Ayollar xatnasi

Ugandada ayollarni sunnat qilishga qarshi davlat xizmati e'lonlari.

Ayollarni sunnat (xatna) qilish – tibbiyotga aloqasi boʻlmagan holda ayol va qizlarning jinsiy aʼzosining qisman yoki butunlay olib tashlanishidir. Urf-odat shaklida saqlangan bu marosim Afrika, Osiyo, Avstraliya aborigenlari va baʼzida Lotin Amerikasida oʻtkazilib kelinadi. UNİCEFning 2016-yilgi taxminlariga koʻra, Afrika qitʼasi, Indoneziya, Iroq Kurdistoni va Yaman kabi 30 dan ortiq mamlakatlarda jinsiy aʼzosi kesishga mahkum etilgan 200 millionga yaqin ayol yashamoqda.

Odatda doimiy sunnat qiluvchi shaxs tomonidan pichoq yordamida amalga oshiriladi, ayollar xatnasi tugʻilgan kundan boshlab balogʻat yoshiga qadar va undan keyingi kunlarda amalga oshiriladi. Milliy statistikaga koʻra, ayollar xatnasi mavjud boʻlgan mamlakatlarning yarmida qizlarning koʻpchiligi besh yoshga toʻlmasdan bu amaliyotni bajarishligi aniqlangan. Protseduralar mamlakat yoki etnik guruhga qarab farqlanadi. Ular klitoral qalpoqni (1-a turi) va klitoral glansni (1-b) olib tashlashni oʻz ichiga oladi; ichki labiyani olib tashlash (2-a); hamda ichki va tashqi labiyani olib tashlash va vulvani yopish (3-toifa). Infibulyatsiya deb nomlanuvchi ushbu oxirgi protsedurada siydik va hayz koʻrish suyuqligi oʻtishi uchun kichik bir teshik qoldiriladi; qin jinsiy aloqa vaqtida ochiladi va tugʻish vaqtida yanada kengayadi.

Amaliyot gender tengsizligi, ayollarning jinsiy hayotini nazorat qilishga urinishlar hamda poklik, hayo va goʻzallik haqidagi gʻoyalarga asoslangan. Odatda buni sharaf manbai deb biladigan qizlari va nabiralarini xatna qilmaslik qizlarni ijtimoiy chetlanishga olib kelishidan qoʻrqadigan ayollar tomonidan amalga oshiriladi. Salomatlik uchun salbiy taʼsirlar protsedura turiga bogʻliq. Ularga takroriy infektsiya tushishi, siyish va hayz koʻrishning qiyinlishuvi, surunkali ogʻriq, kistaning rivojlanishi, homilador boʻla olmaslik, tugʻruq paytidagi asoratlar va oʻlimga olib keladigan qon ketish kabi holatlar kiradi. Bu holatning sogʻliq uchun foydalari aniqlanmagan.

1970-yillardan buyon amaliyotchilarni ayollar xatnasidan voz kechishga koʻndirish boʻyicha xalqaro saʼy-harakatlar olib borilmoqda. Ammo ayollar xatnasi amalga oshiriladigan koʻpgina mamlakatlarda bu holat qonunan taqiqlangan boʻlsa ham odamlar qonunni cheklab oʻtishga urinish holatlari kuzatilmoqda. 2010-yildan beri Birlashgan Millatlar Tashkiloti tibbiyot xodimlarini protseduraning barcha shakllarini, shu jumladan tugʻruqdan keyin reinfibulatsiyani va klitoral qalpoqni ramziy „nikalashni“ ham toʻxtatishga chaqirgan. Amaliyotga qarshilik koʻrsatish tanqidlarga ham uchragan, ayniqsa antropologlar orasida madaniy relativizm va inson huquqlarining universalligi haqida savollar paydo boʻlgan.

Usullari

Jarayonlar odatda doimiy sunnat qiluvchi (kesuvchi) shaxs tomonidan qizlarning uylarida, ularni behush qilib yoki behushlik qilmasdanoq amalga oshiriladi. Bu ishni amalga oshiruvchi inson odatda keksa ayol boʻladi, lekin ayrim jamoalarda erkak sartarosh tibbiyot xodimi ayollar xatnasini ham amalga oshiradi. Anʼanaviy kesgichlar qoʻllanilgan vaqtda, steril boʻlmagan asboblar, jumladan pichoqlar, ustaralar, qaychi, shisha, oʻtkir toshlar va tirnoqlardan ham foydalanish mumkin.

Ugandadagi hamshiraning 2007-yilda The Lancet gazetasiga bergan intervyusiga koʻra, kesuvchi shaxs bir vaqtning oʻzida 30 tagacha qizni bitta pichoq bilan xatna qilgan. Bir qator mamlakatlarda bu amaliyotni qilish uchun sogʻliqni saqlash mutaxassislari jalb qilingan. Misrda 2008 va 2016-yillar holatiga koʻra, 77 foiz, Indoneziyada esa 50 foizdan ortiq holatlarda ayollar xatnasi tibbiy mutaxassislar tomonidan amalga oshirilgan.

