Al Basti

Al Basti ( turkcha: Albasti; tatar, qirg'iz, qozoq: Албасты, chuvash: Алпастă, ozarbayjoncha: Albasdı, ruscha: Албасты́) yoki Al Kardai - qadimiy ayol ruhi, aybning timsoli bo'lib, Kavkaz tog'laridagi folklor namunalarida uchraydi. Al Bastining kelib chiqishi shumer mifologiyasiga borib taqaladi. Turkiy tilda al qizil, basti esa bosim yoki bosish ma'nosini bildiradi.

Boshqa tillar

 

• Boshqird: Албаҫты
• O'zbek: Албасты́
• Oltoy: Алвасти́
• Turkman: Албассы
• Kirg'iz: Албарсты́
• No'g'ay: Албаслы́
• Balqar: Алмасты́
• Tojik: Албасти
• Chechen: Алмазы
• Chuvash: Алпастă
• Sog'd: Олбасты
• Rus: Албасты́

Kavkaz va Yaqin Sharq folklori

Shumer folklori

Al Basti afsonasining o'zgarishi, Lilitga berilgan ismlardan biri sifatida Shumer davriga to'g'ri keladi. Talmudning keyingi ravvin talqinlarida u o'zining irodasi va mustaqilligi uchun jannatdan haydalgan Odam Atoning birinchi xotini deb hisoblangan. Ushbu shaklda Lilit atrofidagi mifologiyaning ko'p qismi, shuningdek, mahalliy mintaqaviy tafovutlar hisobga olingan holda, ushbu namunalar Al-Bastyga tegishli ekanligi ayon bo'ladi.

Turkiy folklor

Turkiy folklorda Al Basti ko'pincha Mare, Sukkubus, shuningdek, erkakning erotik orzulariga kirishi aytilgan har qanday Yaqin Sharq ayol ruhlari sifatida chalkashib ketgan. Biroq, Al Basti afsonalaridagi farq shundan iboratki, u jinsiy ruh emas, balki u "aybdor qalblarga ega bo'lgan odamlar" va "qonli jinoyatlar sodir etgan hamda jazosiz qolgan oilalardan chiqqan" oilalarga tashrif buyuradi.

Bu ruh turkiy xalq og'zaki ijodida ko'proq Al Karisi nomi bilan mashhur hisoblanadi. U, asosan, tug'ruqdan keyingi davrda ayollarni taqib qiladi. Bu esa fikologik muammolarning paydo bo'lishiga olib keladi. Shuning uchun an'anaviy amaliyotlar tug'ruqdan keyingi parvarishning bir qismi sifatida ushbu ayollar uchun 40 kun davomida chilla qo'llaniladi.

Olim Özhan Öztürkning so‘zlariga ko‘ra, Al Basti tashrif buyurgan xonadonlardagi kishilar “kuchli isitma bilan uyg‘onadi. . . Shuningdek, u ertalab terlab, charchagan va to'liq kunlik ish bilan ta'minlay olmaydigan holatlar bilan mashhur. Qiynoqlari tufayli Al Bastini “qizil ona” deb ham atashadi”.

Arman folklori

Al Bastining yana bir versiyasi mavjud bo'lib, oddiygina "Al" deb nomlanadi. Bu "tug'ilish shaytonidir. Al Basti tug'ilmagan bolalarni ko'r qiladi va jazosiz qolgan jinoyatlar sodir etgan ayollarning bolalarining tushishi va o'lik tug'ilishiga sabab bo'ladi. Bu shaklda Al Basti ilondek sochlari, mis tirnoqlari va temir tishlari bilan alanga ruhi sifatida namoyon bo'ladi... Al Basti nam joylarda yashirinadi. Ann va Imelning so'zlariga ko'ra, xuddi shunday afsona Afg'onistonda topilgan ekan.