Ali al-Hodiy

Ali al-Hodiy Shialik mazhabi 10-imomi
عَلِيّ ٱلْهَادِي
Al-Hodiy ismining xattotlik uslubida yozilgan yozuvi Karbalodagi Husayn ibn Ali zarihida joylashgan.
Unvoni	al-Hodiy (soʻzma-soʻz 'the guide') al-Naqiy (soʻzma-soʻz 'the distinguished')
Shaxsiy maʼlumotlar
Tavalludi	tax. 828-yil 7-mart (hijriy 212-yil Zulhijja oyining 16-kuni)
Vafoti	tax. 21-iyun 868-yil(868-06-21) (40 yoshda) (hijriy 254-yil Jumodissoni oyining 26-kuni) Samarra, Abbosiylar xalifaligi
Oʻlim sababi	Abbosiylar tomonidan zaharlangan (aksar shia manbalariga koʻra)
Al-Askariy ziyoratgohi, Samarra 34°11′54.5″N 43°52′25″E
Dini	Islom
Turmush oʻrtoq(lar)i	Hudays (yoki Susan, Salil)
Farzandlari	Hasan al-Askariy Muhammad Jaʼfar
Ota-onasi	Muhammad al-Javod Samana

Ali al-Hodiy (arabcha: عَلي إبن مُحَمَّد الهادي النَّقي‎‎ taxminan 828-yil 7-martda tugʻilgan – taxminan 868-yil 21-iyunda vafot etgan) – islom paygʻambari Muhammadning avlodi va Oʻn ikki imom oqimining oʻninchi imomi. Otasi Muhammad al-Javoddan (vafoti: 835) keyin imomlikni meros qilib olgan. 828-yilda Madinada tugʻilgan Ali „al-Hodiy“ (arabcha: الهادي‎‎– „yoʻl koʻrsatuvchi“) va „an-Naqiy“ (arabcha: النقي‎‎ – „pok, tanlab olingan“) unvonlari bilan tanilgan. Otasining vafotidan soʻng, koʻpchilik al-Javod izdoshlari hali yosh boʻlgan Alining imomligini darhol qabul qilgan. Qur’onda nomi keltirilgan yosh Iso (Masih) haqidagi rivoyatlar bilan oʻxshatilib, Oʻn ikki imom manbalarida Aliga yoshligidanoq imomlikka loyiq boʻlgan favqulodda tugʻma ilm berilgani taʼkidlanadi.

Avvalgi imomlarning aksariyati kabi Ali al-Hodiy ham siyosatdan yiroq boʻlgan. Biroq taxminan 848-yilda Abbosiy xalifa al-Mutavakkil (847–861-yillar hukmronlik qilgan) tomonidan Madinadan poytaxt Samarraga chaqirtirilgan. Al-Mutavakkil shialarga nisbatan dushmanligi bilan tanilgan. Samarrada Ali al-Hodiy 868-yilgacha, yaʼni Abbosiy xalifasi al-Mu’tazz (866–869-yillar hukmronlik qilgan) hukmronligi davrigacha qattiq nazorat ostida saqlangan. Shunga qaramay, u yashirin vakillar tarmogʻi orqali shia jamoasining moliyaviy va diniy ishlarini boshqarib turgan. Shialik manbalarining aksariyati uning taxminan qirq yoshida Abbosiylar tomonidan zaharlab oʻldirilganini taʼkidlaydi. Biroq Oʻn ikki imom teologi al-Shayx al-Mufid (vafoti: 1022) bu maʼlumotga qarshi fikr bildirgan. Oʻn ikki imom manbalarida Ali al-Hodiy tinchlikparvar, tazyiqlarga uchragan imom sifatida tasvirlangan. Bu manbalarda Abbosiy saroyidagilarning uni kamsitish va tahqirlashga qaratilgan urinishlari koʻp marotaba qayd etilgan. Shuningdek, uning uyini tintuv qilish, vaqtincha hibsga olish va hatto oʻldirish rejalari haqida ham daʼvolar mavjud.

