Brakiterapiya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Braxiterapiya - radiatsiya terapiyasining bir turi boʻlib, yopiq nurlanish manbasi davolanishni talab qiladigan hududning ichiga yoki yoniga joylashtiriladi.

Braxiterapiya odatda bachadon boʻyni, koʻkrak, teri, qiziloʻngach saratoni uchun samarali davolash usuli sifatida qoʻllaniladi.

Davolash natijalari shuni koʻrsatdiki, braxiterapiyaning saraton kasalligini davolash tezligi jarrohlik va tashqi nurli radioterapiya (TNR) bilan solishtirish mumkin yoki bu usullar bilan birgalikda qoʻllanilganda yaxshi natija beradi. Braxiterapiya oʻzi yoki TNR va kimyoterapiya kabi boshqa davolash usullari bilan birgalikda qoʻllanilishi mumkin.

Dozani yuborish muddati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Radiatsiya manbalarini oʻsimta mavjud hududga joylashtirish vaqtinchalik yoki doimiy boʻlishi mumkin.

Vaqtinchalik braxiterapiya nurlanish manbalarini olib tashlashdan oldin maʼlum bir vaqtga (odatda bir necha daqiqa) joylashtirishni oʻz ichiga oladi. Muayyan davolanish muddati turli xil omillarga bogʻliq boʻladi, kerakli dozani yuborish tezligi va saraton turi, hajmi va joylashishi. Kuchsiz doza tezligi (KDT) va impulsi doza tezligi (IDT) braxiterapiyasida manba odatda olib tashlanishidan oldin 24 soatgacha joyida qoladi, yuqori doza tezligi (YDT) braxiterapiyasida esa bu vaqt odatda bir necha daqiqani tashkil qiladi.[1]

Doimiy braxiterapiya urugʻlarni koʻchirib oʻtkazish deb ham ataladi, oʻsimta yoki davolash joyiga kichik KDT radioaktiv urugʻlar yoki granulalarni (taxminan guruch donasi hajmida) joylashtirish va ularni sekin sekin parchalanish uchun doimiy ravishda qoldirishni oʻz ichiga oladi. Bir necha hafta yoki oylar davomida manbalar chiqaradigan radiatsiya darajasi deyarli nolga tushadi. Faol boʻlmagan urugʻlar davolash joyida qoladi. Prostata sratonini davolashda doi, iy braxiterapiyadan foydalaniladi.

Jarayon[tahrir | manbasini tahrirlash]

Brakiterapiya protsedurasining odatiy bosqichlari

Dastlabki rejalashtirish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Braxiterapiyani oʻtkazish uchun oldin klinik tekshiruvdan oʻtkaziladi. Oʻsimtaning shakli va hajmini va uning atrofdagi toʻqimalar va organlar bilan aloqasini oʻrganish uchun rentgenografiya, ultratovush, kompyuter tomografiyasi (KT) va magnit-rezonans tomografiya (MRT) lardan foydalaniladi.Ushbu manbalarning koʻpchiligidan olingan maʼlumotlar oʻsimta va uning atrofidagi toʻqimalarning 3D tasvirlarini yaratish uchun ishlatilishi mumkin.

Bu maʼlumotlardan nurlanish manbalarini taqsimlashni optimal rejasi tuziladi. Bu nurlanishni davolash joyiga yetkazish uchun ishlatiladigan manba tashuvchilarni (aplikator) qanday joylashtirishni koʻrib chiqishni oʻz ichiga oladi. Aplikatorlar radioaktiv boʻlmagan igna yoki plastik kateterdir. Amaldagi aplikatorning oʻziga xos turi davolanayotgan saraton turiga va maqsadli oʻsmaning xususiyatlariga bogʻliq boʻladi.

dastlabki rejalashtirishda davolanish vaqtida kam nurlanish oladigan va koʻp nurlanish oladigan nuqtalar paydo boʻlishining oldini olishga yordam beradi, chunki ular davolanishning muvaffaqiyatsizligiga va yon taʼsirga olib kelishi mumkin.[2]

Kiritish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Radioaktiv manbalarni oʻsimta joyiga yetkazib berishdan oldin, aplikatorlarni toʻgʻri joylashtirish kerak.

