Avstraliya — Litva munosabatlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Avstraliya — Litva munosabatlari

Avstraliya
Litva
Diplomatik vakolatxona
Avstraliya elchixonasi Varshavada Litva elchixonasi Kanberrada
Elchixona
Avstraliyaning Litvadagi elchisi Lloyd Brodrick Litvaning Avstraliyadagi elchisi Darius Degutis

Avstraliya va Litva oʻrtasida tashqi aloqalar mavjud. Avstraliya 1991-yil 27-avgustda Litva mustaqilligini qayta tan olgan birinchi davlatlardan biri edi. Ikki davlat diplomatik munosabatlarni 1991-yil 6-noyabrda rasmiy ravishda oʻrnatgan. Avstraliya Litvada Polshaning Varshava shahridan boshqariluvchi elchixonasini (2013-yildan) va Vilnyusdagi faxriy konsulligi (1997-yildan) faoliyatini yoʻlga qoʻygan. Litva 2021-yildan beri Kanberrada elchixonasiga ega, shuningdek Sidney, Adelaida, Melburn va Darvinda faxriy konsulliklari bor[1].

Mamlakatni taqqoslash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rasmiy nomi Avstraliya Litva
Bayroq
Gerb
Aholisi 25,992,800 2,835,988
Hududi 7,692,024 km² 65,300 km²
Aholi zichligi 3.4/km² 43/km²
Poytaxti Kanberra Vilnyus
Hukumat Federativ Parlamentar konstitutsion monarxiya Unitar yarim prezidentlik respublikasi
Rasmiy tili Ingliz tili Litva tili
Diniy e'tiqodi 43,9 % xristianlik, 38,9 % dinsiz, 3,2 % islom, 2,7 % hinduizm,

2,4 % buddizm, 1,7 % boshqalar, 7,2 % aniqlanmagan

79,4% xristianlik:

-74,2% katolik -5,2% boshqa nasroniylar 6,1% dinsiz 0,8% boshqalar 13,7% aniqlanmagan

YaIM (nominal) 1.748 trillion AQSh dollari (67,464 $ aholi jon boshiga) 68 milliard AQSh dollari (24,032 $ aholi jon boshiga)
Inson taraqqiyoti indeksi 0,939 0.882
Xalqaro qoʻngʻiroq kodi +61 +370
Pul birligi Avstraliya dollari Yevro

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Litva Rossiya imperiyasining bir qismi sifatida (Vilna va Grodno gubernatorliklari doirasida) Avstraliyadagi dastlabki diplomatik faoliyatini amalga oshirgan. 1894-yilda Rossiya imperiyasi Tashqi ishlar vazirligi Avstraliyaga birinchi doimiy konsullik vakillarini yuborgan paytdan aloqalar boshlanadi. Litvaliklar rasmiy statistikada rus hamjamiyatining bir qismi sifatida qaralgan[2].

1918-yildagi Litva Mustaqillik Deklaratsiyasidan soʻng, Avstraliya 1921-yil 22-sentyabrda Litvani Millatlar Ligasiga qabul qilinganligi sababli tan oldi. Biroq, boshqa Boltiqboʻyi respublikalari, Estoniya va Latviyadan farqli oʻlaroq, Litva 1940-yilda SSSR tomonidan bosib olinishigacha Avstraliyaga konsullik vakillarini tayinlamagan.

Sovet istilosi davridagi munosabatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

1940-yil iyun oyida Boltiqboʻyi davlatlarining Sovet tomonidan bosib olinishi bilan Avstraliya hukumati raisi Robert Menzis xuddi Britaniya hukumati kabi, bu harakatni tan olmadi. Ammo tashqi ishlar vaziri ser Frederik Styuart 1941-yil iyun oyida norasmiy munozaralar boʻlganligini tasdiqladi. Bu „Birlashgan Qirollik hukumatining Boltiqboʻyi davlatlarining Sovet Ittifoqiga qoʻshilishidan kelib chiqadigan turli masalalarni amaliy asosda hal qilishga tayyorligini“ nazarda tutgan[3]. 1948-yilda Kanberradagi Sovet elchixonasi „Boltiqboʻyi davlatlaridan hozir Avstraliyada yashovchi barcha shaxslar Sovet fuqarolari sifatida roʻyxatga olinadi“ deb eʼlon qildi. Boltiqboʻyi davlatlari va ushbu davlatlarning Avstraliyada yashovchi har qanday fuqarolari bu borada hech qanday munosabat bildirmaydi[4].

