Bagerxat masjidi
Bagerhat masjidi shahri (bengalcha: মসজিদের শহর বাগেরহাট ; tarixan Xalifatobod nomi bilan tanilgan) Bangladeshning Bagerhat tumanidagi YuNESKOning Jahon merosi ob'ektidir. U 360 ta masjid, jamoat binolari, maqbaralar, ko'priklar, yo'llar, suv omborlari va pishiq g'ishtdan qurilgan boshqa jamoat binolarini o'z ichiga oladi. Masjidlar 15-asrda Bengal sultonligi davrida qurilgan, ulardan Oltmish gumbazli masjid eng kattasidir. Boshqa masjidlarga Singar masjidi, Toʻqqiz gumbaz masjidi, Xon Jahon maqbarasi, Bibi Begni masjidi va Ronvijoypur masjidi kiradi. Masjidlar Bengallik Sulton Mahmud Shoh tomonidan Sundarbanlarda gubernator etib tayinlangan turkiy harbiy ofitser Ulug'xon Jahon gubernatorligi davrida qurilgan.
Bu joy Bengal sultonligining " zarb shaharchasi" edi. Bagerxat Bangladeshdagi sultonlik davridagi masjidlarning eng katta kontsentratsiyasidan biriga ega. Tarixiy shaharda hind-islom me'morchiligining mahalliy Bengal sultonligi uslubida qurilgan 50 dan ortiq inshootlar mavjud. Bu ba'zan "Xon Jahon uslubi" deb ataladi. Ular ko'p asrlar davomida ularni ko'zdan to'sib qo'ygan o'simliklarni olib tashlaganidan keyin topilgan. Ushbu sayt 1983-yilda YuNESKO tomonidan (iv) mezonlari bo'yicha "insoniyat tarixidagi muhim bosqichni aks ettiruvchi me'moriy ansamblning ajoyib namunasi sifatida" deb tan olingan, ulardan 60 ta ustun va 77 gumbazli Oltmish gumbazli masjid., eng mashhur hisoblanadi Masjidlarda terakotadan yasalgan san'at asarlari va arabesk mavjud.
Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bengal sultonligi 15-asrda Ulug'xon nomi bilan ham tanilgan Xon Jahon Alini Bengaliya janubidagi Sundarbanlarda gubernator etib tayinladi. Ulugʻxon Jahon turkiy asl shaxs edi. Ulug' unvoni turk-fors an'analaridan bo'lgan hukmdorlar uchun umumiy bo'lgan. Bengal sultonligi o'zlari bilan Islom me'morchiligi g'oyalarini olib kelgan Yaqin Sharq va Markaziy Osiyodan ko'plab muhojirlarni o'ziga tortdi. Tasavvuf musulmon missionerlari tomonidan mahalliy aholini jalb qilish uchun ishlatilgan. Masjidlarning koʻp toʻplanishi mahalliy aholining islomni tez qabul qilganidan dalolat beradi.
Sultonlik takalariga ko'ra, u XV asrda qurilgan va XVI asrda Xalifatobod nomi bilan mashhur bo'lgan.
Ulug'xon Jahon Bangladeshdagi hozirgi Khulna va Barisal bo'linmalarining bir qismini qamrab olgan hududni boshqargan. Bagerxatdagi bitiklardan ma’lum boʻlishicha, masjid Sulton Mahmudshoh davrida 1450-1459-yillarda qurilgan. Qizig'i shundaki, Mahmudshoh Bengaliya poytaxtini Panduadan Gaudaga ko'chirishga ham mas'ul edi. Mahmudshoh hukmronligi davri sezilarli me’morchilik rivojlanishi bilan ajralib turdi. Bengal janubidagi Bagerxat masjidi Bengal islom me'morchiligining soddalashtirilgan "Xon Jahon uslubi" ni namoyish etadi. Ulugʻxon Jahon yoʻllar, koʻpriklar va suv ta’minoti uchun rezervuarlar (ulardan Goʻradigʻi va Dargadigʻi hanuzgacha saqlanib qolgan), sardobalar, bir qancha masjid va qabrlardan iborat rejalashtirilgan shaharcha barpo etish uchun mas’ul edi. Ulug'xon Jahon so'fiy edi.
