Arc de Triomphe
| Arc de Triomphe | |
|---|---|
 | |
| Muqobil nomlari | Arc de Triomphe de l'Étoile |
| Umumiy maʼlumot | |
| Turi | Triumphal arch |
| Meʼmoriy uslubi | Neoclassicism |
| Joylashuvi | Place Charles de Gaulle (formerly Place de l'Étoile) |
| Koordinatalar | 48°52′25.67″N 2°17′42.04″E / 48.8737972°N 2.2950111°E G OKoordinatalari: 48°52′25.67″N 2°17′42.04″E / 48.8737972°N 2.2950111°E G O |
| Balandligi | 50 m (164 ft) |
| Oʻlchamlari | |
| Boshqa oʻlchamlari |
Kengligi: 45 m (148 ft) Chuqurligi: 22 m (72 ft) |
| Dizayn va konstruksiya | |
| Meʼmor |
Jean Chalgrin Louis-Étienne Héricart de Thury |
| Arc de Triomphe | |
Arc de Triomphe de l'Étoile ("Yulduzning zafar yodgorligi ") — Parijdagi eng mashhur yodgorliklardan biri, Fransiya, Champs-Élysées maydonining gʻarbiy chekkasida, Charles de Gaulle maydonining markazida joylashgan, ilgari „Etoile“ yoki „Etua“ maydoni deb nomlangan. Ark va maydonning joylashuvi uchta tumanga boʻlingan: 16-chi (janubiy va gʻarbiy), 17-chi (shimoliy) va 8-chi (sharq). Arc de Triomphe Fransiya inqilobiy va Napoleon urushlarida Fransiya uchun kurashgan va halok boʻlganlarni sharaflash uchun qurilgan. Uning ichki va tashqi yuzalarida barcha fransuz gʻalabalari va generallarining nomlari yozilgan. Uning gumbazi ostida Birinchi jahon urushi davridagi nomaʼlum askarning qabri ham joylashgan.
Bu maydon Axe tarixining markaziy ajralmas elementidir. (tarixiy oʻq, yodgorliklar va Louvre muzeyi hovlisidan, Arc de Triomphe 1806-yilda Jean Chalgrin tomonidan loyihalashtirilgan. Italiyaning Rim shahridagi Titus archasidan ilhomlantirilgan Arc de Triomphe umumiy balandligi 50 metr (164 fut), eni 45 metr (148 fut) va chuqurligi 22 metr (72 fut) boʻlsa, uning katta ombori 29,19 metrni tashkil qiladi. Kichikroq transeptlar balandligi 18,68 metr (61,3 fut) va kengligi 8,44 metr (27,7 fut) ni tashkil qiladi. 1919-yil Parijdagi Gʻalaba paradidan (Birinchi jahon urushidagi jangovar harakatlar tugashiga bagʻishlangan) uch hafta oʻtgach, Charles Godefroy oʻzining Nieuport biplanida archning asosiy soyaboni ostida uchdi va voqea kinoxronikada tasvirga tushirildi.[3][4]
Parijdagi Arc de Triomphe majmuasi 1938-yilda Mexiko shahridagi Monumento a la Revolución qurib bitkazilgunga qadar eng baland zafar archasidir. 1982-yilda qurib bitkazilgan Pyongyangdagi tantanali archa Arc de Triomphe dan keyin modellashtirilgan va 60 metr (197 fut) bilan bir oz balandroqdir. Parij yaqinidagi La Défensedagi La Grande Arche balandligi 110 metrni tashkil qiladi.[5]
Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qurilish va 19-asr oxiri[tahrir | manbasini tahrirlash]
Seine daryosining oʻng qirgʻogʻidagi Arc de Triomphe, oʻn ikkita nurlanish yoʻlidan iborat oʻn ikki burchakli konfiguratsiya markazida joylashgan. U 1806-yilda, imperator Napoleonning Austerlitz shahridagi gʻalabasidan soʻng, boylik choʻqqisida foydalanishga topshirilgan. Poydevor qurish ishlarining oʻzi ikki yil davom etdi va 1810-yilda Napoleon oʻzining yangi kelini avstriyalik Archduchess Marie-Louise bilan gʻarbdan Parijga kirganda, u tugallangan arcning yogʻoch maketini yaratdi. Meʼmor Jean Chalgrin 1811-yilda vafot etdi va ish Jean-Nicolas Huyot tomonidan qabul qilindi.