1949-yil martiga kelib, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining uchinchi sessiyasi boʻyicha Senatdagi munozarada Sogʻliqni saqlash va ijtimoiy xizmatlar vaziri, senator Nik MakKenna vaziyatning status-kvosini qayd etdi[5]:

„Avstraliya hukumati sobiq mustaqil Latviya, Litva va Estoniya respublikalarining SSSR tarkibiga singib ketishini tan olmadi va tan olishni ham niyat qilmaydi. Avstraliya hukumati fikricha, Sovet Ittifoqining ushbu qo'shilishlarini qnuniy deb bo'lmaydi. Oʻsha mamlakatlar xalqining aniq ifodalangan istagi natijasida amalga oshirildi. Men Senat eʼtiborini Immigratsiya boʻyicha vazir (janob Kalvell)ning harakatlariga qarataman. Sovet Rossiyasi nomidan ushbu mamlakatlar fuqarolari Avstraliyada Sovet Respublikasi a'zolari sifatida ro'yxatdan o'tishlari kerakligi to'g'risida qaror qabul qilindi. Senat eslatib o'tadiki, ular buni qilish majburiyati yo'qligi va agar ular buni qilishni xohlasalar shunday qabul qilinadi deb e'lon qilingan. Bu hukumatning har qanday bosimi yoki Avstraliya hukumati ularga yuklangan har qanday majburiyat natijasida emas, balki ularning ixtiyori bilan bo'ladi. Sovet Rossiyasi tomonidan amalga oshirilgan haqiqat. Men sovetlar hukumati yaqin kelajakda o'zgarishlarga olib keladigan choralar ko'rishiga shubha qilaman“.

1970-yil mart oyida Gorton hukumati tashqi ishlar vaziri William Makmaxon parlamentda shunday nutq soʻzladi: „Huquqiy pozitsiya shundan iboratki, Avstraliya SSSRning 1940-yildagi bosqinidan keyin surgunga majbur boʻlgan Estoniya, Latviya va Litva hukumatlarini tan olishdan hech qachon qaytmagan. Avstraliya oʻzini 1940-yilda Avstraliya tan olgan hukumatlardan birining vorisi sifatida koʻrishi mumkin boʻlgan biron bir hukumatni aniq tan olmagan“[6].

1975-yil noyabr oyida Malkolm Freyzerning yangi konservativ koalitsiya hukumati saylanganidan soʻng, Litvaning Sovet Ittifoqi tarkibiga qoʻshilishi tan olinishini bekor qildi. Oʻsha yilning 17-dekabrida Avstraliya hukumati Avstraliyaning Moskvadagi elchisiga Litva SSRga hech qanday rasmiy tashriflar qilmaslik toʻgʻrisida koʻrsatma berdi[7][8]. 1991-yil 27-avgustda Bosh vazir Bob Xok Avstraliyaning Litva bilan toʻliq diplomatik munosabatlarni tiklash qarorini eʼlon qildi. Avstraliyaning Daniyadagi elchisi Jon Burgess 1991-yil 6-noyabrdan boshlab Avstraliyaning Litvadagi birinchi elchisi sifatida norezident akkreditatsiya olgan[9].

1991-yildan keyingi munosabatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vilnyusdagi Avstraliya konsulligi, Litva.

1997-yil 13-noyabrda Avstraliya Faxriy konsulliklarini sezilarli darajada kengaytirish doirasida tashqi ishlar vaziri Aleksandr Dauner 1991-yildan buyon Litvada istiqomat qilib kelayotgan italyan-avstraliyalik ishbilarmon Salvatore Antonio Meschino Avstraliyaning Vilnyusdagi birinchi faxriy konsuli etib tayinlanganligini eʼlon qildi[10][11]. Bosh vazir Jon Hovardning yangi hukumati 1996-97-yillarda Tashqi ishlar va savdo departamenti byudjetini qisqartirdi. Natijada 1997-yil may oyida Daniya, Islandiya, Latviya va Litva uchun faoliyat olib boruvchi Kopengagendagi elchixonani yopishga majbur qildi va vakolatlarini Shvetsiyadagi elchixonaga topshirildi[12][13]. 2013-yilda Litva bilan munosabatlar uchun mas’uliyat Polshadagi elchiga oʻtkazildi.

2021-yil fevral oyida Litva hukumati Kanberrada Litvaning Yaponiyadagi norezident elchilarining avvalgi tartibi o‘rniga Avstraliyada rezident elchixona tashkil etdi[14]. 2021-yil avgust oyida Litvaning Avstraliyadagi birinchi doimiy elchisi Darius Degutis tayinlandi[15][16]. Degutis 2021-yil 30-noyabrda Avstraliya general-gubernatoriga ishonch yorliqlarini topshirdi[17]. 2022-yil fevral oyida Litva tashqi ishlar vaziri Gabrielius Landsbergis Avstraliyaga rasmiy tashrif bilan keldi va Litvaning yangi elchixonasini rasman ochdi[18].

