Anemone coronaria

Poppy anemone
Ilmiy tasniflash
	Plantae
	Tracheophytes
	Angiosperms
	Eudicots
	Ranunculales
	Ranunculaceae
	Anemone
	A. coronaria
Binar nomi
	Anemone coronaria; ; L.

Anemone coronaria, ko'knori anemoni,^[1] ispan marigold yoki shamol guli, O'rta yer dengizi mintaqasida o'suvchi Ayiqtovondoshlar oilasiga mansub gulli o'simlik turi.

Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]

Anemone coronaria uzunligi 20-40 sm gacha o'sadigan ko'p yillik o'tsimon o'simlik . Apreldan iyungacha gullaydigan gullar baland poyada yakka holatda o'sadi, gul ostidagi mayda barglari bo'ladi. Gulchanglari quruq, ekzinasi o‘yib, 40 nm diametrga ega. Gullari 200-300 urugʻ beradi^[2]. Oʻsimliklar saqlash organi sifatida qattiq qora ildiz hosil qiladi^[3].

Taksonomiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qarg'atuyoq turkumida A. coronaria anemone boʻlimi, anemone kichik boʻlimida joylashgan boʻlib, A. hortensis L., A. palmata L., A. pavonina Lam bilan birgalikda Anemon turkumini tashkil etuvchi besh turdan biridir^[4].

Etimologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Anemone coronarianing arabcha nomi shaqaiq an-Nu'mon bo'lib, so'zma-so'z tarjima qilinganda Nu'monning yaralari yoki "bo'laklari" deb tarjima qilingan^[5]^[6]. Bundan tashqari nomi shumerlarning oziq-ovqat va o'simliklar xudosi Tammuzga borib taqaladi degan taxminlar ham mavjud, uning Finikiya epiteti "Nea'man" edi^[7]. Tammuz odatda yunon panteoniga yovvoyi cho'chqani ovlash paytida olgan jarohatlaridan vafot etgan Adonis sifatida jalb qilingan deb hisoblanadi. Xudo Adonisning qoni bilan bo'yalgan gulga aylanadi^[7]. Tammuzning Finikiyalik “Neaman” epiteti arab tilidagi “an-Nuʼmon” soʻzining ham suriyacha, ham yunon tilidan kelgan “anemona” soʻzining manbai ekanligiga ishoniladi^[7]. Ismning yana bir mumkin bo'lgan manbasi Al -Hiraning so'nggi Laxmid shohi (milodiy 582-609) va nasroniy arab bo'lgan An-Nu'mon III Bin Al -Munsirdir. An-No'mon o'z hukmronligi davrida gullarni himoya qilgani ma'lum^[5]. Afsonalarga ko'ra, gul Adonisning o'limi va qayta tug'ilishi bilan parallel ravishda An-Nu'mon qabrida gullab-yashnagan.

Ibroniychada anemone - kalanit metzuya."Kalanit" ibroniycha "kala lla" so'zidan kelib chiqqan bo'lib, " kelin ", "metzuya" "umumiy" degan ma'noni anglatadi. Kalanit o'zining go'zalligi va ulug'vorligi tufayli uning nomini oldi, to'y kuni kelinni uyg'otdi^[8]. 2013-yilda Anemone coronaria Isroil Tabiatni Muhofaza qilish Jamiyati (hahbrha llahnn hhtheb) va Ynet tomonidan o'tkazilgan so'rovnomada Isroil davlatining milliy guli etib saylandi^[9]. Har yili Isroilda qizil anemonelarning gullashini nishonlash uchun bir oylik festival o'tkaziladi^[10]. Britaniyaning Falastin uchun mandati davrida ingliz desantchilari qizil beretlari uchun "kalaniyot" laqabini oldilar.

Tarqalishi va yashash joyi[tahrir | manbasini tahrirlash]

O'rta yer dengizi qirg'og'i, Gretsiya, Albaniya, Turkiya janubi va Suriyadan Sinay yarim oroligacha, sharqda Eronga va g'arbga Italiyaning O'rta er dengizi qirg'oqlari bo'ylab, janubiy Fransiya va Shimoliy Afrikaga qadar cho'zilgan keng hududga tarqalgan^[11]^[2]^[3].

Shokeda o'rmonidagi qizil gilam, Isroil, 2012 yil. Anemonlarning keng qizil gilamlari so'nggi yillarda Isroilning shimoliy Negev viloyatining asosiy turistik diqqatga sazovor joyiga aylandi.

Ekologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yovvoyi tabiatda A. coronaria qishda gullaydi va asalarilar, pashshalar va qo'ng'izlar tomonidan changlanadi^[2].

Kultivatsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Anemon koronariyasi Angliyaga 1596-yilgacha olib kelingan bo'lib, uni Tomas Jonson " Herball " nashrida tasvirlagan. Jurnal birinchi marta 1597-yilda nashr etilgan va qirolicha Yelizaveta I davrida mashhur bo'lgan. O'n sakkizinchi asrning boshlariga kelib, Fransiya va Italiyadagi seleksionerlar turli xil rangdagi gullarga ega navlarni kashf etganlar^[2].

Anemone coronaria o'zining dekorativ gullari uchun keng tarqalgan, 7-10 USDA zonalariga chidamli, to'liq quyoshni joylarni afzal ko'radi. Tabiiy holatda koʻp yillik boʻlsa-da, A.coronaria odatda bir yillik oʻsimlik sifatida sovuqroq iqlim sharoitida, ildiz mevalaridan oʻstiriladi. Ekish odatda kuzda bo'ladi, agar qishda issiqxonada qozonlarda yoki sovuq xavfi o'tgandan keyin bahorda erga saqlanadi^[3].

Turlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zamonaviy navlar 8-10 sm diametrli, juda yorqin rangdagi katta gullarga ega. Markazi odatda qora, lekin oq navlarda och yashil bo'lishi mumkin. Poyasi 40-50 sm gacha bo'lishi mumkin va har bir o'simlik 13-15 tadan gul hosil qilishi mumkin^[2].

Ko'plab navlar yaratilgan, ulardan eng mashhurlari De Caen (bitta) va St Brigid (yarim qo'sh va qo'sh) navlaridir.^[12] De Caen guruhi 18-asrda Fransiyaning Kan va Bayeux tumanlarida yetishtirilgan^[3] bu guruhga 'Bicolor' (oq bilan qizil), 'Moviy ko'knori' (ko'k), 'Janob Fokker' kiradi. (binafsha rang), "Sylphide" (chuqur pushti) va "Kelin" (oq). Bu o'simliklar haqiqiy ko'knori (Papaveroideae) ga juda o'xshashligi sababli ko'knori anemonlari deb ataladi. Sent-Brigid navlari Irlandiyada paydo bo'lgan va o'sha okrug avliyosining nomi bilan atalgan, ular orasida "Lord Leytenant" (binafsha ko'k) va "Gubernator" (qizil)^[13] bor. Bu katta guruhlarga qo'shimcha ravishda ikkita kichik guruh mavjud, ularga juda erta gullaydigan Rissoana (noyabr) va bahorda gullaydigan katta qo'sh gullarga ega Grassensis kiradi^[2].