Rentgen, floroskopiya va ultratovush kabi tasvirlash usullari odatda aplikatorlarni toʻgʻri joylashtirishga yordam berish va davolash rejasini yanada takomillashtirish uchun ishlatiladi.[3] KT skanerlari va MRT ham ishlatilishi mumkin. Aplikatorlar kiritilgandan soʻng, ular harakatlanishiga yoʻl qoʻymaslik uchun yopishqoq lenta yordamida teriga nisbatan ushlab turiladi. Aplikatorlar toʻgʻri holatda ekanligi tasdiqlangandan soʻng, batafsil davolanishni rejalashtirish uchun qoʻshimcha tasvirlash amalga oshirilishi mumkin.

2003-yildan 2012-yilgacha AQSh shifoxonalarida braxiterapiya (ichki nurlanish terapiyasi) bilan kasalxonaga yotqizish darajasi 45-64 yoshdagi kattalar orasida yillik oʻrtacha 24,4 foizga va 65-84 yoshdagi kattalar orasida oʻrtacha 27,3 foizga kamaygan.

Radiatsiya manbalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Braxiterapiya uchun tez-tez ishlatiladigan nurlanish manbalari (radionuklidlar).[4]

Radionuklid Turi Yarim hayot Energiya
Seziy-131 (131 Cs) Elektron ushlash, e 9,7 kun 30,4 keV (oʻrtacha)
Seziy-137 (137 Cs) b − - zarralar, g-nurlar 30,17 yil 0,512, 0,662 MeV g-nurlari
Kobalt-60 (60 Co) b − - zarralar, g-nurlar 5,26 yil 1,17, 1,33 MeV g-nurlari
Iridium-192 (192 Ir) g-nurlari 73,8 kun 0,38 MeV (oʻrtacha)
Yod-125 (125 I) Elektron ushlash, e 59,6 kun 27,4, 31,4 va 35,5 keV
Palladiy-103 (103 Pd) Elektron ushlash, e 17,0 kun 21 keV (oʻrtacha)
Rutenium-106 (106 Ru.) b − - zarrachalar 1,02 yil 3,54 MeV
Radiy-226 (226 Ra) a- zarralar 1599 yil

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Braxiterapiya 1901-yilda Per Kyuri Anri-Aleksandre Danlosga oʻsimtaga radioaktiv manba qoʻyish mumkinligini taklif qilgan paytdan boshlanadi.[5][6] Radiatsiya oʻsimtaning kichrayishiga sabab boʻlganligi aniqlandi.[6] XX asr boshlarida braxiterapiyani qoʻllash usullari Parijdagi Kyuri institutida Danlos tomonidan va Nyu-Yorkdagi Sent-Lyuk va Memorial kasalxonasida Robert Abbe tomonidan kashf qilingan.[3] :Ch. 1[6]

Parijdagi radiy tadqiqot laboratoriyasida amerikalik fizik Uilyam Dueyn radiy sulfat eritmalaridan radon-222 gazini olish usulini aniqladi. Tarkibida 1 gramm radiy boʻlgan eritmalar “sogʻilgan” va har birida taxminan 20 millikyurili radon izotoplari hosil qilingan. Bu izotoplar endokurioterapiya deb nomlangan braxiterapiyaning dastlabki shaklida foydalanish uchun Parij boʻylab tarqatildi.

Dueyn 1913-yilda AQSHga keldi va Garvardda fizika professori yordamchisi va Garvard saraton komissiyasining fizika boʻyicha tadqiqotchisi sifatida birgalikda ishladi.[7] 1901-yilda tashkil etilgan sraton komissiyasi Dueynni saraton kasalligini davolashda radiy emanatsiyasidan foydalanishni tekshirish uchun yollagan.[8] 1915-yilda u Bostonda birinchi "radium sigirini" yaratdi va minglab bemorlar undan hosil boʻlgan radon-222 bilan davolandilar.[9]

