Al-Mufavvid
| Al-Mufavvid | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Xumaravayh davrida Tuluniylarning Misr viloyatida zarb qilingan oltin dinor, unda xalifa al-Mu’tamidning va uning vorisi al-Mufavvidning ismlari yozilgan. | |||||
| Abbosiylar xalifaligining taxt vorisi | |||||
| Egalik qilishi | 875 – 892-yil 30-aprel | ||||
| qarindoshlari |
Muntasir (amaki) Muʼtazz (amaki) Al-Muvaffaq (amaki) Muʼtazid (jiyani) | ||||
| |||||
| Sulola | Abbosiylar sulolasi | ||||
| Otasi | Muʼtamid | ||||
| Onasi | Xallafa | ||||
| Dini | sunniylik, islom | ||||
Jaʼfar ibn Ahmad al-Mu’tamid (arabcha: جعفر بن أحمد المعتمد), asosan, al-Mufavvid illalloh (arabcha: المفوض إلى الله) nomi bilan mashhur boʻlgan, Abbosiylar xalifasi al-Mu’tamidning oʻgʻli va 875-yildan 891-yilda amakivachchasi al-Mu’tazid tomonidan chetlashtirilguniga qadar xalifalikning rasmiy taxt vorisi boʻlgan.
Hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Jaʼfar ibn al-Mu’tamidning nomi ilk bor 872-yilda tarixchi at-Tabariy tomonidan keltirilgan maʼlumotlarda tilga olingan[1]. 875-yil 20-iyul kuni xalifa al-Mu’tamid davlat boshqaruvi va taxt vorisligi masalasini rasmiy tartibga soldi. Jaʼfar sharafli „al-Mufavvid illalloh“ (yaʼni, „ishlarni Allohga topshiruvchi“) laqabi bilan taxt vorisi etib tayinlandi va unga xalifalikning gʻarbiy qismi – Ifriqiya, Misr, Shom, Jazira va Mosul, Armaniston, Mihrajanqadhaq va Hulvon viloyatlari bosharuvi topshirldi. Jaʼfar ushbu viloyatlarni nomigagina boshqarar, uning noibi sifatida Muso ibn Bug'a al-Kabir tayinlangan edi[1]. Al-Mu’tamidning ukasi Abu Ahmad (al-Muvaffaq) esa sharqiy viloyatlarga mas’ul boʻlib, Jaʼfardan keyin ikkinchi taxt vorisi etib belgilandi. Biroq agar xalifa hali oʻgʻli al-Mufavvid voyaga yetmagan paytda vafot etsa, hokimiyat xalifaning ukasi al-Muvaffaqqa oʻtishi kerak edi. Shunga qaramay, hokimiyat amalda butunlay al-Muvaffaq qoʻlida boʻlgan. Hokimiyatning boʻlinishi esa, asosan, qogʻozdagi rasmiyatchilik edi. Tarixchi Hugh N. Kennedyning taʼkidlashicha, amalda „al-Mufavvid hokimiyatni boshqarmagan“[2].
876-yil mart oyida al-Mu’tamid Safforiylar lashkariga qarshi yurish qilib, Dayr al-Aqul jangida qatnashish maqsadida Samarrani tark etib, janub tomon yoʻl oldi. Poytaxt nazorati esa al-Mufavvid (Jaʼfar)ga topshirildi, Muhammad al-Muvallad esa unga yordam berishi kerak edi[1]. 882/883-yillarda al-Muvaffaq va Misrning kuchli va muxtor hokimi Ibn Tulun oʻrtasida qarama-qarshilik kuchayib, ochiq toʻqnashuv yuzaga keldi. Bu vaziyatda al-Mufavvad Ibn Tulunni ochiqdan-ochiq laʼnatlash va uni lavozimlaridan mahrum qilishga majbur boʻldi. Uning oʻrniga Mosul hokimi etib Isʼhoq ibn Kundoj tayinlandi[2]. Biroq amalda Ibn Tulun Abbosiylarning hujumlariga qarshi muvaffaqiyatli qarshilik koʻrsatib, Misrda oʻz hokimiyatini saqlab qoldi. Undan keyin oʻgʻli Humaravayh ham Misrni boshqargan[3].
891-yil aprel oyida al-Muvaffaq ogʻir kasal boʻlib yotgan paytda regentlik (yaʼni hokimiyatni boshqarish) uning oʻgʻli Abulabbosga oʻtishining oldini olishga urinishdi. Al-Muvaffaq nomaʼlum sabablarga koʻra oʻz oʻgʻlini qamoqqa tashlagan edi. Bag‘dod hokimi esa uning ozod qilinmasligi uchun harakat qildi va al-Muvaffaqning oʻlimi yaqinlashib qolganini bilib, bu vaziyatdan foydalanib qolishga urindi. Hokimiyatni boshqarishda oʻz taʼsirini kuchaytirish maqsadida xalifa va taxt vorisi etib tayinlangan al-Mufavvidni shaharga olib keldi. Ammo bu urinish muvaffaqiyatsizlik bilan tugadi. Aholi va, ayniqsa, lashkarlar Abulabbosni qoʻllab-quvvatladi. Askarlar uni ozod qildilar, gʻazablangan olomon hokimning uyini talon-taroj qildi. 4-iyun kuni, al-Muvaffaqning vafotidan ikki kun oʻtib, sadoqat qasamyodi yangilandi va Abulabbosga „al-Mu’tadid billoh“ unvoni berildi hamda al-Muvaffiddan keyingi ikkinchi valiahd deb eʼlon qilindi[4]. Nihoyat, 892-yil 30-aprelda al-Muvaffid taxt vorisligidan butunlay chetlashtirildi[4]. Oktyabr oyida al-Mu’tamid vafot etgach, uning oʻrniga al-Mu’tadid keldi[2].
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Abdulloh ibn al-Mu’tazz – abbosiy shahzoda, siyosiy arbob va yetakchi arab shoiri.
- Al-Mutanabbiy – arab tilida ijod qilgan eng buyuk, koʻzga koʻringan va nufuzli shoir.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Waines 1992.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Kennedy 1993.
- ↑ Bonner 2010.
- ↑ 4,0 4,1 Fields 1987.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Bonner, Michael „The waning of empire, 861–945“, . The New Cambridge History of Islam, Volume 1: The Formation of the Islamic World, Sixth to Eleventh Centuries. Cambridge: Cambridge University Press, 2010 — 305–359-bet. ISBN 978-0-521-83823-8.
- The History of al-Ṭabarī, Volume XXXVII: The ʿAbbāsid Recovery: The War Against the Zanj Ends, A.D. 879–893/A.H. 266–279, SUNY Series in Near Eastern Studies.. Albany, New York: State University of New York Press, 1987. ISBN 978-0-88706-054-0.
- Kennedy, Hugh N. (1993). "al-Muʿtamid ʿAlā ’llāh". in Bosworth, C. E.. Encyclopaedia of Islam. Volume VII: Mif–Naz (2nd nashri). Leiden: E. J. Brill. 765–766 b. ISBN 978-90-04-09419-2. http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/al-mutamid-ala-llah-SIM_5649.
- The History of al-Ṭabarī, Volume XXXVI: The Revolt of the Zanj, A.D. 869–879/A.H. 255–265, SUNY Series in Near Eastern Studies.. Albany, New York: State University of New York Press, 1992. ISBN 978-0-7914-0763-9.