Tasnifi

Variatsiya

JSST, UNICEF va UNFPA 1997-yilda qoʻshma bayonot chiqarib, ayollar xatnasini „ayollarning tashqi jinsiy aʼzolarini qisman yoki toʻliq olib tashlash, madaniy yo boshqa terapevtik boʻlmagan sabablarga koʻra ayol jinsiy aʼzolarining boshqa shikastlanishlarini oʻz ichiga olgan barcha protseduralar“ deb taʼrifladi. Protseduralar etnik kelib chiqishi va individual amaliyotchilarga qarab farqlanadi. 1998-yilda Nigerda oʻtkazilgan soʻrov davomida ayollar ularga nima qilinganligi soʻralganda 50 dan ortiq shartlar bilan javob berishgan. Tarjima muammolari ayollarning xatnaning aynan qaysi turini boshdan kechirganliklari yoki hatto buni boshdan kechirganliklari haqidagi chalkashliklari bilan murakkablashadi. Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, soʻrov javoblari ishonchsiz. 2003-yilda Ganada oʻtkazilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, 1995-yilda ayollarning atigi toʻrt foizi xatnaqilinmaganliklarini aytishgan, ammo 2000-yilda ularning 11 foizi xatna qilinganligini maʼlum qilishgan. 2005-yilda Tanzaniyada ayollarning 66 foizi xatna qilinganligi haqida xabar berilgan, ammo tibbiy koʻrik xulosalariga koʻra, bu koʻrsatkich 73 foizga yetgan. 2006-yilda Sudanda infibulatsiya qilingan ayollar va qizlarning katta qismi unchalik ogʻir ahvolda emasligi haqida xabar berishgan.

Turlari

Birlashgan Millatlar Tashkilotining standart soʻrovnomalarida ayollardan oʻzlari yoki qizlari quyidagi harakatlarga duchor boʻlganmi yoki yoʻqligini soʻraydi: (1) goʻshtni olmasdan kesish (ramziy kesish), (2) kesish, goʻshtni qisman olib tashlash, (3) tikish yoki (4) turi aniqlanmagan/aniq emas/bilmayman. Eng keng tarqalgan protseduralar „kesish, qisman olib tashlash“ toifasiga kiradi va klitoral glansni toʻliq yoki qisman olib tashlashni oʻz ichiga oladi. Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti 1997-yilda batafsilroq tipologiyani ishlab chiqdi: I-II turlar olib tashlangan toʻqimalarning miqdori boʻyicha farqlanadi, III toifa UNICEFning „tikuv tikish“ toifasiga teng va IV tip turli xil protseduralarni, shu jumladan ramziy kesiklarni tavsiflaydi.

I turi

I turi – „klitoral glans (ayol jinsiy aʼzolarining sezgir qismi boʻlgan klitorisning tashqi va koʻrinadigan qismi) va / yoki sunnat terisi / klitoral qalpoq (klitoral glansni oʻrab turgan terining burmalari) qisman yoki toʻliq olib tashlanishi.).“ Ia turi faqat klitoral qalpoqni olib tashlashni oʻz ichiga oladi, bu kamdan-kam hollarda yolgʻiz amalga oshiriladi. Koʻproq keng tarqalgan protsedura Ib turi (klitoridektomiya), bu erda klitoral glans va klitoral qalpoq toʻliq yoki qisman olib tashlanadi. „Sunnat“ bosh barmogʻi va koʻrsatkich barmogʻi bilan klitorisning boshini orqaga tortib, uni kesib tashlaydi.

II turi

• II toifa – klitoris va labiyani olib tashlash:
  • IIa kichik turi – faqat kichik labiyani olib tashlash;
  • IIb kichik turi – kichik labiya va klitorisni olib tashlash;
  • IIc kichik turi – katta labiya, kichik labiya va klitorisni olib tashlash;
  • IIc2 kichik turi – katta va kichik labiyani olib tashlash.

III turi

• III-toifa – infibulyatsiya („Faraon sunnat“) – kichik labiya (IIIa kichik turi) yoki katta labiya (IIIb kichik turi) kesilgan, soʻngra yara yuzalari yopilgan (oyoqlarni tikish yoki bogʻlash orqali), yopish operatsiyalari. klitoris, uretraning ochilishi va qinga kirish. Kichik bir teshik qoldi.

IV turi

• IV toifa – bu guruh qolgan protseduralarni birlashtiradi.