Oʻn ikki imom manbalarida unga ayrim moʻjizalar ham nisbat qilinadi, bu manbalar koʻpincha uning oldindan voqealarni bilish qobiliyatini taʼkidlaydi. Vafotidan soʻng izdoshlari orasida koʻpchilik uning oʻgʻli Hasan al-Askariyni imom sifatida qabul qilgan. Hasan al-Askariy ham Samarrada bir necha yil davomida to vafotiga qadar hibsda saqlangan. Biroq baʼzilar al-Hodiyning boshqa bir oʻgʻli Jaʼfarga ergashgan. Oʻn ikki imom manbalarida u „Jaʼfar al-Kazzob“ (yaʼni „yolgʻonchi Jaʼfar“) nomi bilan tanilgan. Ammo Jaʼfar vafotidan keyin bu yoʻnalish oxir-oqibat asosiy Oʻn ikki imomlik oqimiga qoʻshilib ketgan. Ali al-Hodiy va uning oʻgʻli Hasan al-Askariy qabrlari hozirgi Iroqning Samarra shahridagi al-Askariy ziyoratgohida joylashgan. Shialar uchun muqaddas boʻlgan bu maskan 2007-yilda ekstremist IShID jangarilari tomonidan hujum nishoniga aylangan.

Adabiyotlar

• Historical Dictionary of Islam, Third, Rowman & Littlefield, 2017. ISBN 9781442277236. 
• Amir-Moezzi, Mohammad Ali. The Divine Guide in Early Shi'ism - The Sources of Esotericism in Islam. State University of New York Press, 1994. ISBN 9780585069722. 
• No god But God - The Origins, Evolution and Future of Islam. Random House, 2008. ISBN 9781407009285. 

• Baghestani, Esmail (2014). "Jawad, Imam" (fa). Encyclopaedia of the World of Islam. 11. Encyclopaedia Islamica Foundation. ISBN 978-9644470127. https://rch.ac.ir/article/Details/7588. 
• Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis et al., eds (2017). "ʿAlī l-Hādī". Encyclopaedia of Islam (Third nashri). Brill Publishers. doi:10.1163/1573-3912_ei3_COM_24990. ISBN 9789004335714. http://dx.doi.org/10.1163/1573-3912_ei3_COM_24990. 
• Blichfeldt, Jan-Olaf. Early Mahdism - Politics and Religion in the Formative Period of Islam. Brill Publishers, 1985. ISBN 9789004076433. 

• A History of Shi'i Islam. I.B. Tauris, 2013. ISBN 9780755608669. 
• Fitzpatrick, Coeli; Walker, Adam Hani, eds (2014). "Twelver Shi'ism". Muhammad in History, Thought, and Culture - An Encyclopedia of the Prophet of God. 2. ABC-Clio. 644–651 b. ISBN 9781610691772. https://archive.org/details/muhammadinhistor0000unse/page/644/mode/2up. 
• Donaldson, Dwight M.. The Shi’ite Religion – A History of Islam in Persia and Iraḳ. AMS Press, 1933. ISBN 9780598503787. 

• Bearman, P.; Bianquis, Th.; Bosworth, C.E. et al., eds (2012). "Ḥasan al-ʿAskarī". Encyclopaedia of Islam (Second nashri). Brill Publishers. doi:10.1163/1573-3912_islam_SIM_2762. ISBN 9789004161214. http://dx.doi.org/10.1163/1573-3912_islam_SIM_2762. 
• The Oxford Dictionary of Islam. Oxford University Press, 2004. ISBN 9780199757268. 

• "ḠOLĀT". Encyclopedia Iranica. XI/1. 2001. 62–64 b. ISSN 2330-4804. https://iranicaonline.org/articles/golat. 
• Netton, Ian Richard, ed (2008). "'ALI AL-HADI". Encyclopedia of Islamic Civilisation and Religion. Routledge. p. 43. ISBN 9780700715886. https://archive.org/details/encyclopediaofis0000unse_h2t8/page/42/mode/2up. 
• Occultation of the Twelfth Imam - A Historical Background. Routledge, 1986. ISBN 9780710301581. 

