Adabiy jurnalistika
Ijodiy nobadiiy adabiyot (shuningdek, adabiy adabiyot yoki qissaviy adabiyot yoki adabiy publitsistika yoki verfabula[1] deb ham ataladi) faktik jihatdan aniq hikoyalar yaratish uchun adabiy uslub va uslublardan foydalanadigan yozuv janridir . Ijodiy noaniq adabiyot akademik yoki texnik yozuv yoki jurnalistika kabi boshqa badiiy adabiyotdan farq qiladi, ular ham aniq haqiqatga asoslangan, ammo nasr uslubiga asoslangan holda koʻngil ochish uchun yozilmagan. Koʻpgina yozuvchilar bu janrni ijodiy noaniq adabiyotni insho bilan bir-biriga mos keladigan janr deb bilishadi.
Xususiyatlari va taʼrifi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Matn ijodiy noaniq deb hisoblanishi uchun u faktik jihatdan toʻgʻri boʻlishi va adabiy uslub va texnikaga eʼtibor bilan yozilgan boʻlishi kerak. Creative Nonfiction jurnali asoschisi Li Gutkind shunday deb yozadi: „Oxir-oqibat, ijodiy noaniq yozuvchining asosiy maqsadi axborotni xuddi muxbir kabi etkazish, lekin uni fantastika kabi oʻqiladigan tarzda shakllantirishdir“[2]. Ushbu janrdagi shakllarga memuar, kundalik, sayohat yozuvi, oziq-ovqat yozuvi, adabiy jurnalistika, xronika, shaxsiy insholar va boshqa gibridlangan insholar, shuningdek, baʼzi biografiya va avtobiografiya kiradi. Tanqidchi Chris Andersonning taʼkidlashicha, janrni ikkita kichik toifaga — shaxsiy insho va jurnalistik inshoga boʻlish orqali yaxshiroq tushunish mumkin, ammo janr hozirda oʻrnatilgan konvensiyalarning yoʻqligi bilan belgilanadi[3].
Adabiyotshunos Barbara Lounsberi oʻzining „The Art of Fact“ („Fakt sanʼati“) kitobida janrning toʻrtta qoidaviy xususiyatini taklif qiladi: birinchisi „yozuvchining fikridan „ixtiro qilingan“ dan farqli ravishda haqiqiy dunyodan tanlangan hujjatlashtirilgan mavzu“[4]. Bu bilan u matnda muhokama qilingan mavzular va voqealar tabiiy dunyoda mavjudligini anglatadi. Ikkinchi xususiyat — „Toʻliq tadqiqot“[4], uning taʼkidlashicha, yozuvchilarga „oʻz mavzulari boʻyicha yangi qarashlar“ imkonini beradi va „shuningdek, ularga matnlarida tekshirilishi mumkin boʻlgan havolalar orqali oʻz hikoyalarining ishonchliligini aniqlashga imkon beradi“[5]. Lounsberry janrni aniqlashda hal qiluvchi ahamiyatga ega deb hisoblagan uchinchi xususiyat bu „Sahna“. U ob’ektiv reportajning odatiy jurnalistik uslubidan farqli oʻlaroq, voqealar kontekstini tasvirlash va jonlantirish muhimligini taʼkidlaydi[6]. U taklif qilgan toʻrtinchi va oxirgi xususiyat — „Goʻzal yozuv: adabiy nasr uslubi“. „Tasdiqlanishi mumkin boʻlgan mavzu va toʻliq tadqiqotlar adabiy adabiyotning badiiy boʻlmagan tomonini kafolatlaydi; hikoya shakli va tuzilishi yozuvchining badiiyligini ochib beradi; va nihoyat, uning sayqallangan tili maqsad avvaldan adabiyot ekanligini koʻrsatadi“[7]. Esseist va tanqidchi Fillip Lopate „mulohaza“ni janrning zarur elementi sifatida taʼriflab, eng yaxshi adabiy nobadiiy asar „aqlni ish joyida oʻziga tortadi“ degan maslahat beradi[8].
Fenton Jonsonning sevgi va yoʻqotish hikoyasi, „Yurak geografiyasi“[9] va Virginia Holmanning Patti Hearstni qutqarish haqidagi hikoyalarida boʻlgani kabi, ijodiy noaniq adabiyot anʼanaviy fantastika hikoyalari kabi tuzilgan boʻlishi mumkin[10]. Ijodiy noaniq adabiyotning kitobli asarlar hikoyaga oʻxshash yoʻnalish boʻyicha boʻlsa, ular baʼzan hikoyaviy boʻlmagan fantastika deb ataladi.Daniel Levitininning „Bu sizning musiqa haqidagi miyangiz“ va „Olti qoʻshiqdagi dunyo“ kabi boshqa kitoblar adabiy sifatni yetkazish uchun hikoya tezligi, ritm va sheʼriyat elementlaridan foydalanadi. Natalya Ginzburgning „U va men“ essesining achchiq-achchiq hazil-mutoyibasida, John McPheening Atlantik Siti boʻylab gipnoz gastrollarida Marvin bogʻlarini qidirishda va Ander Monsonda boʻlgani kabi ijodiy noaniq adabiyot koʻpincha hikoyaning anʼanaviy chegaralaridan butunlay chiqib ketadi.