Interstitsial radiy terapiyasi 1930-yillarga kelib keng tarqalgan. Radon bilan toʻldirilgan oltin urugʻlari 1942-yildan[10] 1958-yilgacha[11] ishlatilgan. Oltin urugʻlar Gino Failla tomonidan taxminan 1920-yilda gamma nurlarini oʻtkazayotganda beta nurlarini himoya qilish uchun tanlangan.[12]

Kobalt ignalari Ikkinchi jahon urushidan keyin ham qisqa muddat foydalanilgan.[3]

Iridiy mashhur boʻlishidan oldin radon va kobalt radioaktiv tantal va oltin bilan almashtirildi.[3] Birinchi marta 1958-yilda ishlatilgan iridiy bugungi kunda braxiterapiya uchun eng koʻp ishlatiladigan sunʼiy manba hisoblanadi.[3]

«Maʼlumot Oʻzbekiston Milliy Universiteti Fizika Fakulteti tomonidan tarjima qilindi»

  1. ↑ Flynn A „Isotopes and delivery systems for brachytherapy“,. Radiotherapy in practice: brachytherapy. New York: Oxford University Press, 2005. 
  2. ↑ Potter, R.; Kirisits, C.; Fidarova, E.; Dimopoulos, J.; Berger, D.; Tanderup, K.; Lindegaard, J. (2008). „Present status and future of high-precision image guided adaptive brachytherapy for cervix carcinoma“. Acta Oncologica. 47-jild, № 7. 1325–1336-bet. doi:10.1080/02841860802282794. PMID 18661430.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 The GEC ESTRO handbook of brachytherapy Gerbaulet: . Leuven, Belgium: European Society for Therapeutic Radiology and Oncology, 2002. OCLC 52988578. Gerbaulet, Alain; Pötter, Richard; Mazeron, Jean-Jacques; Meertens, Harm; Limbergen, Erik Van, eds. (2002). The GEC ESTRO handbook of brachytherapy. Leuven, Belgium: European Society for Therapeutic Radiology and Oncology. OCLC 52988578.
  4. ↑ Alex Rijnders. Photon Sources for Bracytherapy. pp 185-194 in Radiotherapy and Brachytherapy, Eds. Yves Lemoigne, Alessandra Caner. NATO Science for Peace and Security Series B: Physics and Biophysics. Springer Science & Business Media, 2009 ISBN 9789048130955 Pg 191
  5. ↑ Gupta VK. (1995). „Brachytherapy – past, present and future“. Journal of Medical Physics. 20-jild. 31–38-bet.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Nag S. „A brief history of brachytherapy“. 22-dekabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-sentabr 2009-yil.
  7. ↑ Bridgman. „Biographical Memoir of William Duane 1872-1935“. www.nasonline.org. National Academy of Sciences. Qaraldi: 16-iyun 2021-yil.
  8. ↑ Webster, Edward W. (1993). „The origins of Medical Physics in the USA: William Duane, Ph.D., 1913-1920“ (PDF). Medical Physics. 20-jild, № 6. 1607–1610-bet. Bibcode:1993MedPh..20.1607W. doi:10.1118/1.597159. PMID 8309432. 13–iyun 2021–yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 16 June 2021.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  9. ↑ Brucer, Marshall (1993-yil noyabr). „William Duane and the radium cow: An American contribution to the emerging atomic age“. Medical Physics. 20-jild, № 6. 1601–1605-bet. Bibcode:1993MedPh..20.1601B. doi:10.1118/1.596947. PMID 8309431. Qaraldi: 15 June 2021. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  10. ↑ Goldstein, N. (1975). „Radon seed implants. Residual radioactivity after 33 years“. Archives of Dermatology. 111-jild, № 6. 757–759-bet. doi:10.1001/archderm.1975.01630180085013. PMID 1137421.
  11. ↑ Winston, P. (1958-yil iyun). „Carcinoma of the Trachea Treated by Radon Seed Implantation“. The Journal of Laryngology & Otology. 72-jild, № 6. 496–499-bet. doi:10.1017/S0022215100054232. PMID 13564019. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  12. ↑ Oak Ridge Associated Universities. „Seeds (ca. 1940s - 1960s)“. ORAU Museum of Radiation and Radioactivity. Qaraldi: 12-oktabr 2021-yil. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Brakiterapiya&oldid=3734926" dan olindi