Kontent qismiga oʻtish

Buddizmda ma’rifat

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Dharma gʻildiragi
Buddizm
Madaniyati
Tarixi
Buddistlar
Maktablar
Ibodatxonalar
Matnlar
Portal

Oʻzbekcha maʼrifat (inglizcha: enlightenment; maʼnosi: yuksalish, maʼrifatga erishish) soʻzi turli Buddizm atamalarining, ayniqsa bodhi va vimutti atamalarining tarjimasidir. Bodhi soʻzi (/ˈbdi/; Sanskrit: बोधि; Pali: bodhi) Buddaning bilim yoki donishmandligi, yaʼni oydinlash gan aqlini bildiradi[web 1]. Bud- feʼl ildizi „uygʻonmoq“ degan maʼnoni bildiradi, va shu sababli uning asl maʼnosi uygʻonishga yaqin. Buddi atamasi boshqa hind falsafiy oqimlarida ham ishlatilgan boʻlsa-da, u eng koʻp Buddizm kontekstida qoʻllanadi. Vimutti esa zanjirlar va toʻsiqlardan ozodlikni yoki ulardan xalos boʻlishni bildiradi.

Enlightenment (maʼrifat) atamasi Gʻarb dunyosida XIX asr ingliz tilshunosi Max Müllerning tarjimalari orqali mashhur boʻlgan. U Gʻarbda koʻpincha transsendental (lotincha: transcendere; tarjimasi: chegaradan oshmoq) haqiqat yoki haqiqiylikka umumiy tushuncha sifatida ishlatilgan. Ushbu atama, shuningdek, bir nechta boshqa buddaviy atama va tushunchalarni tarjima qilishda ham ishlatiladi; masalan, dastlabki tushuncha (prajna (sanskrit), vu (xitoycha), kensho va satori (yaponcha))[1][2], bilim (vidya); bezovta qiluvchi his-tuygʻular va istaklarning „oʻchishi“ (nirvana); va oliy Buddalik (samyak sam bodhi) ga erishish, bu Siddharta Gautama misolida namoyon boʻlgan.

Buddaning uygʻonishi aynan nimadan iborat boʻlgani aniq emas. U hushyorlik va dhyāna (meditatsiya)ning birlashuvi orqali istaklarning kelib chiqishi va yoʻq boʻlishini tushunishga erishish orqali ozodlikka yetilganini bildirgan boʻlishi mumkin. Dhyana va tushuncha oʻrtasidagi munosabat – buddaviy amaliyotning asosiy muammolaridan biri boʻlib, Budda yoʻlining tamal toshi hisoblanadi.