Avstraliya elchilari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Litva elchilari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ism Davr boshlanishi Muddat oxiri Manbalar
Dainius Kamaitis (Tokioda yashovchi) 2008-yil 2011-yil [19]
Albertas Algirdas Dambrauskas (Tokioda yashovchi) 2011-yil 2012-yil
Egidijus Meilūnas (Tokioda yashovchi) 2012-yil 2017-yil [20]
Gediminas Varvuolis (Tokioda yashovchi) 2017-yil 2021-yil [21]
Darius Degutis 2021-yil 1-oktyabr [17]

Migratsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yil 2016[22] 2020[23] 2021[24] 2022[25]
Litvada yashovchi Avstraliya fuqarolari 19 43 55 62
Yil 2013[22] 2021[25]
Avstraliyada istiqomat qiluvchi Litva fuqarolari 650 551

Birinchi litvaliklar Avstraliyaga 1830-1831-yillardagi noyabr qoʻzgʻoloni bostirilgandan soʻng, ishlab chiqarish sanoati bilan shugʻullanuvchi kichik guruhlar holida kelishgan. 1929-yilda Sidneyda Avstraliya Litva jamiyati tashkil topdi. 1933-yilga kelib uning 100 ga yaqin aʼzolari boʻlgan. 1939-yilda Avstraliyada 1000 ga yaqin litvaliklar yashagan. 1950-yilda Avstraliya Litva Jamiyati oʻrniga Avstraliya Litva Jamiyati (Australijos Lietuvių Bendruomenė — ALB) tashkil etildi[26].

1940-yildan Litvaning bosib olinishi va 1945-yilda Yevropadagi urushning tugashi Avstraliyaga qochqinlarning katta oqimiga olib keldi. 1947-1952-yillar oraligʻida 10 000 ga yaqin litvalik qochqinlar Xalqaro qochqinlar tashkiloti nazorati ostida koʻchirilgan shaxslar sifatida Avstraliyaga kelishdi[27].

Avstraliya chet eldagi litvaliklarning eng yirik hamjamiyatlaridan biri hisoblanadi. 2021-yilgi Avstraliyada aholini roʻyxatga olishda 2582 kishi Litvadan kelib chiqqan va 19430 kishi litvalik ekani aniqlangan[28].

