Banna'i
Eron me'morchiligida banna'i (forscha: بنائی , forscha ma'nosi"quruvchi texnikasi") degan manoni anglatadi.Devor yuzasida geometrik naqshlar yaratish yoki muqaddas nomlar yoki diniy iboralarni talaffuz qilish uchun sirlangan shakllar oddiy g'ishtlar bilan almashinadigan me'moriy bezak san'ati. [1] Bu uslub 8-asrda Suriya va Iroqda paydo boʻlgan. Saljuqiylar va temuriylar davrida Eron, Onadoʻli va Oʻrta Osiyoda tarqalgan.
Agar g'ishtdan yasalgan naqsh relyefda bo'lsa, u xazarbof deb ataladi (forscha: هزارباف, g'ishtlarning to'qilgan ko'rinishiga ishora qiluvchi hazar "ming" va baf "to'quv" birikmasi).hisoblanadi. [2]
Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]
Turli rangli g'ishtlardan yasalgan bu kabi naqshlarning bizgacha yetib kelgan eng qadimgi ko'rinishlariRaqqa shahrining darvozasidan topilgan(taxminan 772-yil). Hazarbof shaklining eng qadimgi namunasi Bog'dod shahrining yaqinidagi Uxaydir saroyida qurilgan bo'lib (taxminan 762-yilda qurilgan) Bu kabi yozma naqshlar Eron va Markaziy Osiyoda bir asrdan ko'proq vaqt o'tgach paydo bo'lgan.Lekin yanada murakkab dizaynlar bilan Somoniylar hukmdori Ismoil maqbarasi (O'zbekistonning Buxoro viloyatida) devorlarida uchraydi.Bular bo'rtib chiqqan va chuqurchaga o'ralgan g'ishtlardan iborat bo'lib, ular bu kabi naqsh turlarini yasashgan.
Islomiy g'isht ishlari asrlar davomida o'z ko'rinishida takomillashib,o'sib bordi. O'n birinchi asrda gʻishtlarning bir nechta oʻlchamidan foydalanish va gʻishtlar orasidagi boʻgʻin chuqurligining oʻzgarishiga olij keldi . Va gʻisht qatorlarining gorizontal chiziqlariga (masalan , Sang-Bast majmuasidagi Arslon Jadhib maqbarasi) keskin qarama-qarshi boʻlgan soya hosil qilgan [3][4] ). Ijobiy va salbiy bo'shliqlar yaratish uchun (masalan, Damg'on minorasi [5] va Pir-e Alamdar minorasi [6] ) binoning yuz qismiga chuqur qator g'isht qo'yilgan va u tepaga ko'tarilgan. Isfahondagi Chehel Dokhtaran minorasi (1107-1108-yillarda qurilgan) uchburchaklar, kvadratlar, sakkizburchaklar, xoch shaklidagi naqshli gʻisht ishlarining eng qadimgi namunalaridan biri hisoblanadi. [3] [7] (yana bir misol, Save minorasi, kufiy tillarida gʻisht va gʻisht ishlarini ko'rsatishi mumkin. Nashki yozuv [3] [8] ). Ozarbayjondagi Gunbad-i Sorx yodgorligi (1147-yilda qurilgan) burchak ustunlarida o'n xil turdagi oʻyilgan gʻishtlardan foydalanilgan. [3] [9]
O'n ikkinnchi asrda Ozarbayjonda gʻisht bezalgan koshinlar bilan birlashtirildi. Bunday g'ishtlar odatda kobalt ko'k va turkuaz ranglarga ega edi. [10]
G'ishtdan yasalgan yozuvning eng qadimgi namunasi G'azna shahridagi minorada taxminan 1100-yilda uchraydi.Unda G'aznaviylar hukmdori Mas'ud III nomi va unvonlari bitilgan. Ushbu qurilish bo'laklari terra-kota yozuvini yaratish uchun g'ishtlar orasiga kiritilgan. Keyinchalik binolar ko'tarishda g'ishtlarning soyalaridan foydalanilgan.Boshqalari esa so'zlarni talaffuz qilish uchun turli rangdagi g'ishtlardan foydalanganlar. Bu amaliyot oxir-oqibatda butun g'ishtli binolarni muqaddas nomlar ya'ni yozuvda Alloh, Ali va Muhammad ismlarini yozilishiga sabab bo'ldi. [11]
Kvadrat kufiy, arab kufiy xattotligining faqat kvadrat burchaklardan iborat ko'rinishi bu yozuvning meʼmoriy moslashuvi boʻlgan deb ishoniladi. [2] Kufiy yozuv odatda kvadrat g'ishtlardan yozilgan.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Gordon Campbell. "The" Grove encyclopedia of decorative arts, Volume 1. New York: Oxford University Press, 2006 — 474 bet. ISBN 978-0-19-518948-3.
- ↑ 2,0 2,1 George Potter. „Square Kufic“. Qaraldi: 2012-yil 5-yanvar.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Habibollāh Āyatollāhi, Shermin Haghshenās. The book of Iran: the history of Iranian art. Alhoda UK, 2003 — 230 bet. ISBN 978-964-94491-4-2.
- ↑ „Arslan Jadhib Mausoleum and Minaret“. ArchNet. 2012-yil 1-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 6-yanvar.
- ↑ „Friday Mosque of Damghan“. ArchNet. 2007-yil 24-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 6-yanvar.
- ↑ „Funerary tower of Pir-e Alamdar“. The Courtauld Institute of Art. Qaraldi: 2012-yil 6-yanvar.
- ↑ „Chihil Dukhtaran Minaret“. ArchNet. 2007-yil 24-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 6-yanvar.
- ↑ „Image Collections of Jacqueline Mirsadeghi“. ArchNet. 2012-yil 1-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 6-yanvar.
- ↑ „Entrance, Gonbad-e Sorkh (Red Tomb)“. The Courtauld Institute of Art. 2014-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 6-yanvar.
- ↑ Gwen Heeney. Brickworks. University of Pennsylvania Press, 2003 — 10– bet. ISBN 978-0-8122-3782-5.
- ↑ John L. Esposito. The Oxford history of Islam. Oxford University Press, 1999 — 229– bet. ISBN 978-0-19-510799-9. 2012-yil 5-yanvarda qaraldi.