Belarus bayrogʻi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Belarus bayrogʻi
Mamlakat Belarus
Mutanosibligi 1:2
Qabul qilindi 25-dekabr, 1951-yil (72 yil avval) (1951-12-25)
Bayroq mualliflari Mikhail Husyev

Belarusiya davlat bayrogʻi vertikal ravishda ikkiga boʻlingan qizil — yashil bayroq boʻlib, koʻtaruvchi tomonida oq-qizil gulli naqsh mavjud. Joriy dizayn 2012-yilda Belarus Respublikasi Davlat standartlashtirish qoʻmitasi tomonidan kiritilgan va 1995-yil may oyida referendumda tasdiqlangan dizayndan moslashtirilgan. Bu 1951-yilda Sovet Ittifoqi respublikasi boʻlgan paytda ishlatilgan bayroqning oʻzgarishi edi. Sovet davridagi bayroqdagi oʻzgarishlar kommunistik ramzlarning — bolgʻa va oʻroq va qizil yulduzning olib tashlanishi, shuningdek, bezak naqshidagi ranglarning teskari oʻzgarishi edi. 1995-yilgi referendumdan beri Belarus hukumati amaldorlari va idoralari tomonidan qoʻllanilgan bir nechta bayroqlar ushbu davlat bayrogʻi asosida yaratilgan.

Ushbu dizayn 1918-yilda Belarus Sovet Respublikasi boʻlishidan oldin Belarus Xalq Respublikasi tomonidan ishlatilgan tarixiy oq-qizil-oq bayroq oʻrnini egalladi, keyin Gʻarbiy Belarusiyada Belarus milliy harakati tomonidan 1942 va 1944-yillar oraligʻida fashistlar tomonidan Belarusiyani ishgʻol qilish paytida va yana 1991-yilda mustaqillikka erishganidan keyin 1995-yilgi referendumgacha keng tarqalgan norasmiy bayroqdan foydalanildi. Muxolifatchilar ushbu bayroqdan foydalanishda davom etishdi, garchi uning Belarusda koʻrsatilishi Belarus hukumati tomonidan cheklangan boʻlsa-da. Oq-qizil-oq bayroq hukumatga qarshi norozilik namoyishlarida xususan, yaqinda boʻlib oʻtgan 2020—2021-yillardagi Belarus norozilik namoyishlarida va Belarus diasporasi tomonidan ishlatilgan.

Dizayn[tahrir | manbasini tahrirlash]

Belarusiya davlat bayrogʻining asosiy dizayni birinchi boʻlib Prezidentning 1995-yil 7- iyundagi 214-songi qarorida tasvirlangan. Bayroq toʻgʻri toʻrtburchak shaklidagi mato boʻlib, bayroq balandligining uchdan ikki qismini egallagan ikkita gorizontal: qizil yuqori chiziq va uchdan bir qismini qoplaydigan yashil pastki chiziqdan iborat. Bayroq uzunligining toʻqqizdan bir qismini egallagan vertikal qizil-oq anʼanaviy belarus bezak naqshlari bayroq ustuniga oʻrnatilgan. Bayroqning kengligi va uzunligi nisbati 1:2 deb belgilangan.[1]

Oʻroq va bolgʻa hamda qizil yulduzni olib tashlash, shuningdek, naqshdagi qizil va oq ranglarning qizil-oq rangga oʻzgarishini hisobga olmaganda, bayroq Belorusiya Sovet Sotsialistik Respublikasi (Belorussiya SSR) bayrogʻidan sezilarli darajada farq qilmaydi.[2] Bayroq ranglarining rasmiy talqini boʻlmasa-da, prezident Aleksandr Lukashenkoning tushuntirishicha, qizil rang ozodlik va xalq ota-bobolarining qurbonligini, yashil rang esa hayotni ifodalaydi.[3]

1995-yilgi farmonga qoʻshimcha ravishda, 2008-yilda Belarus Respublikasi Davlat standartlashtirish qoʻmitasi tomonidan „STB 911-2008: Belarusiya Respublikasining Davlat bayrogʻi“ nashr etilgan. Unda milliy bayroqning texnik tavsiflari, hususan, ranglar va bezak naqshlari tafsilotlari keltirilgan.[4]

Ranglar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Davlat bayrogʻining ranglari „STB 911-2008: Belarusiya Respublikasining Davlat bayrogʻi“ da tartibga solingan va CIE standarti D65 yoritgichida keltirilgan.

