Akademik qoʻllar ordeni

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Akademik qo'llar ordeni
Asl nomi Орден Академических пальм
Mamlakat  Fransiya
Turi Orden
Kimga topshiriladi Fransiya va boshqa davlatlar fuqarolari; oʻqituvchilar, fan va madaniyat xodimlari, yozuvchilarga
Statistika
Taʼsis sanasi 19-mart 1808-yilda
Navbat
Toʻngʻich mukofot Medal Soprotivleniya
Kenja mukofot Orden Selskoxozyaystvennix zaslug

Akademik qoʻllar ordeni (fransuzcha: l'Ordre des Palmes académiques) — taʼlim va fan sohasidagi xizmatlari uchun Fransiya mukofoti.

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xalq taʼlimi xodimi koʻkrak nishoni (1955-yilgacha)

Akademik qoʻllar ordeni oʻz tarixini 1808 -yil 19-martda imperator Napoleon I tomonidan Parij universiteti va baʼzi litseylar akademiklari va professorlari uchun taʼsis etilgan (tashkilot sifatida) ordeniga borib taqaladi. Ierarxik tartibda tartib uch bosqichdan iborat edi:

  • Sarlavhalar (fransuzcha: Les titulaires) — Universitetning grossmeysterlari, rektorlari, gʻaznachilari va hayot boʻyicha maslahatchilari;
  • Universitet xodimlari (fransuzcha: Les officiers de l’université) — universitetning oddiy maslahatchilari va inspektorlari, rektorlar va akademik inspektorlar, shuningdek, fakultet professorlari. „Isteʼdod va xizmatlariga eng munosib“ boʻlgan litseylarning birinchi ikki sinfining direktorlari, senzorlari va professorlari ham qabul qilinishi mumkin edi;
  • Akademiya ofitserlari (fransuzcha: Les officiers des académies) 1837-yildan Akademiya ofitserlari (fransuzcha: Les officiers d’académie) — litseylarning birinchi ikki sinfining direktorlari, senzorlari va professorlari va kollejlar direktorlari. Kollej rektorlari, institut rahbarlari va litseylarning boshqa professor-oʻqituvchilari ham „Katta xizmatlari uchun“ qabul qilinishi mumkin edi.

Ordenni olganlaridan gʻururlanib, ular koʻkrak kiyimida universitet formasi shaklida ipdan tikilgan gulchambar kiyishgan.

1850 -yil 9-dekabrda ordenga aʼzolik ilmiy darajadan mustaqil boʻldi, unvonlar sinfi bekor qilindi va universitet xodimlari sinfi xalq taʼlimi ofitserlari deb oʻzgartirildi (fransuzcha: Les officiers de l’Instruction publique). Mukofot boshlangʻich va xususiy taʼlim oʻqituvchilariga beriladi.

1866-yil 7-aprelda orden haqiqiy nishonga (ikki daraja) aylantirildi. Dastlab qora lentaga taʼqilgan, keyinchalik binafsha rangga oʻzgartirilgan kashta oʻrniga metall belgi oʻrnatildi. Darajalar nomlari oʻzgarishsiz qoldi — xalq taʼlimi xodimlari va akademiya xodimlari.

1866-yil 27-dekabrda mukofot xalq taʼlimiga hissa qoʻshgan olimlar va yozuvchilarga berildi.

1955-yil 4-oktabrda mukofot yana qayta tashkil etildi va 2002 -yil 19-aprelda oʻzgartirilgan yangi nizomni oldi.

1962-yilda Akademik qoʻllar ordeni aʼzolari uyushmasi (fransuzcha: Association des Membres de l'Ordre des Palmes Académiques) Fransiya Prezidenti homiyligida tuzildi.

Orden darajalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

1955-yildan beri tartib uch darajaga boʻlingan:

Qoʻmondon (fransuzcha: Commandeur) — boʻyniga taqilgan lentada belgi; ordenning eng yuqori darajasi;
Ofitser (fransuzcha: Officier) — koʻkrakning chap tomonida kiyiladigan rozetli lentadagi belgi;
Kavaler (fransuzcha: Chevalier) — koʻkrakning chap tomoniga taqilgan lentadagi nishon.