  1. Monier Williams Sanskrit-English Dictionary, bodhi (Wayback Machine saytida 16 August 2011 sanasida arxivlangan)
  • Arbel, Keren (2017), Early Buddhist Meditation: The Four Jhanas as the Actualization of Insight, Routledge, 4 April 2019da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 14 November 2018
  • Bowker, John, muh. (1997), The Oxford Dictionary of World Religions, Oxford: Oxford University Press, ISBN 978-0-19213965-8
  • Bronkhorst, Johannes (1993), The Two Traditions Of Meditation In Ancient India, Motilal Banarsidass Publ.
  • Buswell, Robert, muh. (2004), Encyclopedia of Buddhism, MacMIllan reference USA
  • Cohen, Robert S. (2006), Beyond Enlightenment: Buddhism, Religion, Modernity, Routledge
  • Faure, Bernard (1991), The Rhetoric of Immediacy. A Cultural Critique of Chan/Zen Buddhism, Princeton, New Jersey: Princeton University Press, ISBN 0-691-02963-6
  • Fischer-Schreiber, Ingrid; Ehrhard, Franz-Karl; Diener, Michael S. (2008), Lexicon Boeddhisme. Wijsbegeerte, religie, psychologie, mystiek, cultuur an literatuur, Asoka
  • Gimello, Robert M. (2004), „Bodhi“, in Buswell, Robert E. (muh.), Encyclopedia of Buddhism, MacMillan, 5 November 2019da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 5 November 2019
  • Gombrich, Richard F. (1997), How Buddhism Began. The Conditioned Genesis of the Early Teachings, New Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers Pvt. Ltd.
  • Gombrich, Richard (2005), Kindness and compassion as a means to Nirvana. In: Paul Williams (ed.), "Buddhism: The early Buddhist schools and doctrinal history; Theravāda doctrine, Volume 2", Taylor & Francis
  • Harris, Ishwar C. (2004), The Laughing Buddha of Tofukuji: The Life of Zen Master Keido Fukushima, World Wisdom Books, ISBN 978-0-941532-62-4
  • Hodge, Stephen (2003), The Maha-Vairocana-Abhisambodhi Tantra, With Buddhaguya's Commentary, London: RoutledgeCurzon
  • Kapleau, Phillip (1989), The Three Pillars of Zen: Teaching, Practice and Enlightenment, New York: Anchor Books, ISBN 0-385-26093-8
  • Lai, Whalen (2003), Buddhism in China: A Historical Survey. In Antonio S. Cua (ed.): Encyclopedia of Chinese Philosophy (PDF), New York: Routledge, 12 November 2014da asl nusxadan (PDF) arxivlandi
  • Lusthaus, Dan (1998), Buddhist Philosophy, Chinese. In: Routledge Encyclopedia of Philosophy: Index, Taylor & Francis
  • Mäll, Linnart (2005), Studies in the Aṣṭasāhasrikā Prajñāpāramitā and other essays, Motilal Banarsidass Publishers, ISBN 9788120827479
  • Nanamoli, Bhikkhu; Bodhi, Bhikkhu (1995), The Middle Length Discourses of the Buddha. A New Translation of the Majjhima Nikaya
  • Norman, K. R. (1997), A Philological Approach to Buddhism, The Bukkyo Dendo Kyokai Lectures 1994, School of Oriental and African Studies (University of London)
  • Norman, K. R.. Buddhist Forum Volume V: Philological Approach to Buddhism. Routledge, 2005. ISBN 978-1-135-75154-8. 
  • Nyanatiloka (1980), Buddhist Dictionary. Manual of Buddhist terms and Doctrines. Fourth Revised edition, Buddhist Publication Society
  • Park, Sung-bae (1983), Buddhist Faith and Sudden Enlightenment, SUNY Press
  • Polak, Grzegorz (2011), Reexamining Jhana: Towards a Critical Reconstruction of Early Buddhist Soteriology, UMCS
  • Quli, Natalie (2008), „Multiple Buddhist Modernisms: Jhana in Convert Theravada“ (PDF), Pacific World 10:225–249, 11 March 2019da asl nusxadan arxivlandi (PDF), qaraldi: 14 November 2018
  • Schmithausen, Lambert (1981), On some Aspects of Descriptions or Theories of 'Liberating Insight' and 'Enlightenment' in Early Buddhism". In: Studien zum Jainismus und Buddhismus (Gedenkschrift für Ludwig Alsdorf), hrsg. von Klaus Bruhn und Albrecht Wezler, Wiesbaden 1981, 199–250
  • Scott, Rachelle M. (2009), Nirvana for sale? Buddhism, Wealth, and the Dhammakaya Temple in Contemporary Thailand, SUNY Press
  • Sebastian, C. D. (2005), Metaphysics and Mysticism in Mahayana Buddhism, Delhi: Sri Satguru Publications
  • Snelling, John (1987), The Buddhist handbook. A Complete Guide to Buddhist Teaching and Practice, London: Century Paperbacks
  • Vetter, Tilmann (1988), The Ideas and Meditative Practices of Early Buddhism, BRILL
  • Warder, A. K. (2000), Indian Buddhism, Delhi: Motilal Banarsidass Publishers
  • Cousins, L. S. (1996), „The origins of insight meditation“ (PDF), in Skorupski, T. (muh.), The Buddhist Forum IV, seminar papers 1994–1996, London: School of Oriental and African Studies, 35–58-bet, 7 May 2021da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 28 November 2014.
  • Kalupahana, David J. (1992), The Principles of Buddhist Psychology, Delhi: Sri Satguru Publications.
  • Low, Albert (2006), Hakuin on Kensho: The Four Ways of Knowing, Boston & London: Shambhala.
  • Mohr, Michel (2000), „Emerging from Nonduality: Koan Practice in the Rinzai Tradition since Hakuin“, in Heine, Steven; Wright, Dale S. (muh.), The Koan: Texts and Contexts in Zen Buddhism, Oxford: Oxford University Press.
  • Shankman, R. (2008), The Experience of Samadhi: An In-depth Exploration of Buddhist Meditation, Shambhala, ISBN 978-1-59030-521-8.
  • Wright, Dale (2016), What is Buddhist Enlightenment?, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-062259-6.