1895-yilda Britaniya Hindistoni arxeologik xizmati tomonidan hududda keng qamrovli tadqiqot olib borildi va 1903–04 yillarda Oltmish gumbaz masjidida restavratsiya ishlari olib borildi. 1907—8 yillarda tomning bir qismi va 28 gumbaz tiklandi. 1982–83 yillarda YuNESKO Bagerxat hududining bosh rejasini tuzdi va u 1985-yilda Jahon merosi ob'ektiga aylandi
Arxitektura[tahrir | manbasini tahrirlash]
_(7).jpg)
Shaharni rejalashtirishda islomiy me'morchilik uslubi ustunlik qiladi; Xususan, bezaklar turli uslublar, jumladan, Bengal, Fors va Arab tillarining kombinatsiyasi. Shaharda 360 ta masjid (ularning aksariyati bir xil dizayndagi), koʻplab jamoat binolari, maqbaralar, koʻpriklar, yoʻllar tarmogʻi va suv havzalari joylashgan. Qurilishda ishlatiladigan material pishiq g'isht bo'lib, asrlar davomida tuproq va atmosferaning sho'rlangan sharoitida yomonlashdi.
Tarixiy shahar atrofidagi o'simlik o'sishi yaqinda olib tashlanganidan so'ng aniqlangan tartib shaharning ikkita alohida zonada rivojlanganligini ko'rsatadi; asosiy zonasi Shayt Gumbaz masjidi va uning uchastkalari va uning sharqidagi boshqa zonasi Xon Jahon maqbarasini oʻrab turgan hududdir. Ikki zona bir-biridan 6.5 kilometr (4.0 mi)
Masjidlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Quyida shahardagi ko'p sonli xarobalar orasidan qayta tiklangan masjidlar, qabrlar yoki maqbaralar va boshqa yodgorliklarning qisman ro'yxati keltirilgan.
Oltmish gumbazli masjid[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oltmish gumbazli masjid, suv idishi yoki hovuzining sharqiy qirg'og'ida (Ghora Dighi) mamlakatdagi eng qadimgi masjidlardan biri bo'lib, "Musulmon Bengalining Oltin davrini ifodalovchi tarixiy masjid" sifatida tasvirlangan.[1] Masjidning cho'zinchoq rejasi tashqi ko'rinishi 148'6" x 101'4" va ichki qismi 123'3" x 76'2". Masjidning oʻziga xosligi shundaki, unda 60 ta ustun mavjud boʻlib, ular vaqt oʻtishi bilan eskirib ketgan 77 ta nafis kavisli “past choʻqqili gumbaz”larni qoʻllab-quvvatlaydi; uning to'rt qirrali va bengal uslubida qurilgan ettita markaziy gumbazi bor. U 1440-yilda Xon Jahon Ali tomonidan tashkil etilgan.
U namoz oʻqish uchun, majlislar zali va madrasa (islom maktabi) sifatida ishlatilgan. Yetmish ettita gumbaz tom ustida, toʻrt burchagidagi toʻrtta kichikroq gumbazlar minoralardir (minoralar dindorlarni namozga chaqirish uchun ishlatilgan). Katta namoz zalining sharqda 11 ta kemerli eshiklari va shimol va janubda 7 tadan har biri zalni ventilyatsiya va yorug'lik bilan ta'minlaydi. Toshdan yasalgan yupqa ustunlar oʻrtasida 7 ta boʻylama yoʻlak va 11 ta chuqur koʻrfaz bor. Bu ustunlar gumbazlar bilan qoplangan egri yoylarni qo'llab-quvvatlaydi.[2] G'arbiy devorning ichki qismidagi o'n bitta mehrob bo'lib, ular tosh va terakota bilan bezatilgan, pollari esa g'ishtdan qilingan. Devorlar va mehroblar sulfatlardan ta'sirlangan. Zararning katta qismi bartaraf etilgan. Arklar 6 feet (1.8 m)
Toʻqqiz gumbazli masjid[tahrir | manbasini tahrirlash]
.jpg)
Toʻqqiz gumbazli masjid takur dighi tankining gʻarbida joylashgan boʻlib, XV asrda qurilgan. U Xon Jahon Ali qabri yonida joylashgan. Uning g'arbiy devori shartli ravishda g'arbga, Makkaga qaragan bo'lib, u erda mehrab o'rnatilgan; terakota gulli o'ramlari va gul naqshlari mehrob atrofida ko'rilgan bezaklardir. To'rt burchakda dumaloq minoralar mavjud. Masjid devorlari atrofida sakkizta kichikroq gumbazli katta markaziy gumbazni qo'llab-quvvatlaydi. Ushbu tuzilishga sulfatlar ham ta'sir ko'rsatdi. O'shandan beri u sezilarli darajada tiklandi. Bu masjidga yaqin joyda vayronaga aylangan Zinda Pir masjidi va mazor (maqbara) joylashgan.