• Bearman, P.; Bianquis, Th.; Bosworth, C.E. et al., eds (2012). "al-ʿAskarī". Encyclopaedia of Islam (Second nashri). doi:10.1163/1573-3912_islam_SIM_0810. ISBN 9789004161214. http://dx.doi.org/10.1163/1573-3912_islam_SIM_0810. 

• "'Alī al-Hādī". Encyclopaedia Iranica. I/8. 1985. 861–862 b. ISSN 2330-4804. http://www.iranicaonline.org/articles/ali-al-hadi-abul-hasan-b. 
• Bearman, P.; Bianquis, Th.; Bosworth, C.E. et al., eds (2012). "Muḥammad b. 'Alī al-Riḍā". Encyclopaedia of Islam (Second nashri). doi:10.1163/1573-3912_islam_SIM_5343. http://dx.doi.org/10.1163/1573-3912_islam_SIM_5343. 
• Religious Authority and Political Thought in Twelver Shi'ism - From Ali to Post-Khomeini. Routledge, 2013. ISBN 9780415624404. 
• "Moḥammad al-Jawād, Abu Ja'far". Encyclopaedia Iranica (Online nashri). 2016. ISSN 2330-4804. http://www.iranicaonline.org/articles/mohammad-al-jawad. 
• Modarressi, Hossein. Crisis and Consolidation in the Formative Period of Shi'ite Islam - Abu Ja'Far Ibn Qiba Al-Razi and His Contribution to Imamite Shi'Ite Thought. Darwin Press, 1993. ISBN 0878500952. 
• An Introduction to Shi'i Islam. Yale University Press, 1985. ISBN 9780300034998. 

• Meri, Josef W., ed (2006). "SAMARRA". Medieval Islamic Civilization An Encyclopedia. 1. Routledge. 694–697 b. ISBN 9780415966924. https://archive.org/details/islam-medieval-islamic-civilization-an-encyclopedia/mode/2up?q=%22al-Askari%22. 

• Pakatchi, Ahmad (2013). "Hassan Askari, Imam" (fa). Encyclopaedia of the World of Islam. 20. Encyclopaedia Islamica Foundation. ISBN 9786006326191. https://www.cgie.org.ir/fa/article/227338/%D8%AD%D8%B3%D9%86-%D8%B9%D8%B3%DA%A9%D8%B1%DB%8C(%D8%B9)%D8%8C-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85. 
• Netton, Ian Richard, ed (2008). "Shi'ism (Al-Shi'a)". Encyclopedia of Islamic Civilisation and Religion. Routledge. 596–597 b. ISBN 9780700715886. https://archive.org/details/encyclopediaofis0000unse_h2t8/page/596/mode/2up. 
• Twelve Infallible Men - The Imams and the Making of Shi'ism. Harvard University Press, 2016. ISBN 9780674737075. 

• Sachedina, Abdulaziz Abdulhussein. Islamic Messianism - The Idea of Mahdī in Twelver Shī'ism. State University of New York Press, 1981. ISBN 9780873954426. 
• Daftary, Farhad, ed (2018). "Fadak". Encyclopaedia Islamica. doi:10.1163/1875-9831_isla_COM_036126. http://dx.doi.org/10.1163/1875-9831_isla_COM_036126. 
• „The ʿAbbasid Caliphate“, The Cambridge History of Islam, Volume 1A - The Central Islamic Lands from Pre-Islamic Times to the First World War. Cambridge University Press, 1970 — 104–139-bet. 

• Tabatabai, Sayyid Mohammad Hosayn. Shi'ite Islam, Translated by Sayyid Hossein Nasr, First, State University of New York Press, 1975. ISBN 0873953908.