Davlat bayrogʻining standart rang namunasi[4]
Rang Rang koordinatasi Y10
x10 y10
qizil 0.553 ± 0.010 0.318 ± 0.010 14.8 ± 1.0
yashil 0.297 ± 0.010 0.481 ± 0.010 29.6 ± 1.0

2012-hozirgacha 		yashil qizil
Pantone 356 °C 186 °C
CMYK 100-0-65-51 0-92-87-19
HEX #007D2C #CF101A
RGB 0-125-44 207-16-26

Naqsh namunasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Belarusiya bayrogʻidagi ruchnik dekorativ naqshi

1917-yilda Matrona Markevich tomonidan ishlab chiqilgan dekorativ naqsh, bayroqning koʻtargichida koʻrsatiladi (ilgari 1951-yilgi bayroq boʻlgani kabi).[5] Mahalliy oʻsimliklar va gullardan olingan naqsh Belarusiyada keng tarqalgan anʼanaviy tur hisoblanadi.[6] Bu naqshlar baʼzan toʻqilgan kiyimlarda, asosan anʼanaviy ruchnikda (belarus kashtagulli matosi), diniy marosimlarda, dafn marosimlarida va boshqa kichik ijtimoiy bayramlarda ishlatiladigan toʻqilgan mato, masalan, mehmonlarga non va tuz taklif qilinganda ruchnikdan foydalaniladi.[7]

Matrona Markevichning eri antisovet targʻiboti uchun hibsga olingan va 1937- yilda Belorussiyada Sovet qatagʻonlari paytida qatl etilgan, shundan soʻng oila dekulatsiya qilingan. Asl ruchnik saqlanib qolmagan, 1937-yilda NKVD tomonidan musodara qilingan yoki Ikkinchi Jahon urushi paytida yoʻq qilingan. Matrona Markevichning ukasi, Belarus Fanlar akademiyasining etnografiya va folklor boʻlimi boshligʻi Mixail Katsar 1951-yilda Belarus SSR uchun yangi bayroq yaratish boʻyicha buyruq berilgan komissiya tarkibiga kiritilgan.[8] 2015-yilda Sianno shahrida Matrona Markevichga haykal oʻrnatildi.[9]

Bayroq protokoli[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Belarus bayrog`i, Minsk
    Belarus bayrog`i, Minsk
  • Minskdagi parad
    Minskdagi parad

Belarus qonunchiligiga koʻra, bayroq har kuni, ob-havoga qarab, quyidagi joylardan koʻtarilishi kerak:

  • Belarus Prezidentining qarorgohi
  • Belarusiya Milliy Assambleyasining binolari (Vakillar palatasi va Respublika Kengashi)
  • Belarus Vazirlar Kengashi binosi
  • Belarusiya sudlari
  • Mahalliy ijro etuvchi va boshqaruv organlarining idoralari
  • Deputatlar mahalliy Kengashlarining sessiyalari oʻtadigan binolar ustida (majlislar vaqtida)
  • Harbiy bazalar yoki harbiy kemalar
  • Belarus elchixonalari va konsulliklari
  • Belorussiya chegaralaridagi nazorat punktlari va postlarida

Belorussiya bayrogʻi rasmiy ravishda ham maxsus tadbirlarda koʻtariladi:[10]

  • Mahalliy ijroiya va boshqaruv organlarining majlislari
  • Ovoz berish/saylov joylari
  • Musobaqalar paytidagi sport arenalari (XOQ bayroq namoyishida oʻz qoidalariga ega[11])

Belarus diplomatlari va turli hukumat amaldorlarining (masalan, Prezident va Bosh vazir) transport vositalarida bayroqni koʻrsatishadi. Xotira xizmatlari va oilaviy bayramlar kabi maxsus holatlarda va undan jamoat tashkilotlari, kompaniyalar va NNTlar tomonidan oʻtkaziladigan marosimlar va tadbirlarda foydalanish mumkin. Nizomlar Belarus bayrogʻini belgilaydigan xuddi shu farmonda chiqarilgan. Davlat bayrogʻi Belarus qurolli kuchlari qoʻriqlash boʻlinmalarining nishoniga kiritilgan. Ustun bayroqning kengligidan uch barobar uzunroq boʻlishi kerak.