Taxminlarga koʻra, ayol jinsiy aʼzolarini susaytirish holatlarining 90% klitoridektomiya yoki labiyani kesish bilan bogʻliq va taxminan 10% infibulyatsiya bilan bogʻliq.

Afrikada ayollar sunnati boʻyicha tahminiy statistika

Tibbiy va gigenik tomoni

Statistika yuritilgan mamlakatlarda keltirilgan maʼlumotlardan maʼlum boʻlishicha, ayollar xatnasi koʻpincha 5 yoshgacha boʻlgan qizaloqlik davrida amalga oshiriladi. Xatna odatda mahalliy „sunnatchi“lar tarafidan ogʻriq bosuvchi qoʻllanilib, koʻp hollarda esa qoʻllanilmasdan amalga oshiriladi. Kesish ishlari pichoq, lezviya, qaychi, oʻtkirlangan tosh va shisha kabi sterilizatsiya qilinmagan buyumlar orqali amalga oshiriladi. „The Lancet“ jurnalining 2007-yilgi chiqqan maqolasida, ugandalik hamshiraning bitta pichoqni 30 ga yaqin qizda ishlatganini yoritgan edi.

Avstraliyalik aborigenlar tomonidan vaginani kesish uchun ishlatiladigan asboblar

Salomatlik va gigiyenik jihatdan hech qanday foydali tomoni tibbiyot tarafidan isbotlanmagani uchun BMT, Jahon Sogʻliqni Saqlash Tashkiloti va boshqa xalqaro tashkilotlar tomonidan ayollarni xatna qilish – „Jinsiy nogironga aylantirish“ sifatida tan olingan. Ayolning jinsiy aʼzosi, sogʻligi va farzand koʻrishida yuzaga keltirayotgan xavf nuqtai nazaridan kelib chiqib, ayollar xatnasining oʻtkazilishiga qarshi xalqaro tashkilotlar tomonidan kurashilmoqda. Hatto 6-fevral kuni „Xalqoro ayollarni xatna qilinishiga qarshi kurashish kuni“ sifatida tan olingan.

Sunnat qilingan ayollarning fikrlari

Xatna qilinganlardan biri misrlik bloger va kinorejissyor Omniya Ibrohim bunga duchor boʻlgan qiz va ayollar tilidan shunday deydi: „Muz parchasiga aylanasan. Hech narsani his qilmas, hech kimni sevmas va orzu qilmas holga tushasan…“ Omniya Ibrohim oʻz tajribasidan kelib chiqib, ayollar xatnasining psixologik yomon taʼsirlari qolishini taʼkidlaydi. U oʻzi yashayotgan jamiyat mafkurasiga xos „Inson taʼnasi jinsiy aloqaga moyil va bu gunoh“ kabi qarashlar bilan ulgʻaygani uchun tanasini uzoq vaqt „laʼnatlab kelgan“ini aytadi.

Keniyaning Isiolo oʻlkasida yashagan Bishara Hamo oʻz boshidan oʻtkazganlarni shunday taʼriflaydi:

„11 yoshimda xatna qilindim. Buvim sof va pokiza boʻlishi uchun barcha qizning buni qilishi lozimligini uqtirib kelardi“. Faqat butun hayoti davomida yoʻldoshiga aylangan hojatga chiqishdagi muammolar, takrorlanib turuvchi infeksiyon kasalliklar va tugʻruq vaqtida bolani kesib olishga majbur boʻlinishi kabi holatlardan uni hech kim xabardor qilmagan edi.

Sunnat qilishning jarayonlari

JSSTga koʻra ayol jinsiy aʼzosining shakllari

BMT tomonidan olib borilgan soʻrovnomaga koʻra (1997-yil), ayollarning xatna qilinishi quyidagi toʻrt kategoriyadagi uslubda amalga oshiriladi:

a)Kesilib, eti olinmaydi (ramziy xatna)

b)Kesilib, biroz et olinadi;

c)Tikish orqali jinsiy aʼzoni yopish;

d)Uslubi maʼlum boʻlmagan, turli xil;

Soʻrovnomada qatnashganlar uni qanday amalga oshirishlarini bilmasliklarini aytishgan. Bu uslubda vaginaga tamgʻa bosiladi, vagina kesib kattalashtiriladi yoki maxsus dorilar orqali kichraytiriladi.

Jahon Sogʻliqni Saqlash Tashkiloti bergan bayonotga koʻra xatnaning 85 % a va b uslubida, 15 % esa c uslubida amalga oshiriladi. C uslubi odatda Sharqiy Afrikada amalga oshirilishi taʼkidlansa, Somali, Jibuti, Eritriya kabi davlatlarda a va b uslublarningi keng qoʻllanilishi aytiladi.