Ijodiy nodavlat yozuvchilar oʻz matnlarini shakllantirishning yangi usullarini, shu jumladan onlayn texnologiyalarni oʻzlashtirdilar, chunki janr oʻzini katta tajribaga olib boradi. Oʻnlab yangi jurnallar paydo boʻldi — ham bosma, ham onlayn — oʻz takliflarida ijodiy noaniq adabiyotlarni aks ettiradi.
Etika va aniqlik[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ijodiy yoki hikoyaviy boʻlmagan fantastika yozuvchilari koʻpincha oʻz asarlaridagi ijodiy ixtiro darajasi va chegaralarini va haqiqiy voqealarni bogʻlashda qoʻllagan yondashuvlarini asoslash uchun xotira cheklovlarini muhokama qiladilar. Melanie McGrath, " Silvertown " kitobi, buvisining hayoti haqida hikoya, „written in a novelistʼs idiom“[11]. keyingi " Hopping " kitobida yozadi, uning hikoyalaridagi maʼlum faktlar „men ustidagi tuval“. kashta tikgan. Baʼzi faktlar teshiklardan oʻtib ketdi — biz ularni endi bilmaymiz va ularni tekshirish uchun hech qanday vositamiz yoʻq — va bu holatlarda men sahnalarni yoki voqealarni qayta tasavvur qildim, menimcha, voqea yoki voqeaning mohiyatini aks ettiradi. uni boshidan kechirgan odamlarning ongi va qalbi. . . . Menimcha, bu adabiy mulohaza hikoyaning chuqurroq haqiqatini oʻzgartirmaydi."[12] Bu fakt va fantastika tushunchasi Brenda Miller va Syuzanna Paolaning " Tell It Slant " kitobida ishlab chiqilgan. Nuala Calvi, shakar zavodining sobiq ishchilari bilan suhbatga asoslangan romanistik hikoya mualliflari: „Garchi biz suhbatdoshlarimiz aytganlariga sodiq qolishga harakat qilgan boʻlsak ham, yarim soatdan koʻproq masofada. asarning koʻp xotiralari tushunarli, toʻliq emas va kerak boʻlganda biz boʻshliqlarni toʻldirish uchun oʻz tadqiqotlarimiz va tasavvurlarimizdan foydalanganmiz. . . . Biroq, bu erda keltirilgan hikoyalarning mohiyati haqiqatdir, chunki ularni bizga boshidan kechirganlar aytib berishgan“[13].
20-asr oxiri va 21-asr boshlarida memuar mualliflarining oʻz ijodida ayrim faktlarni boʻrttirib koʻrsatgan yoki toʻqib chiqarganligi bilan bogʻliq bir necha bor eʼlon qilingan voqealar boʻlgan.[14] Masalan:
- 1998-yilda shveysariyalik yozuvchi va jurnalist Daniel Ganzfried Binjamin Vilkomirskiyning Holocaustdan omon qolgan bolalik tajribasini batafsil bayon etgan "Fragmentlar: Urush davri bolaligi xotiralari " nomli xotira kitobida faktik noaniqliklar borligini aniqladi[15].
- Jeyms Frey mojarosi 2006-yilda The Smoking Gun veb-sayti Freyning " Million Little Pieces " nomli xotirasida uydirma boʻlib chiqqan tajribalarni oʻz ichiga olganligini oshkor qilganida paydo boʻldi[16].
- 2008-yilda The New York Times memuarist Margaret Seltzer haqidagi maqolani taqdim etdi, uning taxallusi Margaret B. Jones. Uning nashriyoti Riverhead Books Seltzerning " Sevgi va oqibatlar " kitobini nashr etishni bekor qildi, chunki Seltserning hikoyasi uning yarim oq, yarim tubjoy amerikalik asrab oluvchi bola va Janubiy Markaziy Losdagi Bloods toʻdasi aʼzosi sifatida oʻsib ulgʻayganligi haqidagi hikoyasi aniqlandi. Anjeles xayoliy edi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Verfabula“.
- ↑ Gutkind, Lee. The Best Creative Nonfiction, Vol. 1. New York: W. W. Norton, 2007 — xi bet. ISBN 978-0-393-33003-8.
- ↑ Anderson, page ix.
- ↑ 4,0 4,1 Lounsberry, Barbara. The art of fact: contemporary artists of nonfiction. Westport, Conn: Greenwood Press, 1990 — xiii bet. ISBN 0-313-26893-2.
