Amerika oq ibisi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Amerika oq ibisi (Eudocimus albus) — ibislar oilasiga mansub Threskiornithidae qushlaridir. U Virjiniyadan Amerika Qoʻshma Shtatlarining koʻrfazi qirgʻogʻi orqali janubda Yangi Dunyo qirgʻoqlarining koʻp tropiklaridan topilgan ekan[1]. Bu maxsus ibisi oʻrta boʻyli qush boʻlib, umumiy oq patlari, yorqin qizil-toʻq sariq rangli pastga egilgan toʻgʻri va uzun oyoqlari va qora qanot uchlari odatda faqat parvoz paytida koʻrinadi. Erkaklar urgʻochilarga qaraganda kattaroq va uzunroq hisoblarga yaʼni koʻrinishga ega. Naslchilik oraligʻi Fors koʻrfazi va Atlantika sohillari, Meksika va Markaziy Amerika qirgʻoqlari boʻylab naslchiligi oʻtadi. Naslchilik davridan tashqari, diapazon Shimoliy Amerikaning ichki qismiga choʻziladi va Karib dengizini ham oʻz ichiga oladi. Shuningdek, u Kolumbiya va Venesuelada Janubiy Amerikaning shimoli-gʻarbiy qirgʻoqlari boʻylab joylashgan. Venesuelaning markaziy qismidagi populyatsiyalar qizil ibisi bilan bir-biriga mos keladi va chatishadi. Bu ikkisi baʼzi rasmiylar tomonidan bitta tur sifatida tasniflangan.

Taksonomiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Amerika oq ibisi Carl Linnaeus tomonidan 1758-yilda oʻzining Systema Naturae ning 10-nashrida tasvirlangan koʻplab qush turlaridan biri boʻlib, u yerda Scolopax albus binomial nomi berilgan[2]. Tur nomi lotincha albus „oq“ maʼnosini anglatuvchi soʻzdan kelib chiqgan[3]. Muqobil umumiy nomlar orasida ispancha jingalak va oq jingalak ham kiradi[4]. Ingliz tabiatshunosi Mark Catesbiy yetilmagan qushlarni alohida tur deb adashib, jigarrang jingalak deb atagan edi[5]. Luizianadagi mahalliy kreol nomlariga bec croche va petit flaman kiradi[6].

Tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Huntington Beach State Parkda, Janubiy Karolina, Amerika Qoʻshma Shtatlari
E. a. Boka-Chika yaqinidagi ramobustorum, Chiriki, Panama

Katta yoshli amerika oq ibislarning oq patlari va pushti yuz terisi oʻziga xosdir[7]. Voyaga yetganlarning qora qanot uchlari bor, ular odatda faqat parvoz paytida koʻrinib turadi[8]. Nasl boʻlmagan holatda, uzun pastga egri chiziq va uzun oyoqlari yorqin qizil-toʻq sariq rang koʻrinishida boʻladi[9]. Naslchilik mavsumining birinchi oʻn kunligida teri toʻq pushti ranggacha qorayadi va oyoqlarda deyarli binafsha rangli qizil rangdagi holatga kiradi. Keyin u och pushti rangga va pulining uchi esa qora rangga aylanadi[10]. Katta yoshli amerika oq ibisining jinsini tashqi koʻrinishidan aniqlash qiyin, chunki jinslar oʻxshash patlarga ega[11]. Biroq, kattaligi va nisbati boʻyicha jinsiy dimorfizm mavjud, chunki erkaklar urgʻochilarga qaraganda sezilarli darajada kattaroq va ogʻirroq va uzunroq va qalinroq boʻladi[12]. Bu tur ibisi uchun oʻrtacha katta, ammo katta suv uchun nisbatan qisqa oyoqli, ixcham va katta hajmli koʻnishda boʻladi. Florida janubidagi amerikalik oq ibisini oʻrganish natijasida vazni oʻrta hisobda 872.9 to 1,261 g (1.924 to 2.780 lb), erkaklar uchun va 592.7 to 861.3 g (1.307 to 1.899 lb) ayollar uchun, oʻrtacha vazni erkaklar uchun 1,036.4 g (2.285 lb) grammni tashkil qiladi[12][13]. Voyaga yetgan urgʻochi va erkak qushlarning uzunligi 53 to 70 cm (21 to 28 in) gacha, qanotlari kengligi 90 to 105 cm (35 to 41 in) tashkil qiladi[14][15]. Standart oʻlchovlar orasida amerika oq ibisi 20.5–31 cm (8.1–12.2 in) har bir qanot boʻylab quyruq oʻlchami 9.3–12.2 cm (3.7–4.8 in), tarsus 6.75–11.3 cm (2.66–4.45 in) va kulmen 11–16.9 cm (4.3–6.7 in) sm tashkil qilar ekan[16].

