Banu Hilol

Arabistonda qabilalarning joylashuvi xaritasi, milodiy 600-yil.

Banu Hilol (arabcha: بنو هلال) — Arabiston yarim orolining Hijoz va Najd viloyatlaridan 11-asrda Shimoliy Afrikaga hijrat qilgan arab qabilalarining konfederatsiyasi. Keng Najd platosining egalari, ular, ehtimol, (arab qabilalari uchun) nisbatan kechroq Islomni qabul qilganliklari va Iroq va Suriya oʻrtasidagi chegara hududlaridagi harbiy yurishlari haqidagi hikoyalari tufayli mashhur obroʻga ega edilar. Ular 930 yilda Makkani talon-toroj qilishda ishtirok etganlar. Fotimiylar xalifaligi Misrni zabt etib, 969-yilda Qohiraga asos solgach, ular janubdagi isyonkor badaviylarni Shimoliy Afrikaga (Liviya, Tunis va Jazoir) joʻnatishdan oldin ularni cheklashga shoshildilar.

Qabilaning kelib chiqishi

Patrilineal genealogiya jadvali.

Arab nasabnomachilarining fikricha, Banu Hilol mudar qabilalari konfederatsiyasidan, xususan, amir ibn Sa-saa dan boʻlinib chiqqan. Ibn Xaldun ularning ikki ona qabilasidan: oʻzlari va Banu Sulaym qabilasidan iborat boʻlgan nasabnomalarini tasvirlab bergan. Arabistonda ular Toif yaqinidagi Gʻazvonda yashagan, Banu Sulaym esa Qurayshning Al-Yas boʻlimidan boʻlgan qoʻshni Madinaga tashrif buyurgan. Banu Hilol aslidak oʻz qabilalariga boʻlingan qavm boʻlib, ulardan eng mashhurlari Atbaj, Riyo, Jusham, Zugba, Adi, Kurra va Makiel edi .

Tarixi

10-asrda Banu Hilol va Banu Sulaym qabilalarining hijrati.

Ularning asl ko‘chmanchilik joyi, shuningdek, qarindosh qabilalarining yashash joyi Nejd va Hijoz bo‘lib, ularning islomgacha bo‘lgan davrdagi tarixi ular kelib chiqqan qabilalar tarixi bilan bog‘liqdir . Banu Hilol 630- yilgi Hunayn jangigacha Islomni qabul qilmagan, shunga qaramay 632- yilda Muhammad vafotidan keyin murtadlarga qarshi urushlarda qatnashmagan . Baʼzan yaylovlar va suv havzalarini qidirib Mesopotamiyaga koʻchib oʻtib, ular bir asrdan koʻproq vaqt davomida Arabistonni vayron qilgan qarmatiylar, shia mazhablarining siyosiy ittifoqchilariga aylanganlar. 970-yillarda Banu Hilol qabilalari va Banu Sulaym qabilalari ularga ergashib Suriyaga borib, ular bilan birga Misrni endigina bosib olgan va Suriyaga ilgarilab borayotgan Fotimiylar xalifaligiga qarshi kurashganlar .

Misrga migratsiya

Musulmonlar istilolari davrida qabilalar hech qanday rol oʻynamagan va koʻp qismi Najdda qolgan . Faqat 8-asr boshlarida Banu Hilol (va Banu Sulaym) qabilalarining bir qismi Misrga hijrat qilishdi. Koʻpchilik ularga ergashganlar, shuning uchun bu ikki guruh Misrda koʻpayib ketdgan . Abbosiylar xalifaligi davrida Banu Hilol oʻzlarining isyonkorligi va jangariligi bilan mashhur boʻlgan .

Fotimiylar va Qarmatiylar oʻrtasidagi jang natijasida 978-yilda fotimiylar qarmatiylar ustidan hal qiluvchi jangda gʻalabaga erishganlar, shundan soʻng Fotimiylar xalifasi Al-Aziz Billoh (975-996) Banu Hilol qabilalari va Banu Sulaym qabilalarini koʻchirishga majbur qilgan. Yuqori Misrda . Ular oʻzaro kurashni davom ettirib, uning atrofidagi hududlarni vayron qilishda davom etganliklari uchun, ularga Nil daryosining oʻng qirgʻogʻidagi choʻllarni, shuningdek, umuman Yuqori Misr hududini tark etish taqiqlangan edi .

Magʻribga koʻchish

1052 yilda Fotimiylar qabilalarga Ifriqiyaga bostirib kirishni buyurganlar, Banu Hilol dastlab Quyi Misrga koʻchib oʻtdi, keyin esa Magʻribga koʻchib oʻtishni boshlagan va ularning yoʻlidagi hamma narsani vayron qilgan. Misrni zabt etgach, Qohiraga asos solgandan keyin oʻz hududlarini nazorat qilish ayniqsa qiyin boʻlgan Fotimiylar ziridlarni jazolash maqsadida ulardan ittifoqchi va vassal sifatida foydalanganlar. Banu Hilol va Banu Sulaym jangchilari soni ayollar va bolalarni hisobga olmaganda 1051-1052 yillarda Ifriqiyaga borganlar soni 50 ming kishiga yetgan. Baʼzi maʼlumotlarga koʻra, hammasi boʻlib, Abu Zayd al-Hiloliy Magʻribga 150 000 dan 300 000 gacha arablarni olib kelgan, ular mahalliy aholi bilan birlashib ketgan va ular bilan oʻzaro turmush qurishgan .

