Aspid taxtasi
Aspid yoki Qoʻrgʻoshin doskasi — bu plastinka koʻrinishidagi yozuv asbobi boʻlib, ular kundalik hayotda daftarlardan foydalanishdan oldin yozishni oʻrgandilar. Materiallar, qora qattiq slanets-aspid tufayli uning nomini oldi. XX asr oʻrtalarida foydalanishdan chiqdi.
Tavsif va foydalanish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Aspidli doskasi 20 mm qalinlikdagi rangli slanetsdan tayyorlangan plastinka va taxminan kattaligi zamonaviy maktab daftariga[1] teng keladi. Plitalar yogʻoch ramka bilan bezatilgan. Aspid doskasida ular iz qoldirgan qalam yoki qoʻrgʻoshin bilan yozgantlar. XIX asrning oxiridan boshlab, qoʻrgʻoshin oʻrniga alyuminiy tayoqchalari ishlatila boshlandi, ular oq, osongina oʻchadigzn iz qoldirar edi[2]. Aspid doskasiga gupka yoki mato parchasi qoʻshildi, ular oʻchirish uchun ishlatilgan. Bundan tashqari, boʻr bilan yoziladigan doskalari ham bor edi.
Baʼzan slanetsning yuzasi gorizontal chiziqlar bilan chizilgan[3].
Bundan tashqari, mebel ishlab chiqaruvchilari stol usti aspid doskalaridan tayyorlangan, dengizchilar koordinatalarni hisoblash uchun aspid doskasidan foydalanganlar va ishlab chiqarishdagi ishchilar ishlab chiqarilgan mahsulotlarni hisobga olish uchun doskalardan foydalanganlar.
Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]
Aspidli doskadan foydalanishning birinchi[4] yozma eslatmasi XIV asrning[5] oxiriga toʻgʻri keladi: bu haqda „Astrolabe haqida traktat“ da yozadi. XVI-XVII asrlarda foydalanishga oid maʼlumotlar ham mavjud. Biroq, aspid doskalaridan ommaviy foydalanish XVIII asr oxirida boshlandi — Uelsdagi slanets konining rivojlanishi va slanets sanoatining rivojlanishi bilan — XIX asrda dunyodagi deyarli har bir maktabda aspid doskalari ishlatilgan. 1930-yillardan boshlab, aspid doskalaridan amalda foydalanilmay qoʻyildi.
- Аспидные доски в живописи
-
Luka Pachioli portreti (taxminan 1495-1500), stolda shifer bor. -
Karl Shellbax maktab oʻquvchisi
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Belovinskiy L. V. Rossiyskiy istoriko-bitovoy slovar, Trite, — 1999, s. 526.
- ↑ Grifel i grifelnie doski // Энциклопедический словарь Ф.А. Брокгауза и И.А. Ефрона
- ↑ Peter Davies Writing Slates and Schooling, Australasian Historical Archaeology, Vol. 23, — 2005, 63-64.(ingl.)
- ↑ Davies, 63.
- ↑ "Than tok I alle signes, degrees, and minutes, that I fond directe under the same planete that I wroghte for, and wroot so many signes, degrees and minutes in my slate…" Sm. v sleduyuщem istochnike: The complete works of Geoffrey Chaucer. Oxford: Clarendon Press, 1894 — 228 bet.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Л. В. Беловинский „Грифельная доска“,. Иллюстрированный энциклопедический историко-бытовой словарь русского народа. XVIII — начало XIX в. — 145 bet. ISBN 978-5-699-24458-4.