Afrikadan tashqari Gʻarbiy Osiyodagi Suriya, Iroq va Eron kabi davlatlarda kam boʻlsa ham qizlarning xatna qilinish holatlari uchrab turadi. Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlari: Hindiston, Indoneziya, Malayziya kabi davlatlarda xatnaning ramziy maʼnoda oʻtkazilishi, yaʼni faqatgina kesib qon chiqazish shaklida amalga oshirilishi kuzatilgan.

Xatna qilish jarayonida kuchli ogʻriq, koʻp qon ketishi, shokka tushish, vaginaning shishishi, infeksiya tushishi va OITS orttirib olish kabi holatlar uchrab turadi. Bundan tashqari psixologik travma, jinsiy aloqa vaqtida ogʻriq, jinsiy aloqaga istakning pasayishi, orgazmga erishishning kamayishi yoki yoʻqolishi (anorgazm), tugʻruqdan keyin qon ketishi kabi holatlar kuzatiladi.

Ayollar sunnatiga qarshi xalqaro tashkilotlar va jamoatchilikning kurashi

1993-yilgacha UNICEF ayollar xatnasiga qarshi kurashish maqsadida yiliga 100 ming dollar ajratardi. U vaqtlarda xatna qilinayotgan qiz va ayollar soni 100 million atrofida boʻlgani uchun ham bu mablagʻ ozlik qilgan. Taniqli advokatlar, xalqaro faollar va qoʻllab-quvvatlovchilardan tashkil topgan harakat „Equality Now“ (Hozirdan tenglik) ayol va qizlarni xatna qilishga qarshi kurashish uchun mablagʻ toʻpladilar. Tez orada bu harakat oʻz natijasini koʻrsatib, qariyb 91 million dollarlik yillik byudjet ajratmasiga erishiladi.

2014-yilda 17 yoshli Bristol oʻquvchisi Fahma Muhammad Change.org sayti bilan hamkorlikda qizlarni xatna qilishga qarshi kurashish uchun insonlarni birlashishga chaqiradi. U vaqtlardagi Buyuk Britaniya taʼlim vaziri Maykl Govega iltimos bilan chiqib, qizlar xatnasi avj olgan mamlakat yetakchilariga rasmiy murojaatnoma yuborishini soʻraydi. Tez orada Change.orgda qoʻllab-quvatlovchilarning soni 230 mingga yetadi. Bristolning faol oʻquvchilari yigʻilib, Buyuk Biritaniyadagi barcha oʻquv dargohlariga maktub tayyorlab yuborishadi. Unda barcha mas’ullarni qizlar xatnasini amalga oshirilishiga qarshi ogoh boʻlishga chaqirilgan edi. AQSh qonunchiligi boʻyicha qizlarni xatna qilish 1996-yildan beri taqiqlanib kelinadi. Ayni paytda AQShda qizlarni xatna qilgan shaxs umrbod qamoq jazosiga mahkum etilishi belgilangan. 2017-yil Detroytda doktor Nagarvala ilk bor qizlarni sunnat qilishda gumonlanib hibsga olingan edi.

Misrda 2008-yildan buyon qizlarning xatna qilinishi taqiqlangan boʻlsa-da, BMT hisobotiga koʻra 15 va 19 yosh orasidagi qizlarning 81 foizi xatna qurboni boʻlgan. 2020-yil yanvar oyida boʻlib oʻtgan voqea dunyo jamoatchiligini larzaga keltirdi. Misrning Asyut viloyatidan boʻlgan 12 yoshli qizaloqning xatnadan soʻng vafot etishi koʻplarni yana bir bor bu borada xushyor boʻlishga chaqirdi.

UNICEF tashkilotining maʼlumotlarida keltirilishicha, Afrika va Yaqin Sharq mamlakatlaridagi qizlarni xatna qilish odati keng tarqalgan 30 mamlakatdan 24 tasida bunga qarshi qonun chiqarilgani bilan uning keng tarqalishini oldini olib boʻlmayabdi. Advokat Sharlotta Prudmanning fikriga koʻra, maktabga chiqmagan qizlarning xatna qilinishi, ularning bu borada tasavvurga ega emasligi va buni gapirish ularning madaniyatlariga koʻra tabu darajasida ekanligi tufayli chiqarilgan qonunlarning foydasi deyarli boʻlmaganini koʻrsatadi.

Ayollarni xatna qilish odati hech qaysi dinda qoʻllab quvatlangan boʻlmasa-da, diniy yetakchilar baʼzan buning diniy amal ekanini iddao qilib turishadi. Islom dinining Sunniylik oqimidagi hanafiylik, hanbaliylik va molikiylik mazhablarida ayollar sunnati majburiy emas. Shofi’iy mazhabiga koʻra esa farz, yaʼni majburiy hisoblanadi. „Dunyo musulmonlar ulamolar birligi“ yetakchisi hamda Al-Azhar ilmiy dargohining aʼzosi Muhammad Salim al-Avva islom dinida ayollar xatnasi yoʻqligini taʼkidlaydi. Ayni paytda Muhammad Salim musulmonlarni manbasi ojiz hadislarga ishonmaslikka chaqiradi.

