Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xalqaro savdo huquqi bo'yicha Komissiyasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xalqaro Savdo Huquqi Komissiyasi (UNCITRAL) (fransuzcha : Commission des Nations Unies pour le droit commercial international (CNUDCI)) BMT Bosh Assambleyasining (UNGA) qoʻshimcha organi boʻlib, xalqaro savdo va investitsiyalarni osonlashtirishga yordam beradi[1].

1966-yilda UNGA tomonidan tashkil etilgan UNCITRALning rasmiy mandati „xalqaro savdo huquqini izchil uygʻunlashtirish va birlashtirishga koʻmaklashish“ ni konventsiyalar, namunaviy qonunlar va nizolarni hal qilishdan tortib tovarlarni xarid qilish va sotishgacha boʻlgan savdoning asosiy sohalariga qaratilgan boshqa hujjatlar orqali amalga oshirishdir[2].

UNCITRAL oʻz ishini bosh qarorgohi joylashgan Nyu-York va Vena shaharlarida navbatma-navbat oʻtkaziladigan yillik sessiyalarda olib boradi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1960-yillarda jahon savdosi keskin kengaya boshlaganida, milliy hukumatlar shu paytgacha xalqaro savdoni tartibga soluvchi milliy va mintaqaviy qoidalarni uygʻunlashtirish uchun global standartlar va qoidalar toʻplami zarurligini tushuna boshladilar.

Aʼzolik[tahrir | manbasini tahrirlash]

UNCITRALning dastlabki aʼzolari 29 shtatdan iborat boʻlib, 1973-yilda 36 taga, 2004-yilda esa yana 60 taga kengaytirildi. UNCITRALga aʼzo davlatlar turli huquqiy anʼanalar va iqtisodiy rivojlanish darajalarini, shuningdek, turli geografik mintaqalarni ifodalaydi. Davlatlar tarkibiga 12 ta Afrika davlati, 15 ta Osiyo davlati, 18 ta Yevropa davlati, 6 ta Lotin Amerikasi va Karib havzasi davlati hamda 1 ta okean sohilidagi davlat kiradi. Komissiyaga aʼzo davlatlar Bosh Assambleya tomonidan saylanadi. Aʼzolik dunyoning turli geografik mintaqalari va uning asosiy iqtisodiy va huquqiy tizimlari vakili boʻlishi uchun tuzilgan. Komissiya aʼzolari olti yil muddatga saylanadi, aʼzolarning yarmining vakolat muddati har uch yilda tugaydi. 2017-yil 3-iyuldan boshlab Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xalqaro savdo huquqi boʻyicha komissiyasi quyidagi aʼzo davlatlardan iborat boʻladi:

Afrika[tahrir | manbasini tahrirlash]

Osiyo[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yevropa[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shimoliy Amerika[tahrir | manbasini tahrirlash]

Okeaniya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Janubiy Amerika[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ish usullari uch darajada tashkil etilgan. Birinchi daraja — UNCITRALning oʻzi (Komissiya), u har yili yalpi majlis oʻtkazadi. Ikkinchi daraja — UNCITRAL ish dasturi boʻyicha mavzularni ishlab chiquvchi hukumatlararo ishchi guruhlar. Savdo operatsiyalarini soddalashtirish va tegishli xarajatlarni kamaytirish uchun moʻljallangan matnlar YUNCITRALga aʼzo barcha davlatlardan iborat ishchi guruhlar tomonidan ishlab chiqiladi, ular yiliga bir yoki ikki marta yigʻiladi. Aʼzo boʻlmagan davlatlar, manfaatdor xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar ham taklif qilinadi va ishga faol hissa qoʻshishi mumkin, chunki qarorlar ovoz berish yoʻli bilan emas, balki konsensus orqali qabul qilinadi. Ushbu ishchi guruhlar tomonidan toʻldirilgan loyihalar matnlari UNCITRALning yillik sessiyasida yakunlash va qabul qilish uchun taqdim etiladi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Huquqiy masalalar boʻyicha boshqarmasining Xalqaro savdo huquqi boʻlimi UNCITRALga tadqiqot oʻtkazish, tadqiqotlar va loyihalarni tayyorlash kabi muhim kotibiyat xizmatlarini taqdim etadi. Bu uchinchi daraja boʻlib, qolgan ikkitasiga oʻz ishlarini tayyorlash va oʻtkazishda yordam beradi.

Faoliyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

UNCITRAL bu

  • Faol tashkilotlar faoliyatini muvofiqlashtirish va ular oʻrtasidagi hamkorlikni ragʻbatlantirish.
  • Mavjud xalqaro konventsiyalarda kengroq ishtirok etish va mavjud namunaviy va yagona qonunlarni kengroq qabul qilishga koʻmaklashish.
  • Yangi xalqaro konventsiyalarni, namunaviy qonunlarni va yagona qonunlarni tayyorlash yoki qabul qilishni ragʻbatlantirish hamda tegishli hollarda ushbu sohada faoliyat yurituvchi tashkilotlar bilan hamkorlikda xalqaro savdo shartlari, qoidalari, urf-odatlari va amaliyotini kodifikatsiya qilish va kengroq qabul qilishga koʻmaklashish.
  • Xalqaro savdo huquqi sohasidagi xalqaro konventsiyalar va yagona qonunlarning yagona talqini va qoʻllanilishini taʼminlash yoʻllari va vositalarini ragʻbatlantirish.
  • Xalqaro savdo huquqi sohasidagi milliy qonunchilik va zamonaviy huquqiy oʻzgarishlar, shu jumladan sud amaliyoti boʻyicha maʼlumotlarni toʻplash va tarqatish.
  • Birlashgan Millatlar Tashkilotining Savdo va rivojlanish boʻyicha konferensiyasi bilan yaqin hamkorlikni oʻrnatish va qoʻllab-quvvatlash.
  • Birlashgan Millatlar Tashkilotining boshqa organlari va xalqaro savdo bilan bogʻliq ixtisoslashgan agentliklari bilan aloqalarni qoʻllab-quvvatlash.

Konvensiyalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Konventsiya — bu ishtirokchi davlatlar oʻrtasidagi kelishuv boʻlib, uni ratifikatsiya qilgan yoki unga qoʻshilgan davlatlar uchun majburiy boʻlgan majburiyatlarni belgilaydi. Konventsiya majburiy huquqiy majburiyatlarni belgilash orqali huquqni birlashtirish uchun ishlab chiqilgan. Konventsiyaning ishtirokchisi boʻlish uchun davlatlar rasmiy ravishda ratifikatsiya yorligʻini yoki qoʻshilish toʻgʻrisidagi majburiy hujjatni depozitariyga saqlash uchun topshirishlari shart. Konventsiyaning kuchga kirishi odatda minimal miqdordagi ratifikatsiya yorliqlarining saqlashga topshirilishiga bogʻliq.

UNCITRAL konventsiyalari:

  • Xorijiy arbitraj qarorlarini tan olish va ijro etish toʻgʻrisidagi konventsiya (Nyu-York konventsiyasi) (1958)
  • Tovarlarni xalqaro sotishni cheklash muddati toʻgʻrisidagi konventsiya (1974)
  • Birlashgan Millatlar Tashkilotining dengiz orqali yuk tashish toʻgʻrisidagi konventsiyasi (1978).
  • Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xalqaro tovarlarni sotish shartnomalari toʻgʻrisidagi konventsiyasi (1980)
  • Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xalqaro veksellar va xalqaro veksellar toʻgʻrisidagi konventsiyasi (1988).
  • Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xalqaro savdoda transport terminallari operatorlarining javobgarligi toʻgʻrisidagi konventsiyasi (1991)
  • Birlashgan Millatlar Tashkilotining Mustaqil kafolatlar va akkreditivlar toʻgʻrisidagi konventsiyasi (1995)
  • Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xalqaro savdoda debitorlik qarzlarini taqsimlash toʻgʻrisidagi konventsiyasi (2001)
  • Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xalqaro shartnomalarda elektron aloqalardan foydalanish toʻgʻrisidagi konventsiyasi (2005).
  • Birlashgan Millatlar Tashkilotining Yuklarni toʻliq yoki qisman dengiz orqali tashish boʻyicha xalqaro shartnomalar toʻgʻrisidagi konventsiyasi (2008)
  • Birlashgan Millatlar Tashkilotining Shartnomaga asoslangan investor-davlat arbitrajida shaffoflik toʻgʻrisidagi konventsiyasi (2015)
  • Birlashgan Millatlar Tashkilotining Mediatsiya natijasida kelib chiqadigan xalqaro kelishuv bitimlari toʻgʻrisidagi konventsiyasi (Singapur vositachilik toʻgʻrisidagi konventsiyasi) (2018)

Namunaviy qonunlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Namunaviy qonunlar — bu davlatlarga oʻz milliy qonunlarining bir qismi sifatida qabul qilish uchun tavsiya etilgan qonunchilik matni. Namunaviy qonunlar odatda UNCITRAL tomonidan yillik sessiyasida yakunlanadi va moslashtiriladi, konventsiyalar esa diplomatik konferensiya chaqirishni talab qiladi.

