Birinchi Panipat jangi
Birinchi Panipat jangi 1526-yil 21-aprelda Temuriy podishoh Bobur qoʻshinlari bilan Loʻdiylar oʻrtasida boʻlib oʻtgan jang[1][2]. Bu jang Shimoliy Hindistondagi Panipat yaqinida boʻlib oʻtdi va Boburiylar imperiyasining boshlanishi va Dehli sultonligi sultonligining tugash nuqtasi bo'ldi[3]. Bu Hindiston yarimorolidagi poroxli oʻqotar qurollar va dala artilleriyasi ishtirokidagi eng dastlabki janglardan biri boʻlib, bu jangda poroxli qurollar Boburiylar tomonidan ishlatilgan.
Jang foni[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bobur Samarqandni ikkinchi marta boy berganidan keyin 1519-yilda Chenob qirgʻoqlariga yetib borar ekan, Hindistonni zabt etishga eʼtibor qaratdi. 1524-yilgacha uning maqsadi faqat Panjobga oʻz hukmronligini kengaytirish, asosan ajdodi Amir Temurning merosini qaytarish edi, chunki bu hudud ilgari Temuriylar imperiyasining bir qismi boʻlgan. Oʻsha paytda Shimoliy Hindistonning katta qismi Loʻdiylar sulolasidan boʻlgan Ibrohim Lodi hukmronligi ostida edi, biroq imperiya parchalanib ketayotgan edi va undan qochganlar koʻp edi. U oʻzini mamlakat taxtining qonuniy vorisi deb eʼlon qilib, Ibrohimning huzuriga elchi yubordi, biroq elchi Lahorda hibsga olinib, bir necha oy oʻtib qoʻyib yuborildi.
Bobur 1524-yilda Panjobning Lahor shahriga yo‘l oldi, lekin Davlatxon Lodiy Ibrohim Lodiy yuborgan qo‘shinlar tomonidan quvilganini aniqladi. Bobur Lahorga yetib kelgach, Lo‘diy qo‘shini yo‘lga chiqdi va tor-mor qilindi. Bunga javoban Bobur Lahorni ikki kun egallab turi, so‘ng Dipalpurga yurish qildi va Lodining boshqa bir isyonchi amakisi Alamxonni hokim qilib qo‘ydi. Alamxon tezda taxtdan ag‘darilib, Kobulga qochib ketdi. Bunga javoban Bobur Alamxonga qo‘shinlar yetkazib berdi, ular keyinchalik Davlatxon Lodiyga qo‘shildi va 30 000 ga yaqin askar bilan birga Dehlida Ibrohim Lodini qamal qildi. Ularni mag‘lub etib, Alam qo‘shinini haydab yubordi; Bobur esa Lodining Panjobni egallashiga yoʻl qoʻymasligini tushunib yetgan edi.
Jang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ibrohim qoʻshini koʻpligini eshitgan Bobur oʻng qanotini Panipat shahriga qarshi mustahkamladi, chap qanotlarini mustahkamlash uchun daraxt shoxlari bilan oʻralgan xandaq qazidi. U markazda arqon bilan bogʻlangan 700 ta aravani joylashtirdi. Har ikki arava orasida toʻpchilar uchun joylar bor edi. Bobur oʻz askarlari uchun qurol va oʻq otish uchun yetarli joy boʻlishini ham taʼminladi. Bobur bu usulni ilgari Choldiron jangida Usmonlilar tomonidan qo‘llangani uchun „Usmonli qurilmasi“ deb atagan.
Ibrohim qo‘shini yetib kelgach, Bobur qo‘shiniga yaqinlashish yo‘li hujum qilish uchun juda tor ekanligini ko‘rdi. Ibrohim tor jabhaga ruxsat berish uchun oʻz qoʻshinlarini qayta joylashtirgan boʻlsa, Bobur tezda vaziyatdan foydalanib, Lodi qoʻshini (tulgʻumi) yoniga oʻtdi. Ibrohim Lodining ko‘p qo‘shinlari harakatga kirisha olmay, jang ularga qarshi boshlanganda qochib ketishdi. Ibrohim Lodi chekinmoqchi bo‘lganida o‘ldirilgan va boshi kesilgan. Jangda 20 000 Lodi askari halok boʻlgan.
Oqibat[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ibrohim Lodi 20 000 askar bilan jang maydonida halok bo‘ldi. Panipat jangi harbiy jihatdan temuriylarning hal qiluvchi g‘alabasi bo‘ldi. Siyosiy jihatdan u Boburga yangi yerlarni qoʻlga kiritishda muxim rol oʻynadi va uning Hindiston yarimorolining markazida uzoq muddatli Boburiylar imperiyasini barpo etishning yangi bosqichini boshlab berdi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ https://www.britannica.com/topic/Battles-of-Panipat
- ↑ Watts 2011, p. 707. ^ a b c d Chandra 2009, p. 30. ^ a b c d Military history of India pg.50 by Jadunath Sarkar ^ a b Military history of India p. 52 by Jadunath Sarkar ^ Butalia 1998, p. 16. ^ Chandra 2009, pp. 27–31. ^ a b Mahajan 1980, p. 429. ^ Eraly 2007, pp. 27–29. ^ Chaurasia 2002, pp. 89–90. ^ a b c Chandra 2007, p. 27. ^ a b Chandra 2007, p. 28. ^ Chandra 2009, p. 29. ^ Chandra 2009, pp. 30–31
- ↑ Butalia 1998 , p. 16.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Butalia, Romesh C. (1998). The Evolution of the Artillery in India: From the Battle of Plassey to the Revolt of 1857. Allied Publishing Limited.
- Chandra, Satish (2009). Medieval India: From Sultanat to the Mughals, Part II. Har-Anand Publications. ISBN 9788124110669.
- Chaurasia, Radhey Shyam (2002). History of medieval India : from 1000 A.D. to 1707 A.D. Atlantic Publisher.
- Davis, Paul K. (1999). 100 Decisive Battles: From Ancient Times to the Present. Oxford University Press. ISBN 1-57607-075-1.
- Mahajan, V.D. (1980). History of medieval India (10th ed.). S. Chand.
- Watts, Tim J. (2011). „Battles of Panipat“. In Mikaberidze, Alexander (ed.). Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO.
- Government of Haryana (11 June 2010). „First Battle of Panipat (1526) | Panipat, Haryana“. Government of Haryana. Retrieved 28 November 2018.