Tarixi

Klitorisdagi jarrohlik operatsiyalari Inklar imperiyasida amalga oshirilgan. Inka poytaxti Kuskoda Amarukancha ibodatxonasi bor edi (XV – XVIasrlarda; keyinchalik – XVI asrning oxirgi uchdan birida – yerda iyezuitlar joylashgan), uning maqsadi, italiyalik ruhoniyning fikriga koʻra, XVII asrning Xuan Anello Oliva iyezuit „ajdarho shaklidagi butga – chayonni yutib yuboradigan ilonga sigʻinish“ edi. Inka eʼtiqodlarining qiziqarli tafsiloti bu joy bilan bogʻliq boʻlib, xuddi shu muallif tomonidan berilgan: "Ajdaho Yaratguvchining hayotiy kuchi edi; Katoliklar Muqaddas Bibi Maryamning ayollik shaklini hurmat qilganidek, xuddi shu tarzda chayonning idishi va chaqishi ayol klitorini ramziy qilib, unda ayoldagi erkaklik tamoyilini hurmat qilgan. Shuning uchun inkalarda qizlarning klitorini sunnat qilish marosimi bor edi. Katolik ruhoniylari buni vahshiylik deb bilishgan.

XIX asrning oxiri va XX asrning birinchi yarmida Qoʻshma Shtatlarda ayollarda onanizmni „davolash“ usullari sifatida klitoridektomiya va klitoral qalpoqni olib tashlash qoʻllanilgan.

Qizil dengiz qul savdosi

Amaliyotning kelib chiqishi qanday boʻlishidan qatʼiy nazar, infibulyatsiya qullik bilan bogʻliq boʻldi. Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, Qizil dengiz qul savdosi va ayol jinsiy aʼzolarini kesish oʻrtasidagi bogʻliqlik. 1400—1900-yillardagi qul joʻnatmalari haqidagi maʼlumotlar va Afrikaning 28 mamlakati maʼlumotlarini birlashtirgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, tarixan Qizil dengiz qul savdosi qurboni boʻlgan etnik guruhlarga mansub ayollar XXI asrda jinsiy aʼzolarni kesish „aniqroq“ boʻlgan. Shuningdek, „amaliyotni davom ettirish foydasiga koʻproq“. Qizil dengizda qul savdosida sotilgan ayollar XX asrning oʻrtalarigacha Islomiy Yaqin Sharqda kanizaklar (jinsiy qul) sifatida sotilgan va infibulyatsiya amaliyoti qizlarning bokiraligini vaqtinchalik koʻrsatib, ularning bokiraligini oshirish uchun ishlatilgan. Qul bozoridagi qiymat: „Ilk sayohatchilarning taʼriflariga koʻra, infibulatsiya qilingan qullar bozorda yuqori narxga ega edi, chunki infibulyatsiya egasiga sodiqlik va sodiqlikni taʼminlaydi va istalmagan homiladorlikning oldini oladi“. Makki portugaliyalik missioner João dus Santosdan iqtibos keltiradi, 1609-yilda Mogadishu yaqinidagi guruh haqida yozgan: „Urgʻochilarni tikish odatiga ega boʻlganlar, ayniqsa ularning qullari yosh boʻlib, ular homilador boʻlolmaydilar, bu esa bu qullarni qimmatroq sotishga majbur qiladi. ularning pokligi va xoʻjayinlari ularga boʻlgan ishonchni oshirish uchun“. Shunday qilib, Makkining taʼkidlashicha, „uyatli ayol qulligi bilan bogʻliq amaliyot sharafni himoya qilish uchun paydo boʻldi“.

Yevropa va AQSh

Isaac Baker Brown

XIX asrda Yevropa va Qoʻshma Shtatlardagi ginekologlar jinnilik va onanizmni davolash uchun klitorisni olib tashlashdi. 1813-yilda britaniyalik shifokor Robert Thomas klitoridektomiyani nimfomaniyaga davo sifatida taklif qildi. 1825-yilda Lancet 1822-yilda Berlinda Karl Ferdinand von Graefe tomonidan haddan tashqari onanizm bilan shugʻullanadigan 15 yoshli qizga qilingan klitoridektomiyani tasvirlab berdi.