- ↑ Lounsberry, page xiii-xiv
- ↑ Lounsberry, page xiv-xv
- ↑ Lounsberry, page xv
- ↑ [1]. An Interview with Creative Nonfiction Writer Phillip Lopate Poets & Writers Magazine. Retrieved 2021-04-18.
- ↑ Johnson, Fenton. Geography of the Heart. Scribner, 1 June 1997. ISBN 978-0671009830.
- ↑ Holman, Virginia. Rescuing Patty Hearst: Memories From a Decade Gone Mad, 1st, Simon & Schuster, February 25, 2003. ISBN 978-0743222853.
- ↑ McKay, Sinclair. „Life is Sweets“. The Telegraph (2002-yil 28-aprel). Qaraldi: 2012-yil 4-mart.
- ↑ McGrath, Melanie. Hopping. 4th Estate, 2009 — xiv-xv bet. ISBN 978-0-00-722365-7.
- ↑ Barrett and Calvi, Duncan and Nuala. The Sugar Girls. Collins, 2012 — 337–338 bet. ISBN 978-0-00-744847-0.
- ↑ „Creative Nonfiction, Issue. 38, Spring 2010“. Creative Nonfiction. 7–13-bet. ISSN 1070-0714.
- ↑ Daniel Ganzfried, translated from the German by Katherine Quimby Johnson. „Die Geliehene Holocaust-Biographie (The Purloined Holocaust Biography)“. Die Weltwoche. Qaraldi: 2010-yil 31-dekabr.
- ↑ Wyatt, Edward. „Best-Selling Memoir Draws Scrutiny“. The New York Times (2006-yil 10-yanvar). Qaraldi: 2008-yil 24-yanvar.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Johnson, E. L.. The New Journalism. London: Pan Books, 1975. ISBN 0-330-24315-2.
- Gutkind, Lee. The Art of Creative Nonfiction: Writing and Selling the Literature of Reality. New York: Wiley, 1997. ISBN 0-471-11356-5.
- Cheney, Theodore A. Rees. Writing Creative Nonfiction: Fiction Techniques for Crafting Great Nonfiction. New York: Ten Speed Press, 2001. ISBN 978-1580082297.
- Associated Writing Programs. Writing Creative Nonfiction: Instruction and Insights from Teachers of the Associated Writing Programs. Cincinnati: Writer's Digest Books, 2001. ISBN 1-884910-50-5.
- Dillard, Annie. In Fact: The Best of Creative Nonfiction. New York: W.W. Norton & Co, 2005. ISBN 0-393-32665-9.
- Keep It Real: Everything You Need to Know About Researching and Writing Creative Nonfiction Gutkind, Lee: . New York: W.W. Norton & Co, 2008. ISBN 978-0-393-06561-9.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Creative Nonfiction — ijodiy noaniq janrga bagʻishlangan jurnal va manba
- Hippocampus Magazine — 2010-yilda tashkil etilgan, faqat ijodiy noaniq adabiyotga qaratilgan onlayn jurnal.
- Daryo tishlari — badiiy boʻlmagan hikoyalar jurnali
- Badiiy adabiyotda toʻrtinchi janr izlanishlari
- Shadowbox jurnali ikki yilda bir marta chiqadigan ijodiy noaniq adabiyotlar jurnali
- Shoirlar va yozuvchilar shoirlar, fantastika va ijodiy noaniq yozuvchilarga xizmat qiluvchi notijorat adabiy tashkilot.
- Charlz Teylor mukofoti adabiy boʻlmagan adabiyot uchun (Kanada)
- Ijodiy fantastika nima? Fil Druker, Aydaho universiteti
- Avstraliyalik yozuvchilar uchun ijodiy boʻlmagan adabiyotlar (Wayback Machine saytida 2016-03-04 sanasida arxivlangan)
- Ijodiy nodavlat bibliografiya Joan Klingan, Preskott kolleji
- PodLit (Wayback Machine saytida 2011-07-08 sanasida arxivlangan) Creative Nonfiction podkasti
- UC Irvine adabiy jurnalistika darajasi dasturi
- Stonecoast Ijodiy (badiiy boʻlmagan) yozish boʻyicha asosiy TIV
- Shakar qizlar veb-sayti
- Italiyada yashash veb-sayti
- 1966-yil — "Journal of Creative Nonfiction " — ijodiy noaniq janrga bagʻishlangan adabiy jurnal.
- CNF Writers uchun manbalar — ijodiy boʻlmagan yozuvchilar uchun manbalar roʻyxati
Audio/video havolalari[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Audio CSPAN — Li Gutkind bilan suhbat janrning taʼrifini beradi
- Audio CSPAN — Li Gutkind bilan suhbat janrda yozadigan mualliflarga misollar keltiradi