Xulq-atvori[tahrir | manbasini tahrirlash]

Florida shtatidagi Tampa koʻrfazidagi koʻlmakdagi amerika oq ibisi
Florida shtatidagi Dade Siti shahridagi Amerika oq Ibisi qushlari
Florida shtatidagi Dade Siti shahridagi Amerika oq Ibisi balogʻatga yetmagan bolalar

Koʻpaytirish va umr koʻrish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Florida shtatidagi Sent-Jons daryosi yaqinidagi daraxtda qushlar oʻrnashib oʻtirishmoqda

Parhez[tahrir | manbasini tahrirlash]

Baliq yeyayotgan kattalar

Inson taʼsiri[tahrir | manbasini tahrirlash]

John James Audubonning xabar berishicha, amerika oq ibisi Luizianada ovlangan va sotilgan va asosan amerikalik hindular tomonidan isteʼmol qilingan. Unda apelsin goʻshti va kuchli baliq taʼmi bor edi, deyishgan[17]. Boshqa joylarda qisqichbaqalar ratsioni tufayli goʻshti jozibali deb taʼriflangan va Eudocimus jinsining ikkala aʼzosi ham ovlangan, bu ularning tarqalishiga sabab boʻlgan[16]. Luizianadagi qisqichbaqa fermerlari ham ularni kerevit hovuzlarida ozuqa qidirish uchun otib tashlashgan. Umuman olganda, ovning taʼsiri katta ahamiyatga ega emas[18].

Ifloslovchi metil simob global miqyosda tarqalgan neyrotoksin va endokrin tizimni buzuvchi hisoblanadi. Everglades ekotizimida odamlarning ifloslanishi metil simob kontsentratsiyasining oshishiga olib keldi, bu amerika oq ibisining xatti-harakatlariga taʼsir koʻrsatdi[19]. Erkaklardagi gormonlar darajasiga taʼsir qiladi, bu esa asosiy uchrashish xatti-harakatlarining pasayishiga olib keladi va urgʻochilarning juftlash mavsumida kamroq yondashadi[20]. Bundan tashqari, metil simob ham erkak-erkak juftlashuv xatti-harakatlarini 55% ga oshirdi. Kimyoviy sabab boʻlgan „gomoseksual“ xatti-harakatlar va erkaklar tomonidan urgʻochilarni jalb qilish qobiliyatining pasayishi taʼsirlangan populyatsiyalarda koʻpayish tezligini pasaytirib yubordi[20]. Amerika oq ibislarining metil simobga taʼsiri ozuqa qidirish samaradorligini pasaytiradi[21], shuningdek, ifloslantiruvchi moddalarning qushlarning gormonlar tizimiga buzuvchi taʼsiri tufayli uyalarini tashlab ketish ehtimolini oshiradi, bu esa oʻz navbatida ota-onalarning xatti-harakatlariga taʼsir qiladi[19]. Asirga olingan qushlar ustida oʻtkazilgan sinovlar metil simob taʼsirida amerikalik oq ibisning omon qolishini koʻrsatmadi[22].