Isaak Baker Brown, ingliz ginekologi, London tibbiyot jamiyati prezidenti va 1845-yilda Avliyo Mery kasalxonasi asoschilaridan biri, onanizm yoki klitorisning „gʻayritabiiy tirnash xususiyati“ isteriya, orqa miya tirnash xususiyati, fitna, ahmoqlik, maniya va oʻlim. Shuning uchun u oʻzining nekrologiga koʻra, „imkoniyati boʻlganda, klitorisni olib tashlash uchun ishga kirishdi“. Brown 1859-1866-yillar orasida bir nechta klitoridektomiyalarni amalga oshirdi. Qoʻshma Shtatlarda J. Marion Sims Brownning ishiga ergashdi va 1862-yilda Baker tomonidan tavsiya etilgan asabiy yoki isteriya holatini engillashtirish uchun ayolning bachadonining boʻynini kesib, uning klitorini amputatsiya qildi. Brown oʻz qarashlarini „Ayollarda jinnilik, epilepsiya, katalepsiya va isteriyaning ayrim shakllarini davolash mumkinligi haqida“ (1866) asarida eʼlon qilganida, Londondagi shifokorlar uni qalloblikda ayblab, akusherlik jamiyatidan chiqarib yuborishdi.

Keyinchalik XIX asrda Nyu-Orleanlik jarroh A. J. Bloch onanizm bilan shugʻullanayotgan ikki yoshli qizning klitorini olib tashladi. Akusherlik va ginekologik tadqiqotda 1985-yilda chop etilgan maqolaga koʻra, klitoridektomiya Qoʻshma Shtatlarda 1960-yillarda isteriya, erotomaniya va lezbiyanizmni davolash uchun qilingan. 1950-yillarning oʻrtalaridan boshlab, Ogayo shtatining Dayton shahridagi ginekolog Jeyms C. Burt tugʻruqdan keyin epizyotomiyalarni nostandart taʼmirlashni amalga oshirdi va vaginal teshikni kichikroq qilish uchun koʻproq tikuv qoʻshdi. 1966-yildan 1989-yilgacha u ayollarning pubococcygeus mushaklarini kesish, qin va siydik yoʻllarining joylashishini oʻzgartirish va klitoral qalpoqni olib tashlash orqali „sevgi operatsiyasi“ ni amalga oshirdi va shu bilan ularning jinsiy aʼzolarini, uning fikricha, missionerlik pozitsiyasida jinsiy aloqa qilish uchun mosroq qildi. „Ayollar jinsiy aloqa uchun tizimli ravishda noadekvatdir“, deb yozgan edi u; ularni „shoxli kichkina sichqon“ga aylantirishini aytdi. 1960 va 1970-yillarda u epizyotomiyalarni tuzatish va histerektomiya va boshqa jarrohlik operatsiyalarini bajarish vaqtida bu muolajalarni roziligisiz amalga oshirdi; uning soʻzlariga koʻra, 1975-yilga kelib 4000 ayolga ularning variatsiyasini bajargan. Shikoyatlardan soʻng, 1989-yilda Qoʻshma Shtatlarda tibbiyot amaliyotini toʻxtatishni talab qildi.

Munozara va huquqiy holat

Tobein Abdulmalik ibn Jurayj aytdilar:

"Abdul Aziz ibn Umar ibn Abdulaziz menga shunday dedi: "Umar ibn Abdulaziz (717-720) davridagi olimlar klitorisga etkazilgan zarar uchun toʻliq tovon (diya) toʻlanishi kerakligi haqida bir ovozdan fikr bildirishgan edi, chunki bu ayolni nafaqadan mahrum qiladi. Jinsiy aloqadan lazzatlanish va uni amalga oshirish imkoniyatidir." Abdur Razzoq „Al Musannaf“da sahih isnodda rivoyat qilgan.

Koʻpgina musulmon ilohiyot olimlari ayollarning sunnat qilinishini gunoh deb eʼlon qilgan fatvolar chiqargan. Musulmon ilohiyotshunosi Yusuf Al-Qaradavining aytishicha, bu amal Islomga amal qiluvchilar uchun farz emas.

Buyuk Britaniyada ayollarni sunnat qilish faqat 1985-yilda rasman taqiqlangan, ammo yirik shaharlardagi koʻplab afro-osiyo jamoalari bu marosimni davom ettirmoqda.

1997-yildan beri Misrda ayollarni sunnat qilish taqiqlangan, bundan tashqari „tibbiy zarurat“ hollari bundan mustasno. Baʼzi shifokorlar ushbu banddan foydalangan holda operatsiyalarni bajarishda davom etadilar.

2007-yil 5-aprelda Eritreya hukumati ayollarni sunnat qilishni taqiqladi.

2012-yil 28-noyabrda BMT Bosh Assambleyasi ayollarni sunnat qilishni taqiqlovchi rezolyutsiyani qabul qildi.