Prezidentning 1995-yilgi farmoniga koʻra, davlat bayrogʻi oltin rangli (oxra) tayogʻda qoʻllanilishi kerak. Protokolning boshqa qismlarida parda (bayroq ustunidagi metall bezak) olmos shaklidagi va sariq rangli metallga boʻyalgan boʻlishi kerak. Ushbu olmosda besh qirrali yulduz (davlat gerbida ishlatilganiga oʻxshash) mavjud.[12] Olmos naqshlari Sovet bayrogʻining yana bir anʼanasini anglatadi. Belarusiya Davlat gerbi va bayrogʻi kuni 15-may etib belgilangan.

Tarixiy bayroqlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oq-qizil-oq bayroq[tahrir | manbasini tahrirlash]

Belorussiya Xalq Respublikasi (1918), Belorussiya SSR (1990-1991), Belarus Respublikasi (1991-1995) ning oq-qizil-oq bayrogʻi.

Oq-qizil-oq bayroq Belarus Xalq Respublikasi tomonidan 1918-yilda Belarus Sovet Respublikasi boʻlishidan oldin ishlatilgan, keyin Gʻarbiy Belorussiyadagi Belarus milliy harakati tomonidan, keyin esa 1942 — 1944-yillar oraligʻida Belarusiyani fashistlar bosib olganida va yana norasmiy ravishda keng tarqalgan. 1991-yilda mustaqillikka erishganidan keyin 1995-yilgi referendumgacha foydalanlgan.

Muxolifatchilar ushbu bayroqdan foydalanishda davom etishdi, garchi uning Belarusda koʻrsatilishi Belarus hukumati tomonidan cheklangan boʻlsa-da, bu bayroq Ikkinchi Jahon urushi paytida belaruslik hamkorlar tomonidan qoʻllanilganligi sababli fashistlarning hamkorligi bilan bogʻliq deb daʼvo qilingan. Oq-qizil-oq bayroq hukumatga qarshi norozilik namoyishlarida, yaqinda 2020—2021-yillardagi Belarus norozilik namoyishlarida va Belarus diasporasi tomonidan ishlatilgan.

Sovet davri[tahrir | manbasini tahrirlash]

1919—1951-yillar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Inqilobdan keyin 1951-yilgacha bir nechta turli bayroqlar ishlatilgan. Eng qadimgi bayroq oddiy qizil rangda boʻlib, 1919-yilda Litva-Belorus Sovet Sotsialistik Respublikasimavjud boʻlgan davrda ishlatilgan. Belorussiya SSR tashkil topgandan soʻng, yuqori koʻtargichga oltin rangda SSRB (SSRB) yozuvi qoʻshildi. Ushbu dizayn Belorussiya SSRning birinchi Konstitutsiyasining qabul qilinishi bilan yaratilgan. Keyinchalik u 1927-yil Konstitutsiyasida oʻzgartirildi, unda harflar BSR (BSSR) ga oʻzgartirildi, ammo umumiy dizayn bir xil boʻlib qoldi. Ushbu dizayn 1937-yilda harflar ustiga bolgʻa-oʻroq va qizil yulduz qoʻyilganda oʻzgartirildi. Bayroq oʻlchamlari ham birinchi marta rasmiy ravishda 1:2 sifatida oʻrnatildi. Bu bayroq 1951-yilgi bayroq qabul qilingunga qadar harflari olib tashlangan holda amalda boʻoldi.

1951—1991-yillar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Belorussiya Sovet Sotsialistik Respublikasi bayrogʻi, 1951-yildan 1991-yilgacha