Madaniyatda[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mahalliy amerikaliklar folkloriga koʻra, qush boʻrondan oldin boshpana izlagan oxirgi boʻlib izlagan ekan, keyin esa birinchi boʻlib paydo boʻlgan, deya aytilgan edi. Shunday qilib, qush xavf va optimizmning ramzi boʻlgan ekan[23]. Shu sababli, Miami universiteti 1926-yilda amerikalik oq ibisni oʻzining rasmiy atletika maskot sifatida qabul qildi[24] va yilnoma oʻsha yildan boshlab The Ibis nomi bilan tanildi[23]. Maskot 1957-yilda Sebastyan nomini qabul qilishdan oldin dastlab Ibis nomi bilan tanilgan. U universitetning uyga qaytish bayramida Ibis kirishiga homiylik qilgan kampusdagi turar joy zali San Sebastian Hall nomi bilan atalgan[25].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. Cornell Lab of Ornithology. „White Ibis, Identification“. All About Birds. Cornell University. Qaraldi: 2012-yil 9-yanvar.
  2. Linnaeus, Carl. Systema Naturae per Regna Tria Naturae, Secundum Classes, Ordines, Genera, Species, cum Characteribus, Differentiis, Synonymis, Locis. Tomus I. Editio decima, reformata (la). Holmiae (Stockholm, Sweden): Laurentius Salvius, 1758 — 145 bet. 
  3. Simpson, D.P.. Cassell's Latin Dictionary, 5th, London: Cassell Ltd., 1979 — 33 bet. ISBN 978-0-304-52257-6. 
  4. Nellis, David W.. Common Coastal Birds of Florida & the Caribbean. Sarasota, Florida: Pineapple Press, 2001 — 151–55 bet. ISBN 978-1-56164-191-8. 
  5. Feduccia, Alan. Catesby's Birds of Colonial America. UNC Press Books, 1999 — 28–29 bet. ISBN 978-0-8078-4816-6. 
  6. Audubon, John James. Ornithological biography, or, An account of the Habits of the Birds of the United States of America. Edinburgh, Scotland: A. Black, 1835 — 176–180 bet. 
  7. Field Guide to the Birds of North America Scott: . Washington D.C.: National Geographic Society, 1983 — 56 bet. 
  8. Kushlan. „White Ibis“. Birds of North America Online. Cornell University (2009-yil 10-fevral). Qaraldi: 2011-yil 26-aprel.
  9. „White Ibis“. National Audubon Society Birds website. National Audubon Society, Inc.. 2011-yil 23-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 16-may.
  10. Heath, J. A.; Frederick, P. C. (2006). "White Ibis Integument Color During the Breeding Season". Journal of Field Ornithology 77 (2): 141–150. doi:10.1111/j.1557-9263.2006.00034.x. http://www.wec.ufl.edu/faculty/frederickp/publications/heath%20Frederick%2006%20White%20Ibis%20integument%20color%20during%20the%20breeding%20season.pdf. 
  11. Herring, Garth; Gawlik, Dale E.; Beerens, James M. (2008). "Sex Determination for the Great Egret and White Ibis". Waterbirds 31 (2): 298–303. doi:10.1675/1524-4695(2008)31[298:SDFTGE]2.0.CO;2. ISSN 1524-4695. Archived from the original on 2014-04-24. https://web.archive.org/web/20140424074732/http://www.science.fau.edu/biology/gawliklab/papers/HerringGetal2008.pdf. Qaraldi: 2014-04-24. Amerika oq ibisi]]
  12. 12,0 12,1 Kushlan, J. A. (1977). "Sexual Dimorphism in the White Ibis". The Wilson Bulletin 89 (1): 92–98. http://sora.unm.edu/sites/default/files/journals/wilson/v089n01/p0092-p0098.pdf. 
  13. CRC Handbook of Avian Body Masses Dunning Jr.: . Boca Raton, Florida: CRC Press, 1992. ISBN 978-0-8493-4258-5. 
  14. Cornell Lab of Ornithology. „White Ibis, Life History“. All About Birds. Cornell University. Qaraldi: 2012-yil 9-yanvar.
  15. Hill. „White Ibis“. Smithsonian Marine Station at Fort Pierce (2001). Qaraldi: 2011-yil 16-may.
  16. 16,0 16,1 Hancock, James „American White Ibis“,. Storks, Ibises and Spoonbills of the World. London: A&C Black [1992], 2010. ISBN 978-1-4081-3500-6. 
  17. Audubon, John James. Ornithological biography, or, An account of the Habits of the Birds of the United States of America. Edinburgh, Scotland: A. Black, 1835 — 176–180 bet. 
  18. Heath. „White Ibis: Demography and Populations“. Birds of North America Online. Cornell University (2009-yil 10-fevral). Qaraldi: 2012-yil 14-yanvar.
  19. 19,0 19,1 Heath, J. A.; Frederick, P. C. (2005). "Relationships among Mercury Concentrations, Hormones, and Nesting Effort of White Ibises (Eudocimus albus) in the Florida Everglades (Relaciones entre las Concentraciones de Mercurio, Hormonas y el Esfuerzo de Nidificación de Eudocimus albus en los Everglades, Florida)". The Auk 122 (1): 255–267. doi:10.1642/0004-8038(2005)122[0255:RAMCHA]2.0.CO;2. http://www.wec.ufl.edu/faculty/frederickp/publications/Heath%20Frederick%2005%20relationships%20among%20mercury%20concentrations%20hormones%20and%20nesting%20effort.pdf. 
  20. 20,0 20,1 Frederick, Peter; Jayasena, Nilmini (2011). "Altered Pairing Behaviour and Reproductive Success in White Ibises Exposed to Environmentally Relevant Concentrations of Methylmercury". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences 278 (1713): 1851–57. doi:10.1098/rspb.2010.2189. PMID 21123262. PMC 3097836. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3097836. 
  21. Adams, E. M.; Frederick, P. C. (2008). "Effects of Methylmercury and Spatial Complexity on Foraging Behavior and Foraging Efficiency in Juvenile White Ibises (Eudocimus albus)". Environmental Toxicology and Chemistry 27 (8): 1708–1712. doi:10.1897/07-466.1. PMID 18315390. http://www.wec.ufl.edu/faculty/frederickp/publications/Adams%20Frederick%2008%20Effects%20of%20methylmercury%20and%20spatial%20complexity.pdf. 
  22. Frederick, P.; Campbell, A.; Jayasena, N.; Borkhataria, R. (2010). "Survival of White Ibises (Eudocimus albus) in Response to Chronic Experimental Methylmercury Exposure". Ecotoxicology 20 (2): 358–364. doi:10.1007/s10646-010-0586-9. PMID 21184176. 
  23. 23,0 23,1 Blitman. „The Tale of the Ibis“. The Miami Hurricane (2008-yil 26-oktyabr). Qaraldi: 2011-yil 14-oktyabr.
  24. „The Tradition Of The Ibis: School Mascot Represents Leadership, Courage and Strength of Miami Student-athletes“. HurricaneSports.com – The University of Miami Official Athletic Site. University of Miami (2011). 2011-yil 10-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 16-may.
  25. „Sebastian the Ibis“. HurricaneSports.com – The University of Miami Official Athletic Site. University of Miami. 2011-yil 19-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 16-may.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • American white ibises on Arkive. Shows videos made by the BBC natural history unit.
  • White ibis photo gallery at VIREO (Drexel University)
  • White ibis species account at Neotropical Birds (Cornell Lab of Ornithology)