq belgi „E“ harfiga aylanadi, „I“ oldinga siljigan uchta harf „V“ harfiga aylanadi va hokazo: shni shna shnapi Boshlang‘ich alifbo: A B C D E F G H I J K L M N O P R S T U V X Z Shifrlangan: D E F G H I J K L M N O P R S T U V X T Asl matn: O'sha yumshoq frantsuz bulochkalaridan yana yeb, choy iching. Shifr matni asl matnning har bir harfini shifr alifbosining tegishli harfi bilan almashtirish orqali olinadi: Fezyya iz zyi ahlsh pvenlsh chugrschtskfnlsh dtsosn, zhg eyutzm gb. ▪️Qadimgi Rim tarixchi va yozuvchisi Gay Svetoniy Trankvillning „Sezarning hayoti haqida“ asarida yozilishicha, ushbu shifrlash usulidan Sezar vaqtida foydalanish boshlangan va shu sababli u Sezar nomini olgan. Sarkarda koʻplab maxfiy hujjat va xatlarini yozishda ushbu shifrlash usulidan foydalangan.

Adabiyotlar

• Гай Светоний Транквилл Жизнь двенадцати цезарей = De vita XII caesarvm. — M.: Издательство «Наука», 1964. — 374 с. — (Литературные памятники).

Havolalar

• Caesar cipher — realizatsiya shifra Tsezarya na raznix yazikax na Rosetta Code.
• Shifr Tsezarya — shifrovanie i deshifrovka