Adabiyotlar

• Abusharaf, Rogaia Mustafa „Introduction: The Custom in Question“,. Female Circumcision: Multicultural Perspectives. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2007. ISBN 978-0812201024. 
• Abdalla, Raqiya D. „'My Grandmother Called it the Three Feminine Sorrows': The Struggle of Women Against Female Circumcision in Somalia“,. Female Circumcision: Multicultural Perspectives. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2007. 
• Ahmadu, Fuambai „Rites and Wrongs: An Insider/Outsider Reflects on Power and Excision“,. Female "Circumcision" in Africa: Culture Controversy and Change. Boulder: Lynne Rienner Publishers, 2000. 
• Allen, Peter Lewis. The Wages of Sin: Sex and Disease, Past and Present. Chicago: University of Chicago Press, 2000. ISBN 9780226014609. 
• Asmani, Ibrahim Lethome; Abdi, Maryam Sheikh. De-linking Female Genital Mutilation/Cutting from Islam. Washington: Frontiers in Reproductive Health, USAID, 2008. 
• Bagnol, Brigitte; Mariano, Esmeralda „Politics of Naming Sexual Practices“,. African Sexualities: A Reader. Cape Town: Fahamu/Pambazuka, 2011. ISBN 9780857490162. 
• Barker-Benfield, G. J.. The Horrors of the Half-Known Life: Male Attitudes Toward Women and Sexuality in Nineteenth-Century America. New York: Routledge, 1999. 
• Berlin, Adele „Circumcision“,. The Oxford Dictionary of the Jewish Religion. New York: Oxford University Press, 2011. 
• Boddy, Janice. Civilizing Women: British Crusades in Colonial Sudan. Princeton: Princeton University Press, 2007. 
• Boddy, Janice. Wombs and Alien Spirits: Women, Men, and the Zar Cult in Northern Sudan. Madison: University of Wisconsin Press, 1989. 
• Boyle, Elizabeth Heger. Female Genital Cutting: Cultural Conflict in the Global Community. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2002. 
• Cohen, Shaye J. D.. Why Aren't Jewish Women Circumcised? Gender and Covenant In Judaism. Berkeley: University of California Press, 2005. 
• El Guindi, Fadwa „Had This Been Your Face, Would You Leave It as Is?“,. Female Circumcision: Multicultural Perspectives. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2007. ISBN 978-0812201024. 
• El Dareer, Asma. Woman, Why Do You Weep: Circumcision and its Consequences. London: Zed Books, 1982. 
• Fiedler, Klaus. Christianity and African Culture. Leiden: Brill, 1996. 
• Gruenbaum, Ellen. The Female Circumcision Controversy: An Anthropological Perspective. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2001. 
• Hoberman, John Milton. Testosterone Dreams: Rejuvenation, Aphrodisia, Doping. Berkeley: University of California Press, 2005. ISBN 9780520221512. 
• Hosken, Fran. The Hosken Report: Genital and Sexual Mutilation of Females. Lexington: Women's International Network, 1994. 
• Hyam, Ronald. Empire and Sexuality: The British Experience. Manchester: Manchester University Press, 1990. 
• Jacobs, Micah; Grady, Richard; Bolnick, David A. „Current Circumcision Trends and Guidelines“,. Surgical Guide to Circumcision. London: Springer, 2012 — 3–8 bet. DOI:10.1007/978-1-4471-2858-8_1. ISBN 978-1-4471-2857-1. 
• Karanja, James. The Missionary Movement in Colonial Kenya: The Foundation of Africa Inland Church. Göttingen: Cuvillier Verlag, 2009. 
• Kenyatta, Jomo. Facing Mount Kenya. New York: Vintage Books, 1962. 
• Kenyon, F. G.. Greek Papyri in the British Museum. London: British Museum, 1893. ISBN 9780714104867. 
• Kirby, Vicky „Out of Africa: 'Our Bodies Ourselves?'“,. Female Circumcision and the Politics of Knowledge: African Women in Imperialist Discourses. Westport, Conn and London: Praeger, 2005. ISBN 9780897898645. 
• Korieh, Chima „'Other' Bodies: Western Feminism, Race and Representation in Female Circumcision Discourse“,. Female Circumcision and the Politics of Knowledge: African Women in Imperialist Discourses. Westport, Conn and London: Praeger, 2005. ISBN 9780897898645. 
• Kunhiyop, Samuel Waje. African Christian Ethics. Grand Rapids, MI: Zondervan, 2008. 
• Mackie, Gerry „Female Genital Cutting: The Beginning of the End“,. Female "Circumcision" in Africa: Culture Controversy and Change. Boulder: Lynne Rienner Publishers, 2000. 
• Mandara, Mairo Usman „Female genital cutting in Nigeria: View of Nigerian Doctors on the Medicalization Debate“,. Female "Circumcision" in Africa: Culture Controversy and Change. Boulder: Lynne Rienner Publishers, 2000. 