Qurilish Bourbon restavratsiyasi paytida toʻxtatildi va u 1833—1836-yillarda qirol Louis-Philippe davrida Héricart de Thury boshchiligidagi arxitektorlar Goust, soʻngra Huyot tomonidan yakunlanmadi. Yakuniy xarajat taxminan 10 000 000 frankni (2020-yilda taxminan 65 million yevro yoki 75 million dollarga teng) tashkil etishi xabar qilingan.[6][7]
1840-yil 15-dekabrda Saint Helenadan Fransiyaga qaytarilgan Napoleonning qoldiqlari Imperatorning Les Invalidesdagi soʻnggi dam olish joyiga ketayotganda uning ostidan oʻtkazildi. Panteonga dafn etilishidan oldin Victor Hugoning jasadi 1885-yil 22-mayga oʻtar kechasi Arc ostida xalqqa koʻrsatilgan.
20-asr[tahrir | manbasini tahrirlash]
Verdun jangi 1916-yilda Marseillaise relyefida respublika tomonidan qilich sindirilgan deb aytilganda boshlangan. Baxtsiz hodisani yashirish va istalmagan mash’um talqinlarning oldini olish uchun relyef darhol brezent bilan qoplangan.[8] 1919-yil 7-avgustda Charles Godefroy oʻzining biplanida Arc ostida muvaffaqiyatli uchib oʻtdi.[9] Jean Navarre parvozni amalga oshirishga topshirilgan uchuvchi edi, lekin u 1919-yil 10-iyulda parvozga tayyorgarlik koʻrayotganda Villacoublay yaqinida halokatga uchraganida vafot etdi.
Qurilganidan soʻng, Arc de Triomphe muvaffaqiyatli harbiy yurishlardan soʻng fransuz qoʻshinlari va har yili Bastillekuni harbiy parad uchun yigʻilish nuqtasiga aylandi. 1871-yilda nemislar, 1919-yilda fransuzlar, 1940-yilda nemislar, 1944-yilda va 1945-yilda fransuzlar va ittifoqchilarning mashhur gʻalaba yurishlari Arc atrofida yoki ostida boʻlgan. 1945-yilgi Amerika Qoʻshma Shtatlari pochta markasida gʻolib amerikalik qoʻshinlar Champs-Élysées yoʻlidan pastga tushayotgani, 1944-yil 29-avgustda AQSh samolyotlari tepada uchayotgani tasvirlangan. Qabrga va uning ramziyligiga hurmat tufayli yoʻl arcgacha koʻtarilib, undan oʻtib ketadi. 1940-yilda Gitler ham, 1944-yilda de Gaulle ham bu odatga amal qilganlar.
1960-yillarning boshlariga kelib yodgorlik koʻmir yoqish va avtomobillar chiqindisi natijasida qattiq qoralangan, 1965—1966-yillarda oqlash yoʻli bilan tozalangan. Parij Axesining tarixini tashkil etuvchi yodgorliklar seriyasini yakunlab, 1982-yilda Champs-Elysées kengaytmasida yangi arc, Grande Arche de la Défense qurilgan. Arc de Triomphe du Carrousel va Arc de Triomphe de l’Etoiledan keyin Grande Arche xuddi shu nuqtai nazardan qurilgan uchinchi arcdir.
1995-yilda Jazoirning Armed Islamic Group Algeria yaqiniga bomba qoʻydi va portlashlar kampaniyasi doirasida 17 kishini yaraladi.[10]
21-asr[tahrir | manbasini tahrirlash]
2018-yil oxirida „Yellow vests protests“ norozilik namoyishlari doirasida Arc de Triomphe vandalizmga uchradi.[11] Vandallar yodgorlik ustiga graffiti sepib, uning kichik muzeyini talon-toroj qilishdi.[12]
L’Arc de Triomphe, oʻralgan[tahrir | manbasini tahrirlash]
2021-yil sentyabrida kamon kumushrang koʻk mato va qizil arqon bilan oʻralgan edi[13] bu oʻlimdan keyingi loyiha 1960-yillarning boshidan beri rassomlar Christo and Jeanne-Claude tomonidan rejalashtirilgan edi.[14]
-
1810-yilda Napoleon va Marie Louisening Parijga kirishi munosabati bilan qurilgan yogʻoch Arc de Triomphe -
Victor Hugoning davlat dafn marosimi, 1885-yil 31-may -
Charles Godefroy 1919-yilda Arc de Triomphe orqali uchib oʻtdi -
1921-yilda nashr etilgan janubiy tomonning rangli aerofotosurati
-
Arc de Triomphe 1939-yil -
1944-yil 26-avgustda Parij ozod qilinganidan keyin Fransiyaning ozod kuchlari paradda -
Arc de Triomphe ning tungi koʻrinishi, 2007-yil -