Mukofotlash qoidalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hozirgi kunda ham oʻqituvchilar, professor-oʻqituvchilar, xalq taʼlimiga katta hissa qoʻshgan oʻqituvchilar, Fransiyadan tashqarida istiqomat qiluvchi xorijliklar, fransuzlar ham fanga faol hissa qoʻshmoqda. Fransuz madaniyati boshqa mamlakatlarda akademik xurmo bilan taqdirlanishi mumkin.

Taʼlim yoʻnalishlaridan birida kamida 10 yil (2002-yilgacha — kamida 15 yil) xizmat qilgan, kamida 35 yoshga toʻlgan shaxslar orden kavaleri darajasiga ega boʻlishi mumkin. Ofitserlik unvonini berish kavaler unvoni berilganidan keyin kamida 5 yil oʻtgach mumkin. Komandirlik unvonini berish ofitserlik unvoni berilgandan keyin 3 yildan kechiktirmay (2002-yilgacha — 5 yil) mumkin. Ordenning yuqori unvoni bilan taqdirlashda undan kichik daraja bilan foydalanish mumkin.

Mukofot yiliga ikki marta beriladi:

  • 1-yanvar — Fransiya Xalq taʼlimi vazirligi muassasalariga tegishli boʻlmagan shaxslar;
  • 14-iyul (Bastiliya kuni) — Fransiya Xalq taʼlimi vazirligi muassasalariga tegishli shaxslar.

Istisno hollarda, mukofotlar boshqa kunlarda topshirilishi mumkin.

Mukofotga nomzodlar Fransiya xalq taʼlimi vaziri boshchiligidagi Akademik kaftlar ordeni kengashida koʻrib chiqilar edi. Kengash tarkibiga vazirdan tashqari Faxriy Legion ordeni Kengashi aʼzolaridan biri va Taʼlim vazirligi inspektsiyasi boshligʻi kiradi. Qarorlar koʻpchilik ovoz bilan qabul qilinadi. Gʻoliblar roʻyxati Fransiya Bosh vaziri tomonidan tasdiqlanashi belgilangan edi.

Orden nishonlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

1808-1866-yillar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dastlab, belgilar taxminan 10 sm balandlikdagi palma va zaytun novdalari gulchambari shaklida tikilgan. Tikish usuli koʻkrakning chap tomonida universitet formalarida (togas) taʼqilgan va kiyim uchun aksessuarlar edi.

Unvon egalari tilla iplardan, universitet xodimlari kumush iplardan, akademiya aʼzolari esa koʻk va oq ipak iplardan gulchambarlar taqib oladilar. 1850-yildan boshlab, titullar sinfi bekor qilingandan soʻng, universitet xodimlari oltin iplardan, akademiya ofitserlari esa kumushdan gulchambar kiyishni boshladilar.

1852-yilda gulchambar universitet kiyimidan ajratildi va qora lentaga tikilgan kichikroq shahar kiyimlarini kiyishni talab etardi.

1866-1955-yillar[tahrir | manbasini tahrirlash]

1866-yilda binafsha rangli emal bilan qoplangan palma va zaytun novdalarining oval gulchambari koʻrinishida metall belgi kiritildi. Belgining balandligi taxminan 5 sm.

Xalq taʼlimi xodimlari koʻkrakning chap tomonida koʻkrak tasmasi boʻlgan tilla nishon bilan taqdirlangan.

Akademiya aʼzolari koʻkrakning chap tomonidagi imzosiz lentada kumush nishonni taqib yurishgan..

1955-yildan beri[tahrir | manbasini tahrirlash]

1955-yildan boshlab gulchambar binafsha rangli emal bilan qoplangan ikkita palma novdalari shaklida ishlab chiqarila boshlandi:

  • Janoblar uchun — balandligi 35 mm boʻlgan kumush gulchambar, rozetsiz koʻkrak lentasida.
  • Ofitserlar uchun — diametri 22 mm boʻlgan rozetli koʻkrak lentasida balandligi 35 mm boʻlgan zarhal gulchambar.
  • Qoʻmondonlar uchun — balandligi 60 mm boʻlgan zarhal gulchambar, diametri 30 mm boʻlgan dumaloq gulchambardan boʻyin lentasida osilgan.

Qiziq faktlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Ordenning zamonaviy nishonlarida palma novdalari nosimmetrik emas: chap novdada 12 ta va oʻngda 11 ta (jami 23) barg mavjud.
  • Akademik Palmalar ordeni Faxriy legionga oʻxshab „Binafsharang legion“ laqabiga ega.

Kavalerlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]