Beta Eridani
Beta Eridana (Beta Eri /β Eridani / β Eri)[1] — Eridana yulduz turkumidagi ikkinchi eng yorqin yulduz boʻlib, bu yulduz turkumining shimoli-sharqiy qismida joylashgan. Uning ikkita tarixiy nomi mavjud[2][3]:
- Kurs (Kursa) arabcha Al Kursiyy al Jauzahdan olingan boʻlib, oyoqlar uchun oʻrindiq (tokcha) degan maʼnoni anglatadi, chunki u lambda Eridani, Orion tau va psi Eridani bilan birgalikda Orionning chap oyogʻi qoʻyilgan Orion tayoqchasi yulduzchasini hosil qiladi[4].
- Dalim (Dhalim) arabcha Ṭhalīm — tuyaqush[4] dan olingan muqobil ismdir, chunki toʻrtta yulduzdan iborat bir xil guruh bir vaqtlar tuyaqush uyasi deb atalgan[5].
Kursa yulduz daryosi Eridanus bilan boshlanadi, Okean daryosining samoviy tasviri, Ahernar yulduzi bilan tugaydi. Ahernar oʻzining yorqinligi tufayli Bayerdan alfa nomini oldi, Kursa ikkinchi eng yorqin yulduz sifatida beta nomini oldi (uning kattaligi 2,79 m), garchi u uzun yulduz turkumining qarama-qarshi uchida joylashgan boʻlsa ham[5][6].
Kursa yerdan 89 yorugʻlik yili uzoqlikda joylashgan boʻlib, harorati 8360 K boʻlgan sirtdan chiqadigan yumshoq oq yorugʻlik bilan porlaydi. Bu diametri Quyoshnikidan uch baravar katta boʻlgan A3 spektrli gigantdir. Uning yorqinligi quyosh nuridan 45 baravar koʻp, massasi esa Quyosh massasidan 2 dan 2,5 baravar koʻpdir[5].
Kursa asosiy ketma-ketlikdan chiqish yoki hatto chiqish arafasida. Uning ichki qismida vodorodning yonishi toʻxtaydi, kelajakda yulduz sirtining tez kengayishi va sovishi bosqichiga kiradi, u toʻq sariq gigantga aylanadi va uning yadrosida geliy yonishi boshlanadi[5], uning yorqinligini oshiradi.
Kursa odatda Osmon boʻylab tarqalib ketgan yulduzlar guruhi boʻlgan Ursa Major harakatlanuvchi guruhining bir qismi hisoblanadi, u boshqalar qatori 5 yulduzni ham oʻz ichiga oladi. Biroq, guruhning yoshi 300 million yil deb baholanganligi sababli, u yulduz uchun juda yosh, shuning uchun Kursa haqiqatan ham unga tegishli emas deb taxmin qilish mumkin[7], lekin Sirius superklasteriga tegishli boʻlishi juda katta ehtimoli bor.
Shuningdek, Kursani ulkan chaqnashlarni keltirib chiqaradigan juda kam uchraydigan yulduzlar sinfiga kiritish mumkin. 1985-yilda ikki soatdan koʻproq davom etgan yorqinlikning uch magnitudali (yaʼni 15-marta) ajoyib oʻsishi qayd etiladi. Bu yulduzlar sinfiga faqat yigirmaga yaqin yulduzlar, jumladan Enif (epsilon Pegas) va mu Cefeya kiradi. Ushbu porlashlarning sabablari nomaʼlum. Quyosh chaqnashlari haqida biz bilgan narsalarga asoslanib, ular yulduzning magnit faolligidan kelib chiqishi mumkin, ammo yorqinlikni oshirishning boshqa mexanizmlari ham boʻlishi mumkin[5].
Kursaning koʻrinadigan hamrohi bor, CCDM J05079-0506B, kattaligi 10,9 m va asosiy yulduzdan 116,7 yoy soniya uzoqlikda joylashgan hamda uning joylashish burchagi 143 darajaga yetadi[8].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Object and Aliases“ (en) (deadlink). NASA/IPAC/NExSci Star & Exo Planet Observations. 2012-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „NSV 1841, database entry“ (en). New Catalogue of Suspected Variable Stars, the improved version. Sternberg Astronomical Institute, Moscow, Russia (2008-yil 17-sentyabr). 2012-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ „bet Eri“ (en). SIMBAD. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. 2012-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ 4,0 4,1 Allen, Richard Hinckley „Star Names. Their Lore and Meaning. (The River Eridanus).“ (en).
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 „CURSA“ (en). Jim Kaler. 2012-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ Gray R. O., Corbally C. J., Garrison R. F., McFadden M. T., Robinson P. E. Contributions to the Nearby Stars (NStars) Project: Spectroscopy of Stars Earlier than M0 within 40 Parsecs: The Northern Sample. I (англ.) // Astron. J. / J. G. III, E. Vishniac — IOP Publishing, American Astronomical Society, University of Chicago Press, AIP, 2003. — Vol. 126, Iss. 4. — P. 2048–2059. — ISSN 0004-6256; 1538-3881 — doi:10.1086/378365 — arXiv:astro-ph/0308182
- ↑ Olin J. Eggen. Сверхскопление Сириуса в каталоге FK5 = The Sirius supercluster in the FK5. — 1992. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — P. 1493—1504. — DOI:10.1086/116334.
- ↑ Cursa na Alcyone(ingl.)