Eyfel minorasidan koʻrilgan Arc de Triomphe, 2008-yil -
Laurient Fabius, tashqi ishlar vaziri, 2015-yilda Zafar yoyi ostida AQSh Davlat kotibi John Kerry bilan -
Bastiliyani olish kunidagi harbiy parad, 2017-yil
.jpg)
.jpg)
Dizayn[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yodgorlik[tahrir | manbasini tahrirlash]
Astiyar qadimiy Rim meʼmorchiligining neoklassik versiyasida Jean Chalgrin (1739-1811) tomonidan ishlab chiqilgan. Arc de Triomphe haykalidagi yirik fransuz akademik haykaltaroshlari: Jean-Pierre Cortot; François Rude; Antoine Étex; James Pradier va Philippe Joseph Henri Lemaire. Asosiy haykallar ajralmas frizlar sifatida emas, balki imperiya mebellariga zarhal-bronza qoʻshimchalaridan farqli oʻlaroq, ulkan toshlar massasiga qoʻllaniladigan mustaqil ustunlar sifatida qaraladi. Arkning tagida joylashgan toʻrtta haykaltaroshlik guruhi: 1810-yilgi gʻalaba (Cortot), Qarshilik va tinchlik (ikkalasi ham Antoine Étex tomonidan) va ulardan eng mashhuri, 1792-yildagi koʻngillilarning ketishi, odatda La Marseillaise deb ataladi. (François Rude). Napoleon vafot etgandan beri (1815) Tinchlikni ifodalovchi haykal 1815-yilgi tinchlik xotirasi sifatida talqin qilinadi.
Yuqoridagi chodirda askarlarning boy haykaltaroshlik frizida Fransiya inqilobi va Napoleon urushlaridagi yirik fransuz gʻalabalari nomlari oʻyilgan 30 ta qalqon bor.[15] Yodgorlikning ichki devorlarida 660 kishining ismlari yozilgan, ular orasida Birinchi Fransiya imperiyasining 558 nafar fransuz generallari bor.[16] Jangda halok boʻlgan generallarning ismlari taʼkidlangan. Shuningdek, toʻrtta ustunning qisqa tomonida Napoleon urushlaridagi asosiy fransuz gʻalabalarining nomlari bor. Napoleonning Elbadan chiqib ketishi va uning Waterloodagi soʻnggi magʻlubiyati oʻrtasidagi janglar kiritilmagan.[17]
1882-yildan 1886-yilgacha toʻrt yil davomida ark tepasida Alexandre Falguièrening monumental haykali turdi. „Le triomphe de la Revolution“ („Inqilob gʻalabasi“) deb nomlangan unda „Anarxiya va despotizmni tor-mor etishga“ hozirlanayotgan otlar tortayotgan arava tasvirlangan.
Yodgorlik ichida rassom Maurice Benayoun va meʼmor Christophe Giraultning doimiy koʻrgazmasi 2007-yil fevral oyida ochildi.[18] Poʻlat va yangi media asosida oʻrnatish milliy yodgorlikning ramziyligini shubha ostiga qoʻydi, soʻnggi ikki asr davomida urush va tinchlik oʻrtasida tebranib turgan ramziy xabarning muvozanatini shubha ostiga qoʻyilishiga sabab boʻldi.
Nomaʼlum askar qabri[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ark ostida Birinchi jahon urushidagi nomaʼlum askarning qabri joylashgan. U 1920-yil sulh kuni dafn etilgan.[19] IV asrda Vestal Virgins qizlarining olovi oʻchirilganidan beri Gʻarbiy va Sharqiy Yevropada birinchi abadiy olov yoqildi. U nimaga yoqilganligi hech qachon aniqlanmagan (hozir ikkala jahon urushida) oʻlganlar xotirasida yonadi.
1918-yil 11-noyabrda Antanta davlatlari va Germaniya oʻrtasida imzolangan 1918-yilgi sulhning yilligi munosabati bilan har yili 11-noyabrda Nomaʼlum askar qabrida marosim oʻtkaziladi. Dastlab nomaʼlum askar qoldiqlarini Panthéonga dafn etish rejalashtirilgan edi. 1919-yil 12-noyabrda, lekin ommaviy maktublar kampaniyasi uni Arc de Triomphe ostida dafn etishga qaror qildi. Tobut 1920-yil 10-noyabrda Arkning birinchi qavatidagi ibodatxonaga, 1921-yil 28-yanvarda esa soʻnggi dam olish joyiga qoʻyildi. Yuqoridagi lavhada ICI REPOSE UN SOLDAT FRANÇAIS MART POUR LA PATRIE 1914-1918 („Bu yerda 1914-1918 yillarda oʻz vatani uchun halok boʻlgan fransuz askari yotadi“) yozuvi bor.