Iqtisodiy aloqalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

2021-yilda Avstraliya va Litva o‘rtasidagi umumiy o‘zaro savdo hajmi 117,25 million yevroni (168,857 million Avstraliya dollari) tashkil etdi[29]. 2020-yilda Avstraliya Litvaga 12 million dollar toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar kiritdi[30]. Avstraliya va Litva oʻrtasidagi tovar savdosi qisman mamlakatlar oʻrtasidagi katta masofa tufayli beqaror boʻlgan. Litvaning eng katta importi taʼlim/dam olish uchun sayohatlar, hayvonlar uchun ozuqa va kompyuter qismlari/aksessuarlar, Avstraliyaniki esa oʻgʻitlar, qayta ishlangan neft va turli xil kimyoviy mahsulotlardir[30].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Foreign embassies and consulates in Australia - Lithuania“. Australian Department of Foreign Affairs and Trade. Qaraldi: 2022-yil 13-avgust.
  2. ↑ A New Rival State? Australia in Tsarist Diplomatic Communications Massov: . Acton, ACT: ANU Press, 2018 — 119 bet. ISBN 9781760462291. 2022-yil 13-avgustda qaraldi. 
  3. ↑ „Questions In Parliament“. Labor Call (1941-yil 26-iyun), s. 10. Qaraldi: 2020-yil 2-may.
  4. ↑ „NEWS IN BRIEF“. Great Southern Herald (1948-yil 14-may), s. 1. Qaraldi: 2020-yil 2-may.
  5. ↑ McKenna. „Hansard - Parliamentary Debates - The Senate - United Nations General Assembly First Part of Third Annual Session, Paris, September December, 1948“. ParlInfo. Parliament of Australia (1949-yil 17-mart). Qaraldi: 2020-yil 2-may.
  6. ↑ McMahon. „Hansard - Parliamentary Debates - House of Representative - ANSWERS TO QUESTIONS UPON NOTICE - Electoral (Question No. 11)“. ParlInfo. Parliament of Australia (1970-yil 17-mart). Qaraldi: 2020-yil 2-may.
  7. ↑ „NO VISITS TO BALTIC STATES“. The Canberra Times (1976-yil 8-yanvar), s. 1. Qaraldi: 2022-yil 4-avgust.
  8. ↑ Antonio Cassese, Self-Determination of Peoples, Cambridge University Press, 1995, ISBN 0-521-63752-X, p259
  9. ↑ „Bilateral Relations, Australia“. Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Lithuania. 2022-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 13-avgust.
  10. ↑ Downer, Alexander. „Appointment of Australian Honorary Consul Lithuania“ (Media Release). Minister for Foreign Affairs, Australian Government (1997-yil 13-noyabr). Qaraldi: 2022-yil 13-avgust.
  11. ↑ Ross, Darius James. „Entrepreneurs serve up three new restaurants“. The Baltic Times (2000-yil 3-fevral). Qaraldi: 2022-yil 13-avgust.
  12. ↑ Crosio. „QUESTIONS ON NOTICE - Australian Embassy: Copenhagen“. House Hansard. Parliament of Australia (1999-yil 29-sentyabr).
  13. ↑ "Corporate Overview - Overseas Posts". Annual Report 1996/1997 (Department of Foreign Affairs and Trade) (259): 21. 1997. https://nla.gov.au/nla.obj-2141203691/. Qaraldi: 22 July 2022. Avstraliya — Litva munosabatlari]]
  14. ↑ „Lithuania to open embassy in Australia“. Lithuanian National Radio and Television (2020-yil 20-fevral). Qaraldi: 2022-yil 13-avgust.
  15. ↑ „Ambasadoriumi Australijoje paskirtas D.Degutis, prie UNESCO – J.Balčiūnienė“ (Lithuanian). 15min (2021-yil 15-avgust). Qaraldi: 2022-yil 13-avgust.
  16. ↑ „Lietuvos ambasadoriumi Australijoje siūloma skirti Darių Degutį“. Delfi (2021-yil 10-iyul). Qaraldi: 2022-yil 13-avgust.
  17. ↑ 17,0 17,1 „The Governor-General's Program 30 November 2021“. Governor-General of Australia (2021-yil 30-noyabr). Qaraldi: 2022-yil 13-avgust.
  18. ↑ Payne, Marise; Tehan, Dan. „Visit to Australia by Lithuanian Foreign Minister“ (Media Release). Minister for Foreign Affairs, Australian Government (2022-yil 9-fevral). Qaraldi: 2022-yil 13-avgust.
  19. ↑ „The Governor-General's Program 2 October 2008“. Governor-General of Australia (2008-yil 2-oktyabr). Qaraldi: 2022-yil 13-avgust.
  20. ↑ „The Governor-General's Program 17 February 2014“. Governor-General of Australia (2014-yil 17-fevral). Qaraldi: 2022-yil 13-avgust.
  21. ↑ „The Governor-General's Program 1 November 2018“. Governor-General of Australia (2018-yil 1-noyabr). Qaraldi: 2022-yil 13-avgust.
  22. ↑ 22,0 22,1 Migration Yearbook 2015 (Wayback Machine saytida 2022-07-05 sanasida arxivlangan), Ministry of the Interior of Lithuania, Migration Department.
  23. ↑ Migration Yearbook 2019 (Wayback Machine saytida 2022-09-20 sanasida arxivlangan), Ministry of the Interior of Lithuania, Migration Department.
  24. ↑ Migration Yearbook 2020 (Wayback Machine saytida 2021-11-21 sanasida arxivlangan), Migracijos departamentas prie VRM
  25. ↑ 25,0 25,1 Migration Yearbook 2021 (Wayback Machine saytida 2022-07-05 sanasida arxivlangan), Ministry of the Interior of Lithuania, Migration Department.
  26. ↑ „The birth of an Australian/Lithuanian community“. Australian Lithuanian Community. Qaraldi: 2022-yil 13-avgust.
  27. ↑ „First of the Fifth Fleet“. Qaraldi: 2017-yil 22-fevral.
  28. ↑ „Cultural diversity: Census“. 2021 Census. Australian Bureau of Statistics (2022-yil 28-iyun). Qaraldi: 2022-yil 13-avgust.
  29. ↑ „Bilateral economic relations with Australia“. Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Lithuania. 2022-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 13-avgust.
  30. ↑ 30,0 30,1 „Lithuania Country/Economy Fact Sheet“. Lithuania - Economic and trade information. Department of Foreign Affairs and Trade. Qaraldi: 2022-yil 13-avgust.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Avstraliya_—_Litva_munosabatlari&oldid=4192565" dan olindi