Budaat

Budaat, budagat (moʻgʻ. Budaad, Budagad, Buuday) — moʻgʻullarning Nirun tarmogʻiga kiradigan qabilalardan biri. Hozirgi vaqtda xotogoytlar, sartullar va janubiy moʻgʻullardan tashkil topgan etnik guruh.

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

"Moʻgʻullarning hikmatli rivoyatida" shunday deyilgan: „Xabichi-Baaturning oʻgʻli Menen-Tudun edi. Menen-Tudunning oʻgʻli Xaralday. Xaraldayning bolalari Budagat qabilasining asoschilari boʻldi, ular aralash boʻtqani eslatgani, na oqsoqol, na boshliq boʻlgani uchun shunday nom oldilar“^[1]. Baʼzi tadqiqotchilarning fikricha, Xabichi-Baatur taxminan XI asrning boshlarida yashagan. Buuday avlodi shu vaqtda paydo boʻlgan. Xabichi-Baatur Bodonchar Borjigin urugʻidan boʻlganligi sababli uning Budagat avlodlari ham Borjigin urugʻining tarmoqlaridan biri hisoblanadi^[2].

XII asr oxirida mahalliy moʻgʻullarning Nirun guruhida boʻlgan Budagat yoki budaatlar, XIII asr boshlarida allaqachon Buyuk Moʻgʻul davlatining markaziy tumeniga koʻchib oʻtgan. „Yilnomalar toʻplamida“ bu qavm budat sifatida belgilangan. Budagatlar Chingizxonning taychiutlarga qarshi kurashida uning tarafida boʻlgan, unga yordam bergan va gʻalaba qozongan. XV-XVI asrlarda. Hasar avlodlari hukmronlik qilgan xorchinlarning chap qanotidagi yetti otokdan biri budachin (budačin) boʻlgan^[3]. Koʻrinib turibdiki, budachin budaachin soʻzining notoʻgʻri yozilishi. XI asrning birinchi yarmida mahalliy moʻgʻullardan boʻlgan Budagat urugʻining avlodlari oʻziga Buuday nomini oldi, zamonaviy hotogoyt va sartaullarning bir qismi edi. "Moʻgʻullarning hikmatli rivoyatiga" koʻra, budaʻat etnik nomi budaa (budag-a) soʻziga -d (-d) affiksini qoʻshish orqali hosil qilingan — rasm. Baʼzan moʻgʻul tilida budaa soʻzi buudai shaklini oladi^[2].

Zamonaviylik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hozirgi vaqtda Buuday urugʻi nomining tashuvchilari Moʻgʻulistonning Zavxon aymogʻining Tudevtey, Dorvoljin, Zavxanmandal, Erdenexayrxan somonlarida qayd etilgan^[4]. Ichki Moʻgʻuliston hududidagi janubiy moʻgʻullarning tarkibida Budagad urugʻi^[5]^[6] vakillari yashaydi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ Word and Sufﬁx-Index to The Secret History of the Mongols, based on the Romanized transcription of L. Ligeti. Compiled by H. Kuribayashi and Choijinjab // The Center for Northeast Asian Studies. Tho Ho Ku University. Sendai, 2001. 954 p.
↑ ^2,0 ^2,1 Очир А.. Монгольские этнонимы: вопросы происхождения и этнического состава монгольских народов. Элиста: КИГИ РАН, 2016. ISBN 978-5-903833-93-1.
↑ Darm-a. Altan kürdün mingγan kegesütü bičig // Öbör Mongγol-un Arad-un Keblel-ün Qoriy-a, 1987. 494 x.
↑ Tayjiud Ayuudayn Ochir, Besүd Jambaldorjiyn Serjee. Mongolchuudin ovgiyn lavlax. Ulaanbaatar, 1998. 67 x.
↑ Bügünüdei Goncuγ. Mongγul obuγ // Öbör Mongγol-un Soyol-un Keblel-ün Qoriya, 1993. 203 x. (na mongolskom yazike)
↑ „蒙古姓氏溯源. 内蒙古. Монгол овог аймгууд“ (deadlink). 2020-yil 27-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 4-yanvar. (Wayback Machine saytida 2020-11-27 sanasida arxivlangan)

[1] Word and Sufﬁx-Index to The Secret History of the Mongols, based on the Romanized transcription of L. Ligeti. Compiled by H. Kuribayashi and Choijinjab // The Center for Northeast Asian Studies. Tho Ho Ku University. Sendai, 2001. 954 p.

[:11322-2] 2,0 ^2,1 Очир А.. Монгольские этнонимы: вопросы происхождения и этнического состава монгольских народов. Элиста: КИГИ РАН, 2016. ISBN 978-5-903833-93-1.

[3] Darm-a. Altan kürdün mingγan kegesütü bičig // Öbör Mongγol-un Arad-un Keblel-ün Qoriy-a, 1987. 494 x.

[4] Tayjiud Ayuudayn Ochir, Besүd Jambaldorjiyn Serjee. Mongolchuudin ovgiyn lavlax. Ulaanbaatar, 1998. 67 x.

[5] Bügünüdei Goncuγ. Mongγul obuγ // Öbör Mongγol-un Soyol-un Keblel-ün Qoriya, 1993. 203 x. (na mongolskom yazike)

[6] „蒙古姓氏溯源. 内蒙古. Монгол овог аймгууд“ (deadlink). 2020-yil 27-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 4-yanvar. (Wayback Machine saytida 2020-11-27 sanasida arxivlangan)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]