Abxaz negrlari
| Abxaz negrlari | |
|---|---|
| Hozirgi joylashuv areali va aholi soni | |
|
Jami: Noaniq Abxaziya Respublikasi | |
| Til | Abxaz |
| Dini | Pravoslav |
| Tegishli | Negroid, abxazlar |
Qora abxazlar yoki kavkaz negrlari — Abxaziya xalqining kichik irqiy va etnik negroid guruhi boʻlib, ular asosan Abxaziyaning Kodor daryosi boʻyida joylashgan Adzyubja[1] qishlogʻida va Abxaziyaning atrofidagi qishloqlarida (Chlou, Pokvesh, Agdarra) yashaydi.
Kelib chiqishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gipotezalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mutaxassislar abxaziya negrlarining etnik kelib chiqishi va bu afrikaliklarning Abxaziyaga qanday yetib kelgani haqida umumiy fikrga ega emaslar.
Bir versiyaga koʻra, bir necha yuz qora tanli qullar Shervashidze (Chachba) knyazlari tomonidan sitrus plantatsiyalarida ishlatish uchun sotib olingan va import qilingan.[2] Bu Kavkazning Qora dengiz sohillari hududida sodir boʻlgan afrikaliklarni ommaviy olib kirish boʻyicha yagona va, ehtimol, unchalik muvaffaqiyatli boʻlmagan tajriba edi.
Boshqa bir versiyaga koʻra, negro-abxazlar kolxiyaliklarning avlodlaridir. Biroq, qadimgi kolxiyaliklar va hozirgi Abxaziya negrlari oʻrtasida hech boʻlmaganda qandaydir davomiylik ehtimoli haqidagi savol ochiq qolmoqda: tarixiy Kolxidada negroid populyatsiyasining mavjudligi haqida ishonchli dalillar yoʻq. Ular, shuningdek, Misr Koptlaridan (Qibtlar qora tanlilar emas) yoki Falasha, Efiopiya yahudiylaridan kelib chiqishi mumkin. Abxaziya yozuvchisi Dmitriy Guliya „Abxaziya tarixi“ kitobida Abxaziyalarning ajdodlarini Misr va Habashistondan kolxiyaliklarning ajdodlari bilan birga koʻchirish nazariyasini ishlab chiqgan. Gulia Abxaziya va Efiopiyaning tegishli hududi toponimiyasi haqidagi maʼlumotlarni taqqosladi va baʼzi geografik nomlar „aynan bir xil“ ekanligini taʼkidladi: Bagada — Bagada, Gunma — Gunma, Tabakur — Dabakur va boshqalar.
Maksim Gorkiy Abxaziya yozuvchisi, Abxaziya SSR Markaziy Ijroiya Qoʻmitasi raisi Samson Chanba bilan birgalikda Adzyubja qishlogʻiga tashrif buyurdi va u yerda eskitdan yashab kelayotgan negrlar bilan uchrashdi. Sayohat natijalariga koʻra u Abxaziya negrlarining kelib chiqishi haqidagi Efiopiya versiyasini ishonchli deb hisoblaydi.
Afsonalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
„Xalq“ sheʼriylashtirilgan bir qancha afsonalar ham bor. Ulardan biriga koʻra, Ivan Isakovning Nikita Xrushchevga yozgan memorandumida[2], sotuvga olib ketilayotgan qullari boʻlgan Usmonli kemasi Abxaziya qirgʻoqlari yaqinida boʻron paytida halokatga uchragan. Hozirgi qora tanli abxazlar esa oʻsha kemadan qochib Abxaziyada mustamlaka qurganlarning avlodlaridir. Biroq, bu afsona, bunday kemani Qora dengizning ushbu qismidagi suvlarga qanday qilib negr dunyosi qul savdosining asosiy dengiz yoʻllaridan uzoqda olib kirishi mumkinligini tushuntirmaydi.
Boshqa bir rivoyatda nartlar va baʼzi „qora yuzlilar“ oʻrtasidagi munosabatlar haqida hikoya qilinadi. Unga koʻra, afsonaviy chanalar uzoq Afrika yurishidan yuz nafar negr hamrohlari bilan Kavkazga qaytishgan.