  • UNCITRALning Xalqaro tijorat arbitraji toʻgʻrisidagi namunaviy qonuni (1985) (matn)
  • Xalqaro kredit oʻtkazmalari toʻgʻrisidagi UNCITRAL namunaviy qonuni (1992)
  • UNCITRALning „Tovarlar, qurilish va xizmatlarni xarid qilish toʻgʻrisida“gi namunaviy qonuni (1994)
  • UNCITRALning elektron tijorat toʻgʻrisidagi namunaviy qonuni (1996)
  • UNCITRALning Transchegaraviy toʻlovga layoqatsizligi toʻgʻrisidagi namunaviy qonuni (1997)
  • UNCITRALning elektron imzolar toʻgʻrisidagi namunaviy qonuni (2001)
  • UNCITRALning Xalqaro tijorat kelishuvi toʻgʻrisidagi namunaviy qonuni (2002) (matn (Wayback Machine saytida 25-oktabr 2020-yil sanasida arxivlangan))
  • Xususiy moliyalashtiriladigan infratuzilma loyihalari boʻyicha namunaviy qonunchilik qoidalari (2003 y.)
  • UNCITRALning Kafolatlangan operatsiyalar toʻgʻrisidagi namunaviy qonuni (2016)
  • UNCITRALning Elektron oʻtkazilishi mumkin boʻlgan yozuvlar toʻgʻrisidagi namunaviy qonuni (2017)
  • Toʻlovga layoqatsizlik bilan bogʻliq sud qarorlarini tan olish va ijro etish toʻgʻrisidagi UNCITRAL namunaviy qonuni (2018)
  • UNCITRAL Davlat-xususiy sheriklik toʻgʻrisidagi namunaviy qonunchilik qoidalari (2020)

UNCITRAL shuningdek quyidagi namunaviy loyihalarni ishlab chiqdi:

  • UNCITRAL Arbitraj Qoidalari (1976) (matn) — qayta koʻrib chiqilgan qoidalar 2010-yil 15-avgustdan kuchga kiradi; Oldindan chiqarilgan, 2010-yil 12-iyul
  • UNCITRAL kelishuv qoidalari (1980)
  • UNCITRAL arbitraj qoidalari (1982)
  • Arbitraj muhokamasini tashkil etish boʻyicha UNCITRAL eslatmalari (1996)

CLOUT (UNCITRAL matnlari boʻyicha sud amaliyoti)[tahrir | manbasini tahrirlash]

UNCITRAL matnlari tizimi boʻyicha sud amaliyoti UNCITRAL matnlarini sharhlovchi sud qarorlari va arbitraj qarorlari toʻplamidir.

CLOUT Birlashgan Millatlar Tashkilotining oltita tilida Birlashgan Millatlar Tashkilotining Tovarlarni xalqaro sotish boʻyicha shartnomalari toʻgʻrisidagi konventsiyasi (CISG) (Vena, 1980) va UNCITRALning Xalqaro tijorat arbitraji boʻyicha namunaviy qonuni (1985) boʻyicha tezislarni oʻz ichiga oladi.

Qonunchilik boʻyicha qoʻllanmalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qonunchilik qoʻllanmasi qonunning muayyan sohasidagi huquqiy muammolarni batafsil tahlil qilish, ularni milliy yoki mahalliy sharoitda hal qilish boʻyicha samarali yondashuvlarni taklif etishga qaratilgan. Qonunchilik qoʻllanmalarida maqolalar yoki qoidalar emas, balki tavsiyalar mavjud. Qonunchilik boʻyicha qoʻllanmalar UNCITRAL Ishchi guruhlari tomonidan ishlab chiqiladi va keyinchalik UNCITRAL Komissiyasi tomonidan yillik sessiyasida yakunlanadi.

UNCITRAL quyidagi qonun hujjatlarini qabul qildi:

  • Xususiy moliyalashtirilgan infratuzilma loyihalari boʻyicha UNCITRAL qonunchilik qoʻllanmasi (2000)
  • UNCITRALning toʻlovga qodir boʻlmaganlik huquqi boʻyicha qonunchilik qoʻllanmasi (2004)
  • UNCITRAL kafolatlangan operatsiyalar boʻyicha qonunchilik qoʻllanmasi (2007)
  • UNCITRAL Xavfsiz operatsiyalar boʻyicha qonunchilik qoʻllanmasi: Intellektual mulkdagi xavfsizlik huquqlari boʻyicha qoʻshimcha (2010)[3]

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi Oltinchi Qoʻmitasi (Huquqiy)
  • Birlashgan Millatlar Tashkilotining Huquqiy masalalar boʻyicha boshqarmasi

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „About UNCITRAL | United Nations Commission On International Trade Law“. uncitral.un.org. Qaraldi: 21-avgust 2019-yil.
  2. ↑ „Frequently Asked Questions - Mandate and History | United Nations Commission On International Trade Law“. uncitral.un.org. Qaraldi: 21-avgust 2019-yil.
  3. ↑ For an analysis of the travaux preparatoire which lead to this legislative guide see Andrea Tosato, The UNCITRAL Annex on security rights in IP: a work in progress (2009) Journal of intellectual property law and Practice 743

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Birlashgan_Millatlar_Tashkilotining_Xalqaro_savdo_huquqi_bo%27yicha_Komissiyasi&oldid=4182354" dan olindi