1961-yilda AQSh prezidenti John F. Kennedy va birinchi xonim Jacqueline Kennedy Prezident Charles de Gaulle hamrohligida Nomaʼlum askar qabrida hurmat bajo keltirishdi. 1963-yilda prezident Kennedy oʻldirilganidan soʻng Kennedy xonim Triomphe yoʻlidagi mangu alangani yodga oldi va Virjiniya shtatidagi Arlington milliy qabristonidagi erining qabri yoniga mangu alanga qoʻyishni iltimos qildi. Prezident Charles de Gaulle davlat dafn marosimida qatnashish va Jacqueline Kennedyning Fransiyaga tashrifidan ilhomlanib mangu olov yoqqaniga guvoh boʻlish uchun Washingtonga bordi.
Tafsilotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Arkning har bir ustunidagi toʻrtta asosiy haykaltaroshlik guruhi:
- Le Départ de 1792 (yoki La Marseillaise), François Rude tomonidan. Haykaltaroshlik guruhi 10-avgust qoʻzgʻoloni paytida Fransiya Birinchi Respublikasining ishini nishonlaydi. Bu guruh Birinchi jahon urushining dastlabki oylarida yollash vositasi boʻlib xizmat qilgan va fransuzlarni 1915—1916-yillarda urush kreditlariga sarmoya kiritishga undagan.[20]
- Le Triomphe de 1810, Jan-Pierre Cortot tomonidan Schönbrunn shartnomasini nishonlaydi. Ushbu guruhda Gʻalaba maʼbudasi tomonidan toj kiygan Napoleon tasvirlangan.
- La Résistance de 1814, Antoine Étex tomonidan Oltinchi koalitsiya urushi paytida Fransiyaning ittifoqchi qoʻshinlarga qarshilik koʻrsatishini xotirlaydi.
- La Paix de 1815, Antoine Étex tomonidan oʻsha yili tuzilgan Parij shartnomasini xotirlaydi.
-
Le Depart de 1792 (La Marseillaise) -
Le Triomphe de 1810 -
1814-yildagi qarshilik -
La Paix de 1815
- Arkning barcha qismlarida fransuz inqilobi va Napoleon davrining muhim lahzalarini aks ettiruvchi oltita relyef bor.
- Les funérailles du général Marceau (General Marceau's burial).
- La bataille d’Aboukir (The Battle of Aboukir).
- La bataille de Jemappes (The Battle of Jemappes).
- Le passage du pont d’Arcole (The Battle of Arcole).
- La prise d’Alexandrie, (The Fall of Alexandria).
- La bataille d’Austerlitz (The Battle of Austerlitz).
- Yodgorlikka Fransiya Birinchi Respublikasi va Birinchi Fransiya imperiyasi tomonidan olib borilgan 158 ta jangning nomlari oʻyib yozilgan.
- Ichki jabhalarda, katta arklar ostida 96 ta jang oʻyilgan:
- Kichik arklarning ichki jabhalarida birinchi Fransiya Respublikasi va Birinchi Fransiya imperiyasi davrida xizmat qilgan 660 nafar harbiy boshliqlarning nomlari oʻyib yozilgan.[21] Belgilangan ismlar jang maydonida halok boʻlganlarni anglatadi:
-
Shimoliy ustun -
Sharqiy ustun -
Janubiy ustun -
Gʻarbiy ustun
- Katta arkadalar Rim mifologiyasidagi belgilarni ifodalovchi allegorik raqamlar bilan bezatilgan (J. Pradier tomonidan):
- Shiftda 21 ta haykalli atirgullar mavjud:
- Arc de Triomphe ning ichki qismi:
-
Birinchi jahon urushi yodgorligi
-
Ark dizayni haqida doimiy koʻrgazma
- Yodgorlik etagida bir nechta lavhalar bor:
-
De Goll nutq plaketi -
Respublika eʼlon qilingan yorliq
Kirish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Arc de Triomphe ga RER va Métro orqali kirish mumkin, u Charles de Gaulle-Étoile stantsiyasidan chiqadi. Arkning oʻrtasi boʻlgan aylanma yoʻlda tirbandlik tufayli piyodalarga Champs Élysées va Avenue de la Grande Arméeda joylashgan ikkita yer osti yoʻlaklaridan biridan foydalanish tavsiya etiladi. Parijning panoramik manzarasidan bahramand boʻlishingiz mumkin boʻlgan tepalikka, terastaga chiqish uchun yana 40 ta qadam bor.[22]
Arkning joylashuvi, shuningdek, Place de l’Etoile, uchta tuman oʻrtasida taqsimlanadi: 16 (janubiy va gʻarbiy), 17 (shimol) va 8 (sharq).
