Alimardonbey Topchubashi

Alimardonbey Alekber og`li Topchubashi (ozarbayjoncha: Əlimərdan bəy Ələkbər oğlu Topçubaşov; 4-may, 1863, Тифлис - 8-noyabr, 1934, Parij ) - Ozarbayjon jamoat va davlat arbobi, huquqshunos va jurnalist, Rossiya Birinchi Davlat Dumasi deputati (1906), Ozarbayjon Demokratik Respublikasi parlamenti raisi (1918-1920).

Tarjimayi holi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Alimardonbey Topchubashi 4-may 1863-yilda^[1] Tiflisda tavallud topgan. 1884-yilda Tiflisdagi 1-shahar gimnaziyasini tugatib, Imperator Peterburg universitetining tarix-filologiya fakultetiga Kavkaz stipendiyasi bilan o‘qishga kirdi, lekin birinchi semestrdan keyin stipendiyadan bosh tortdi va huquq fakultetiga o‘tdi. 1888-yilda universitetni yuridik fanlar nomzodi darajasi bilan tamomlagan. Tinchlik sudyasining yordamchisi va okrug sudi kotibi boʻlib ishlagan, Tiflis geologiya bilim yurtida dars bergan. Bokuga ko'chib o'tdi va u yerda advokat bo'lib ishladi.

Topchubashi 1888-yildan Bokuda nashr etiladigan “Boku tijorat va sanoat varaqasi” kundalik gazetasining muharriri bo`lib ishlaydi. 1898-yil, 24-iyunda u Bokuda chiqadigan Kaspiy gazetasi ^[2] muharriri boʻldi. Yillar davomida u “Boku” va “ Hayat ” (“Hayot”) gazetalariga ham muharrirlik qilgan. Boku shahar dumasining a'zosi etib saylangan, shahar maktab komissiyasi, Mariinskiy ayollar gimnaziyasi, Boku savdo maktabi va Boku musulmon ayollar maktabi vasiylik kengashi a'zosi bo'lgan.

1905-1907-yillardagi inqilob davrida I Umumrossiya musulmonlari qurultoyi ishida qatnashgan (1905-yil, avgust, Nijniy Novgorod ); II (1906-yil, yanvar, Sankt-Peterburg ) va III (1906-yil, 16-avgust, Nijniy Novgorod) qurultoylarda Ittifoq al-Muslimin partiya MQ raisi etib saylandi. III Umumrossiya musulmonlari qurultoyida majlislar ochiq boʻlmagan va tatar tilida olib borilgan. Kadetlar partiyasi dasturiga yaqin boʻlgan va maktab taʼlimi masalasida undan farq qiluvchi musulmonlar siyosiy ittifoqining dasturi tasdiqlandi^[3].

Rossiyaning Davlat Dumasiga Boku gubernatorligidan saylangan; “Xalq erki” partiyasi fraksiyasining chap qanotiga qo‘shiladi. Dumaning birinchi chaqirig'i tarqatib yuborilganidan so'ng, u Vyborg murojaatiga imzo chekdi va Dumaga qayta saylanish huquqini yo'qotib, Jinoyat kodeksining 129-moddasi 1-qismi, 51-va 3-bandlari bilan sudlangan.

1906-yilning fevral oyida u yarashtirish arman-musulmon qurultoyining a'zosi, Kavkaz gubernatori qoshidagi arman-musulmon ishlari bo'yicha maxsus yig'ilish a'zosi edi.

1917-yil, fevral inqilobidan keyin u yagona rus davlatini saqlab qolish va Butunrossiya Ta'sis majlisini chaqirish tarafdori bo'lgan. Hech qanday partiyaga qo'shilmadi. Mart oyidan Ozarbayjon Milliy qo'mitasini boshqargan. Kavkaz musulmonlari qurultoyi (1917-yil, aprel, Boku) va birinchi Umumrossiya musulmonlar qurultoyi (1917-yil, may, Moskva) ishida qatnashgan, u yerda Rossiyaning federal tuzilishini himoya qilgan.

U saylangan Butunrossiya Ta'sis majlisi birinchi yig'ilishdan keyin bolsheviklar tomonidan tarqatib yuborilgan.

1918-yil, 28-mayda Ozarbayjon Demokratik Respublikasi (ADR) e'lon qilinganidan keyin Gruziya, Armaniston va Usmonli imperiyasidagi favqulodda vakili bo'lgan. Istanbulda boʻlganida ADR tashqi ishlar vaziri etib tayinlanadi (1918-yil, 6-oktyabr – 7-dekabr). 1918-yil, 7-dekabrda u sirtdan ADR parlamentining raisi etib saylandi. Parij tinchlik konferensiyasida ADR delegatsiyasiga rahbarlik qiladi.

Ozarbayjonda Sovet hokimiyati oʻrnatilgandan soʻng (1920-yil, 28-aprel) surgun qilingan. Genuya konferensiyasi va Lozanna konferensiyasi ishtirokchisi, unda u Ozarbayjonning 11-Qizil Armiya tomonidan noqonuniy bosib olinishi masalasini ko'tardi va norozilik sifatida (Ozarbayjon delegatsiyasining boshqa a'zolari bilan birga) familiyadagi "ov" qo'shimchasini rad etdi. Topchubashi ("ov" qo`shimchasi yo`q) shaklini qabul qilgan (qarang. Parijdagi Alimardonbey yashagan binoning yodgorlik lavhasi).

1934-yilning 8-noyabr kuni Parijda vafot etdi. U Parijning g'arbiy chekkasidagi Sent-Klu^[4]ga dafn etilgan.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ Cəmil Həsənli. „Əlimərdan bəy Topçubaşovun doğum tarixi ilə bağlı dəqiqləşdirmə“ (az). Oguz Haberleri. oguz-news.net (2013-yil 3-avgust). 2015-yil 13-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 27-sentyabr.
↑ Ева-Мария Аух. „Между приспособлением и самоутверждением. Ранний этап поисков национальной идентичности в среде мусульманской интеллигенции и возникновение нового общества на юго-восточном Кавказе (1875-1905 гг.)“ (ru). sakharov-center.ru. 2007-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 29-aprel.
↑ „Сибирская торговая газета. № 138. 22 августа 1906 года. Тюмень. Ст. 2.“. 2021-yil 18-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 28-iyun.
↑ Из коллекции Рамиза Абуталыбова. „Фотография семейной могилы Топчибашевых в Сен-Клу, пригороде Парижа“. ourbaku.com. 2012-yil 20-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 10-noyabr.

[1] Cəmil Həsənli. „Əlimərdan bəy Topçubaşovun doğum tarixi ilə bağlı dəqiqləşdirmə“ (az). Oguz Haberleri. oguz-news.net (2013-yil 3-avgust). 2015-yil 13-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 27-sentyabr.

[2] Ева-Мария Аух. „Между приспособлением и самоутверждением. Ранний этап поисков национальной идентичности в среде мусульманской интеллигенции и возникновение нового общества на юго-восточном Кавказе (1875-1905 гг.)“ (ru). sakharov-center.ru. 2007-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 29-aprel.

[3] „Сибирская торговая газета. № 138. 22 августа 1906 года. Тюмень. Ст. 2.“. 2021-yil 18-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 28-iyun.

[4] Из коллекции Рамиза Абуталыбова. „Фотография семейной могилы Топчибашевых в Сен-Клу, пригороде Парижа“. ourbaku.com. 2012-yil 20-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 10-noyabr.

[1]

[2]

[3]

[4]