Ibn Xaldunning soʻzlariga koʻra, Banu Hilol ularning oilalari bilan birga Magʻribga kelganlarida yoʻllaridagi hamma narsani supurib tashlagan. Al-Muizz ibn Badis oʻz qoʻshini bilan arab badaviylari bosqinini toʻxtatmoqchi boʻlgan, ammo Gabes yaqinidagi jangda magʻlub boʻlgan. Uning poytaxti Kayruan yaxshi mustahkamlangan va besh yil davomida qarshilik koʻrsatgan, ammo oxir-oqibat u hali ham qoʻlga olingan va talon-toroj qilingan. Bu badaviylar Ifriqiya boʻylab tarqalishda davom etganlar, ular mahalliy Berber qabilalari ustidan gʻalaba qozonganidan soʻng oʻrnashib olganlar, ular oxir-oqibat boʻysundirildi va mahalliy aholining bir qismi halok boʻldi.

Ifriqiya anarxiyaga xiyonat qildi va biroz vaqt ular bilan ittifoq tuzmoqchi boʻlgan Hammadidlar oʻzlarini ulardan himoya qilishga majburladilar. Vayronkor bosqinlar natijasida Banu Hilol Sulton al-Mansur bin an-Nosirdan (1089-1105) hosilning yarmini oldi, bu esa 1104 yilda poytaxtini Kala shahridan Bejaya shahriga koʻchmanchilar uchun qiyin boʻlgan togʻli huduga koʻchirishga majbur qilgan.

Qabilalar mustaqil boʻlgach, islomning shia versiyasidan voz kechgach, ular tezda ziridlarni magʻlub etishdi va qoʻshni Hammadidlar va Zenata sulolalarini juda zaiflashtirdilar. Ularning kirib kelishi Mag‘ribning til va madaniy arablashuvida va ilgari dehqonchilik hukmron bo‘lgan hududlarda ko‘chmanchilikning tarqalishida asosiy omil bo‘lgan . Ibn Xaldun oldinlari boy yerlar Banu Hilol bosqinchilari tomonidan vayron bo‘lib, butunlay qurg‘oqchil cho‘lga aylanganini eslatib, bu qabila haqida shunday yozgan edi: „Bu arablar o‘zlarining yovvoyi tabiatlari tufayli talonchilar va vayron qiluvchilardir“, deb yozadi va vahshiylik ularning tabiatida bor deydi.

Banu Hilol keyinchalik turli xil keyingi Berber sulolalari, jumladan Almohod xalifaligi, Hafsidlar sulolasi, Zayaniylar sulolasi va Marinidlar sulolasi hukmronligi ostiga o‘tdi. Ularning davom etishini chidab boʻlmas deb bilgan Almohod xalifaligi Setif jangida Banu Hilolni magʻlub etdi va ularning koʻplarini Ifriqiyani tark etib, Marokashga joylashishga majbur qildi. Hudud Usmonli turklari tomonidan qoʻshib olinganida, Banu Hilol Ores togʻlarida va janubiy Jazoirda Usmonli imperiyasiga qarshi qoʻzgʻolon koʻtargan.

Ijtimoiy ahvol

Dastlab Banu Hilol chorva va qo‘y boqib, ko‘chmanchi turmush tarziga amal qilgan. Bir qancha qabilalar qurgʻoqchil va choʻl hududlarida yashagan boʻlsa-da, ular dehqonchilikning mutahassislari boʻlishgan. Asli shialar, sunniy Magʻribni zabt etgandan soʻng, Banu Hilolning aksariyati sunniy islomning Molikiy vahobiylik mazhabiga oʻtgan va ular bunda ancha konservativ edi. Boshqa qabilalar asosan berberlarni Jazoirda arablashgan, bu erda oʻzaro nikohlar tez-tez sodir boʻlgan.

Adabiyotlar

• Saladin, the Almohads and the Banū Ghāniya: The Contest for North Africa (12th and 13th centuries). Leiden and Boston: Brill, 2015. ISBN 978-90-04-29620-6. 
• Hilāl / Idris, H. R. // Encyclopaedia of Islam. 2 ed : [angl.] : in 12 vol. / edited by B. Lewis; V. L. Ménage; J. Schacht[en] & Ch. Pellat. Assisted by C. Dumont, E. van Donzel and G. R. Hawting[en]. — Leiden : E. J. Brill, 1986. — Vol. 3. — P. 385-387. (platn.)
• Hilāl — The Saga of the Banū Hilāl / Schleifer, J. // Encyclopaedia of Islam. 2 ed : [angl.] : in 12 vol. / edited by B. Lewis; V. L. Ménage; J. Schacht[en] & Ch. Pellat. Assisted by C. Dumont, E. van Donzel and G. R. Hawting[en]. — Leiden : E. J. Brill, 1986. — Vol. 3. (platn.)
• Schuster, Georg. Die Beduinen in der Vorgeschichte Tunesiens. Die „Invasion" der Banū Hilāl und ihre Folgen (German). Berlin: Klaus Schwarz, 2006. ISBN 3-87997-330-X.