-
Parij Arc de Triomphe tepasidan koʻrinadi
,_arc_de_Triomphe,_soldat_d%E2%80%99un_monument_aux_morts_%C3%A0_l%E2%80%99int%C3%A9rieur_5.jpg){kind=link}
Shuningdek[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Names inscribed under the Arc de Triomphe
- Battles inscribed on the Arc de Triomphe
- List of works by James Pradier
- Napoleonʼs tomb
- Galerie des Batailles
- Bastille Day military parade
- Romanian Arcul de Triumf
- Simpang Lima Gumul Monument
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Raymond, Gino. Historical dictionary of France. Scarecrow Press, 30 October 2008 — 9 bet. ISBN 978-0-8108-5095-8.
- ↑ Fleischmann, Hector. An unknown son of Napoleon. John Lane company, 1914 — 204 bet.
- ↑ Melville Wallace, La vie d’un pilote de chasse en 1914-1918, Flammarion, Paris, 1978.
- ↑ " Un aviateur passe en avion sous l’Arc de Triomphe ", Le Matin from 1919/08/08, p.1, column 3 — 4.
- ↑ „Arc de Triomphe facts“. Paris Digest (2018). Qaraldi: 2018-yil 6-sentyabr.
- ↑ L'Abeille (fr). Petit Séminaire de Québec, 1848.
- ↑ „Historical Currency Converter“. www.historicalstatistics.org. Qaraldi: 2021-yil 5-oktyabr.
- ↑ „History of the Arc de Triomphe in Paris“. Places in France. Qaraldi: 2013-yil 28-dekabr.
- ↑ „Les débuts de l'aviation : Charles Godefroy – L'Histoire par l'image“. Histoire-image.org. Qaraldi: 2014-yil 13-avgust.
- ↑ „Bomb Near Arc De Triomphe wounds 17“. New York Times. Qaraldi: 2015-yil 8-yanvar.
- ↑ Irish, John. „Macron mulls state of emergency after worst unrest in decades“. Reuters (2018-yil 2-dekabr). Qaraldi: 2018-yil 2-dekabr.
- ↑ Katz. „Arc de Triomphe to Reopen After Being Vandalized During 'Yellow Vest' Protests“ (en). Smithsonian Magazine. Qaraldi: 2020-yil 4-iyul.
- ↑ Chappell, Bill. „Here's Why The Arc De Triomphe Was Just Wrapped In Fabric“ (en). NPR (2021-yil 17-sentyabr). Qaraldi: 2021-yil 19-sentyabr.
- ↑ Katz. „L'Arc de Triomphe, Wrapped: Christo's dream being realised“ (en). TheGuardian.com (2021-yil 13-iyun). Qaraldi: 2021-yil 21-iyun.
- ↑ The Battle of Fuentes de Oñoro is inscribed as a French victory, instead of the tactical draw that it actually was.
- ↑ Among the generals are at least two foreign generals, Venezuelan Francisco de Miranda and German born Nicolas Luckner.
- ↑ „Discover the Arc de Triomphe in Paris“. French Monuments. French Monuments (2012-yil 26-noyabr). Qaraldi: 2022-yil 29-may.
- ↑ „Between War and Peace“. 2014-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 15-sentyabr.
- ↑ Naour, Jean-Yves Le. The Living Unknown Soldier: A Story of Grief and the Great War. Macmillan, 16 August 2005 — 74 bet. ISBN 978-0-8050-7937-1. 2011-yil 28-iyulda qaraldi.
- ↑ Forrest. The Legacy of the French Revolutionary Wars. Cambridge University Press, 28 May 2009 — 38 bet. ISBN 978-1139489249.
- ↑ Baedeker, Karl. Guide à Paris par Baedeker: Arc de Triomphe de l'Étoile. Paris: A. Bohné, 1860 — 91 bet. 2021-yil 13-avgustda qaraldi.
- ↑ „Offer to everyone the best view on Paris“. Centre des Monuments Nationaux. 2019-yil 17-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-avgust.