Ehtimol, maʼlum darajada bir vaqtning oʻzida bir nechta ilmiy farazlar va afsonalar haqiqatdir: ularning koʻpchiligini de-fakto istisno qilmaydi, balki bir-birini toʻldiradi.
[tahrir | manbasini tahrirlash]
O. V. Maan (2006) ularning Adzyubja, Kyndyg, Tamish, Txina, Reka, Elyr qishloqlarida istiqomat qilishlarini koʻrsatadi.[3] V. Pachuliya (1964) shuningdek, Pakvesh, Merkula, Achandara qishloqlarini, shuningdek, Suxum shahrini qoʻshib oʻtadi.
Abxaziya qora tanlilari tsitrus mevalari, uzumlar, makkajoʻxori yetishtirish bilan shugʻullanadilar[2], Tkuarchal koʻmir konlarida, Suxum korxonalarida — trikotaj fabrikasida, portda va boshqalarda ishlaydilar. Koʻpgina abxazlar singari, abxaziya negrlari ham rus tilida gaplashadi. Ularning aksariyati assimilyatsiya qilingan va koʻplari Kodorni tark etib, Abxaziyaning boshqa qismlariga, qoʻshni Gruziya va Rossiyaga joylashishgan
Dalil[tahrir | manbasini tahrirlash]
Abxaziya negrlarining ajdodlari yoki oʻzlari bilan bogʻliq boʻlgan juda ziddiyatli dalillar orasida tadqiqotchilar odatda quyidagilarni taʼkidlashadi:
Kolxiyaliklar qadimgi misrliklar Misrliklar boʻlsa kerak: Men buni boshqalardan eshitishdan oldin oʻzim tushunganman. Men qiziqqonlik qilib Kolxisda ham, Misrda bu munosabatlar haqida soʻray boshladim. Kolxiyaliklar misrliklar toʻgʻrisida misrliklarga qaraganda aniqroq xotiralarni saqlab qolishgan… Ular qora tanli, jingalak sochlari bor. Biroq, bu hali hech narsani isbotlamaydi. Axir shunga oʻxshash boshqa xalqlar ham bor-ku. Biroq, quyidagi dalillar ancha ishonchli edi: Qadim zamonlardan beri yer yuzida faqat uchta xalq sunnatga boʻysungan: kolxiyaliklar, misrliklar va Efiopiyaliklar.
Геродот, История. В девяти книгах. Книга II. Евтерпа / Пер. Г. А. Стратановского. — М.: АСТ, «Ладомир», 2001.
Kavkazning boshqa qismlarida[tahrir | manbasini tahrirlash]
19-asr va 20-asr boshlarida oz sonli negrlar Adjariyaning Batumi shahrida ham yashagan.[4]
AQSH Kongressi kutubxonasida fotograf Jorj Kennan kolleksiyasi tarkibida Qorabogʻ togʻli arab negrining (1870-1886) surati bor.[5]
Ingliz yozuvchisi va tarixchisi Jason Goodwin oʻzining „Usmonli imperiyasining buyukligi va qulashi“ kitobida imperiyaning Yevropa qismida yashagan boshqa afrikaliklarning Ulsin shahrida kamida 20-asrning 70-yillarigacha yashagan qullar va Afina Akropolidagi gʻorlar va xarobalarda yashagan butparast qora tanlilar misollarini keltirdi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Po versii Zinaidi Rixter (1930) nazvanie chitaetsya kak „Adzyubisa“. Drugie istochniki takoy variant ne privodyat.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Negri v Kodorskom uщele — „Rodina“, № 11 — 2001 god.
- ↑ Maan O. V. Abjua. Istoriko-etnologicheskie ocherki Ochamchirskogo rayona Abxazii. — Suxum, 2006. — S. 226, prim. 1.
- ↑ Zaur Margiev: Batumskie negri
- ↑ „Three-quarter length portrait of man, seated, facing front“ (en). 1 photographic print on carte de visite mount. Library of Congress. 2011-yil 28-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 16-dekabr.