Singar masjidi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Singar masjidi janubi-sharqiy tomonida Oltmish gumbaz masjidining qarshisida joylashgan. Bu kvadrat shakldagi bir gumbazli masjiddir. Xon Jahon uslubiga xos bo'lgan gumbaz qalin devorlarga mahkamlangan va tepasida bo'g'imli korniş bilan qoplangan. Bigi Begni masjidi va Chuna xola masjidi ham bir gumbazli, lekin hajmi jihatidan ancha katta.[3]
15-asrda qurilgan Chuna Xola masjidi Chuna Xola qishlogʻidagi sholizorlar oʻrtasida joylashgan (oʻtmishda bu yerda mashhur boʻlgan ohaktosh qazib olish nomi bilan atalgan). 7.7 metr (25 ft)
Xon Jahon maqbarasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xon Jahon maqbarasi yoki qabri bengal tilida thakur dighi deb ataladigan suv idishining (timsohlar bilan qoplangan hovuz) shimoliy qirg'og'ida joylashgan. Hovuz to'rtburchak shaklda bo'lib, tankdan qazib olingan material maqbara qurilgan qirg'oqni yasash uchun ishlatilgan. Hovuzga qirg'oqdan qurilgan keng va tik qadamlar orqali yaqinlashadi. U tashqi tomondan 47'0 "x 47'0" kvadrat reja ustida qurilgan bitta gumbazli tuzilishga ega, ichki qismi esa 28'2 "x 28'2" kvadrat rejasiga ega.[4] Bino yerto'lani tashkil etuvchi besh qavatli toshdan yasalgan g'isht devorlardan qurilgan. 1866-yilgi qayd qilingan manbalarga ko'ra, polga turli dizayn va rangdagi (asosan ko'k, oq va sariq) olti burchakli enkaustik plitkalar qo'yilganligi ham qayd etilgan. Biroq, hozirgi sharoitda bunday koshinlar maqbaraning o'zida bir necha zinapoyada ko'rinadi. Qabr yasashda qora toshlardan foydalanilgan va u uch zinapoyadan iborat. Qur'on oyati arab va fors tillarida yozilgan. Qrip devorlarida Ulug'xon Jahon hayoti haqida tarixiy ma'lumot beruvchi yozuvlar bor. Xon Jahon nafaqaga chiqqanidan soʻng nafaqadagi umrini shu yerda oʻtkazgan va 1459-yil 25-oktabrda vafot etganidan keyin uning qabri shu yerda saqlanib qolgan.[5] Endi bu ziyoratgoh bo'lib, u erda butun umrini shahar va uning yodgorliklarini qurishga bag'ishlagan insonga hurmat bajo keltiriladi. Pir Ali maqbarasi (Pir Ali, Xon Jahonning yaqin sherigi) ushbu maqbaraga qo'shimcha bino bo'lib, bir xil tuzilishga ega. Maqbaraga Dargʻa masjidi deb nomlangan masjid biriktirilgan.[5]
Muzey[tahrir | manbasini tahrirlash]
.jpg)
Bangladesh Arxeologiya direksiyasi tomonidan YuNESKO bilan hamkorlikda Shait Gumbaz masjidi oldida kichik muzey tashkil etilgan boʻlib, u yerda tarixiy joy hududidan toʻplangan qadimiy buyumlar namoyish etilib, Bagerxat tarixi haqida ma’lumot beriladi. Unda "Tarixiy Bagerxat masjidi shahri" bilan bog'liq bo'lgan uchta ko'rgazma galereyasi mavjud bo'lib, ular orasida yozuvlar, kulollar, terakota plitalari va bezakli g'ishtlar mavjud. Bangladeshning muhim tarixiy binolari suratlari ham bu yerdagi eksponatlarning bir qismidir.[6][7]
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Bangladesh arxitekturasi
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Sayed Mahmudul Hasan. Khan Jahan, patron-saint of the Sundarbans. Islamic Foundation Bangladesh, 2004. ISBN 978-984-06-9032-9. 15-may 2011-yilda qaraldi. „page 4…Shat Gumbaj Mosque or Bagerhat is one of the major signs of the Golden era of Muslim Bengal“
- ↑ Mikey Leung. Bangladesh. Bradt Travel Guides, 1-noyabr 2009-yil — 261– bet. ISBN 978-1-84162-293-4. 15-may 2011-yilda qaraldi.
- ↑ „Buildings and Recommendations“. Practical Survey of Individual Historic for Their Repair: a) Bagerhat and its environs 16–22. UNESCO (1980). Qaraldi: 15-may 2011-yil.
- ↑ Reza, Mohammad Habib. Documentation of Islamic Heritage of Bangladesh (English). Dhaka: Brac University, 2017.
- ↑ 5,0 5,1 „Khan Jahan Mausoleum“. ArchNet Digital Library. 3-oktabr 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-may 2011-yil.
- ↑ „Bagerhat Museum“. Lonely Planet.com. Qaraldi: 15-may 2011-yil.
- ↑ „Bagerhat Museum, Bagerhat“. Tour to Bangladesh.com. 2018-yil 17-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-iyun.