• McGregor, Deborah Kuhn. From Midwives to Medicine: The Birth of American Gynecology. New Brunswick: Rutgers University Press, 1998. 
• Nnaemeka, Obioma „African Women, Colonial Discourses, and Imperialist Interventions: Female Circumcision as Impetus“,. Female Circumcision and the Politics of Knowledge: African Women in Imperialist Discourses. Westport, Conn and London: Praeger, 2005 — 27–46 bet. ISBN 9780897898645. 
• Nussbaum, Martha. Sex and Social Justice. New York and Oxford: Oxford University Press, 1999. ISBN 9780195355017. 
• Nzegwu, Nkiru „'Osunality' (or African eroticism)“,. African Sexualities: A Reader. Cape Town: Fahamu/Pambazuka, 2011. ISBN 9780857490162. 
• Peterson, Derek R.. Ethnic Patriotism and the East African Revival: A History of Dissent, c. 1935–1972. New York: Cambridge University Press, 2012. 
• Roald, Ann-Sofie. Women in Islam: The Western Experience. London: Routledge, 2003. 
• Robert, Dana Lee. American Women in Mission: A Social History of Their Thought and Practice. Macon: Mercer University Press, 1996. 
• Rodriguez, Sarah B.. Female Circumcision and Clitoridectomy in the United States: A History of a Medical Treatment. Rochester, NY: University of Rochester Press, 2014. 
• El Saadawi, Nawal. The Hidden Face of Eve. London: Zed Books, 2007. 
• Shorter, Edward. From Paralysis to Fatigue: A History of Psychosomatic Illness in the Modern Era. New York: Simon and Schuster, 2008. 
• Strayer, Robert; Murray, Jocelyn „The CMS and Female Circumcision“,. The Making of Missionary Communities in East Africa. New York: State University of New York Press, 1978. 
• Tamale, Sylvia „Researching and theorising sexualities in Africa“,. African Sexualities: A Reader. Pambazuka Press/Fahamu, 2011 — 11–36 bet. ISBN 9780857490162. 
• Thomas, Lynn M. „Ngaitana (I will circumcise myself)': Lessons from Colonial Campaigns to Ban Excision in Meru, Kenya“,. Female "Circumcision" in Africa: Culture Controversy and Change. Boulder: Lynne Rienner Publishers, 2000. 
• Thomas, Lynn. Politics of the Womb: Women, Reproduction, and the State in Kenya. Berkeley: University of California Press, 2003. 
• Thomas, Robert. The Modern Practice of Physick. London: Longman, Hurst, Rees, Orme, and Brown, 1813. 
• wa Kihurani, Nyambura; Warigia wa Johanna, Raheli; Murigo wa Meshak, Alice „Letter Opposing Female Circumcision“,. Women Writing Africa: The Eastern Region. New York: The Feminist Press at the City University of New York, 2007 — 118–120 bet. ISBN 978-1558615342. 
• Walley, Christine J. „"Searching for 'Voices': Feminism, Anthropology, and the Global Over Female Genital Operations"“,. Genital Cutting and Transnational Sisterhood. Urbana: University of Illinois Press, 2002 — 54–86 bet. 
• Wildenthal, Lora. The Language of Human Rights in West Germany. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2012. 
• Zabus, Chantal „The Excised Body in African Texts and Contexts“,. Bodies and Voices: The Force-field of Representation and Discourse in Colonial and Postcolonial Studies. New York: Rodopi, 2008. 
• Zabus, Chantal „'Writing with an Accent': From Early Decolonization to Contemporary Gender Issues in the African Novel in French, English, and Arabic“,. Language and Translation in Postcolonial Literatures. New York: Routledge, 2013. 

Havolalar

• FGM: Survivors narrate experiences dealing with absence of the clitoris.
• "Circumcision, female", The Kinsey Institute (bibliography 1960s–1980s).
• FGM archive, The Guardian.
• Haworth, Abigail (18 November 2012). "The day I saw 248 girls suffering genital mutilation", The Observer.
• Lightfoot-Klein, Hanny (1989). Prisoners of Ritual: An Odyssey Into Female Genital Circumcision in Africa. New York: Routledge.
• Westley, David M. (1999). "Female circumcision and infibulation in Africa", Electronic Journal of Africana Bibliography, 4 (bibliography up to 1997).

Insonlarning oʻzlari aytgan hikoyalari

• El Saadawi, Nawal (1975). Woman at Point Zero. London: Zed Books.
• Dirie, Waris and Miller, Cathleen (1998). Desert Flower. New York: William Morrow.
• Kassindja, Fauziya and Miller-Muro, Layli (1998). Do They Hear You When You Cry. New York: Delacorte Press.
• Ali, Ayaan Hirsi (2007). Infidel: My Life. New York: Simon & Schuster.

• Media related to Female genital mutilation at Wikimedia Commons
• Quotations related to Ayollar xatnasi at Wikiquote