Belorusiya SSR bayrogʻi 1951-yil 25-dekabrda qaror bilan qabul qilingan. 1956- yilda qizil yulduz, oltin bolgʻa va oʻroq uchun qurilish detallari qoʻshilgach, bayroq biroz oʻzgartirildi. Bayroqning yakuniy xususiyatlari Belorussiya SSR Konstitutsiyasining 120-moddasida belgilangan va hozirgi Belarus bayrogʻiga juda oʻxshash edi. Bayroq Sovet Ittifoqi (va boshqa oʻn toʻrt ittifoq respublikasi) bayrogʻi kabi uzunlik va kenglik nisbati birdan ikkiga (1: 2) edi.[13] Bayroqning asosiy qismi qizil rangda (inqilobni ifodalaydi), qolgan qismi yashil rangda (Belarus oʻrmonlarini ifodalaydi) edi. Qizil rangga chizilgan oq naqsh bayroqning koʻtaruvchi qismini bezatardi; bu dizayn koʻpincha Belarus anʼanaviy liboslarida qoʻllaniladi. Bayroqning yuqori burchagida, qizil qismda, oltin bolgʻa va oʻroq qoʻshilgan boʻlib, uning tepasida oltin rangda qizil yulduz tasvirlangan. Bolgʻa ishchini, oʻroq esa dehqonni ifodalagan; Sovet mafkurasiga koʻra, bu ikki ramz bir-birini kesib oʻtib, ikki sinf oʻrtasidagi hamkorlikni anglatadi. Kommunistik partiyalar tomonidan keng tarqalgan ramz boʻlgan qizil yulduz beshta ijtimoiy guruhni (ishchilar, yoshlar, dehqonlar, harbiylar va akademiklar), maʼlum besh qitʼani yoki ishchi qoʻlining besh barmogʻini anglatadi. Baʼzida bolgʻa, oʻroq va yulduz bayroqning orqa tomonida koʻrsatilmagan. Ushbu dizaynning maqsadi Belorussiya SSR Sovet Ittifoqi va Ukraina SSR bilan birga 1945- yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotiga taʼsischi aʼzolar sifatida qabul qilingan va bir-birlari uchun alohida bayroqlarga muhtoj edi. Bayroqning dizayneri Mixail Gusyev edi.

1995-yil referendum[tahrir | manbasini tahrirlash]

1995-yil 14-mayda davlat ramzlarini qabul qilish boʻyicha referendum boʻlib oʻtdi. Saylovchilarning 64,7 foizi ishtirok etgan boʻlsa, yangi bayroq koʻpchilik tomonidan uchdan bir nisbatda (75,1 foizdan 24,9 foizga) maʼqullandi. Referendumni oʻtkazish usuli, shuningdek, referendumda milliy ramzlarni shubha ostiga qoʻyishning qonuniyligi muxolifat tomonidan qattiq tanqid qilindi.[14] Muxolifat partiyalari saylovchilarning atigi 48,7 foizi (saylov uchastkalarida qatnashgan 64,7 foizning 75,1 foizi) yangi bayroq qabul qilinishini qoʻllab-quvvatlaganini daʼvo qilishdi. Lukashenko Sovet bayrogʻining qaytarilishi xalqqa yoshlik tuygʻusi va yoqimli xotiralar olib kelganini eʼlon qildi.[15]

Lukashenko 1993-yilda ham shunga oʻxshash referendum oʻtkazishga urinib koʻrgan, biroq parlament tomonidan qoʻllab-quvvatlanmagan. 1995-yil may oyidagi referendumdan ikki oy oldin Lukashenko ikkita kichik yashil va bitta keng qizil chiziqdan iborat bayroq dizaynini taklif qildi. Ushbu taklif nima bilan tugaganligi nomaʼlum boʻlsa-da, bir necha kundan keyin yangi dizaynlar (Belarusda „loyihalar“ deb ataladi) taklif qilindi va ular 1995-yilgi referendumda ovozga qoʻyildi.

Boshqa tegishli bayroqlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Prezidentlik standarti

1995-yilgi bayroq joriy etilganidan beri davlat idoralari yoki organlari tomonidan qabul qilingan bir qancha boshqa bayroqlar unga namuna boʻlgan.

1997-yildan beri amalda boʻlgan prezident standarti „Belarus Respublikasi Prezidentining standarti toʻgʻrisida“ gi qaror bilan qabul qilingan. Standartning dizayni milliy bayroqning aniq nusxasi boʻlib, unga oltin va qizil rangdagi Belarus davlat gerbi qoʻshilgan. Standartning 5:6 nisbati milliy bayroqnikidan farq qiladi, bu standartni deyarli kvadratga aylantiradi. U binolarda va transport vositalarida prezidentning mavjudligini bildirish uchun ishlatiladi.

2001-yilda Prezident Lukashenko Belarus Qurolli Kuchlariga bayroq berish toʻgʻrisida farmon chiqardi. Nisbati 1:1,7 boʻlgan bayroqda bayroqning koʻtarilgan tomonining uzunligi boʻylab milliy bezak naqshlari tasvirlangan. Bayroqning old tomonida Belorussiya gerbi tasvirlangan boʻlib, uning tepasida UZBROYeNIYa SІLI („Qurolli Kuchlar“) soʻzi, quyida esa RESPUBLІKІ BYeLARUS („Belarus Respublikasi“) deb yozilgan; ikkalasining matni oltin rangda. Bayroqning orqa tomonining markazida qurolli kuchlar ramzi mavjud boʻlib, u eman va dafna gulchambari bilan oʻralgan qizil yulduzdir. Belgining tepasida ZA NAShU RADZІMU („Vatanimiz uchun“) iborasi, pastda esa harbiy qismning toʻliq nomi keltirilgan.[16]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „geraldika“ (ru). Geraldika.ru. Roskomnadzor. 25-iyun 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-avgust 2012-yil.
  2. ↑ „State Symbols of the Republic of Belarus“. The Official Internet Portal of the President of the Republic of Belarus. 26-aprel 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-aprel 2020-yil.
  3. ↑ Lukashenko. „Remarks of the President at the ceremony to inaugurate the State Flag Square“. The Official Internet Portal of the President of the Republic of Belarus. The Press Service of the President of the Republic of Belarus (2-iyul 2013-yil). 30-aprel 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  4. ↑ 4,0 4,1 „State Committee for Standardization of the Republic of Belarus“ (ru). State Committee for Standardization of the Republic of Belarus (2008). 19-avgust 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-avgust 2010-yil.
  5. ↑ Basaŭ, Alâksandr Níkadzímavíč. {{{title}}} (be). Mínsk: Полымя [ru], 1994 — 24 bet. ISBN 978-5-345-00730-3. OCLC 490001675. 
  6. ↑ Kotljarchuk. „The Flag Revolution. Understanding the political symbols of Belarus“. balticworlds.com. Centre for Baltic and East European Studies (CBEES), Södertörn University (14-sentabr 2020-yil). 25-dekabr 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7-dekabr 2020-yil.
  7. ↑ „Belarusian Textiles“. belarusguide.com. Virtual Guide to Belarus. 27-iyun 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-dekabr 2020-yil.
  8. ↑ „openlist“ (be). Openlist. 29-sentabr 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-yanvar 2018-yil.
  9. ↑ „A monument to a woman who embroidered an ornament from the state flag was unveiled in Sianno“ (be). Budzma (6-iyul 2015-yil). 25-avgust 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-yanvar 2018-yil.
  10. ↑ „flags“. President.gov.by. Press Service of the President of the Republic of Belarus. 4-oktabr 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-aprel 2020-yil.
  11. ↑ Flag Manual. Beijing, China: Beijing Organizing Committee for the Games of the XXIX Olympiad – Protocol Division, 2008 — 4 bet. OCLC 718195221. 
  12. ↑ „Embassy of the Republic of Belarus in Korea — Republic of Belarus — National Symbols“. Korea.mfa.gov.by. Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Belarus (20-dekabr 2008-yil). 29-noyabr 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-avgust 2012-yil.
  13. ↑ Ukaz Prezidiuma VS BSSR ot 8.05.1956 ob utverjdenii Polojeniya o Gosudarstvennom flage Belorusskoy SSR (ruscha) on the Russian Wikisource („The decree of the Presidium of the Supreme Belorussian 05.08.1956 approving the Regulation on the State Flag of the Byelorussian SSR“)
  14. ↑ Minorities at Risk Project. „Chronology for Poles in Belarus“. unhcr.org. United Nations High Commissioner for Refugees (2004). 16-aprel 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-avgust 2012-yil.
  15. ↑ Nationalisms Today Jaskułowski: . Bern, Switzerland: Peter Lang, 2009 — 222 bet. ISBN 978-3-03911-883-0. 
  16. ↑ Tarasievich. „Belarus – Military Flags“. fotw.net (22-noyabr 2005-yil). 22-mart 2005-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-dekabr 2020-yil. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Belarus_bayrogʻi&oldid=3754723" dan olindi