Abulxayrxon (Oʻzbek ulusi)

Abulxayrxon
Asl ismi	ڊ۔۔۔ٯ الـخـڍـر خـات
Tavalludi	1412-yil
Vafoti	1468-yil
Kasbi	Xon
Bolalari	Shayx Haydar
Otasi	Davlatshayx o'g'lon

Bu atamaning boshqa maʼnolari ham mavjud. Qarang: Abulxayrxon (maʼnolari).

Abulxayrxon (1412—1468-yil) — tarixda Koʻchmanchi oʻzbeklar davlati deb nom olgan davlat asoschisi. Tura (Gʻarbiy Sibir) xoni boʻlgan.

1446-yilda Abulxayrxon Sirdaryo boʻyidagi bir qancha shahar va qal’alar (Oqqoʻrgʻon, Arquq, Oʻzgan, Sigʻnoq, Suzoq)ni bosib oldi. 1447-yilda mamlakat poytaxti Sibirdan Sigʻnoqqa koʻchirildi. 1431-yilda Abulxayrxon Xorazmni bosib oldi. 1448-yilda koʻchmanchi oʻzbeklar Movarounnahrga bostirib kirdilar va Samarqandni qamal qildilar.

1451-yilda Abulxayrxon Abu Said bilan qoʻshilib yana Samarqandga yurish qildi va uni taxtga oʻtqazdi. Koʻchmanchi oʻzbeklar keyinchalik temuriylardan Muhammad Joʻqiyga ham koʻmaklashdilar (1460-62).

Abulxayrxon davlati tarixini tarixchi Masud bin Osmani Kuhistoniy tasvirlab bergan. Tasavvufning taniqli vakili Najmiddin Kubro asos solgan tariqatning vakili Husayn Xorazmiyning Abulxayrxonga bagʻishlab turkiy tilda asar yozgan.^[1]

Abulxayrxon oilasi aʼzolari adabiyotga ixlosmand edilar. Abulxayrxon taniqli shoir, tasavvufchi, tasavvuf tarafdori Jaloliddin Rumiy asarlarini tarjima qilishni buyurdi.^[2]

Abulxayrxon vafotidan keyin uning dushmanlari (Iboqxon, Jonibek, Burka sulton, Yomgʻurchi, Muso mirzo, Ahmadxon) taxt vorisi Shayx Haydarni magʻlub qildilar va Koʻchmanchi oʻzbeklar davlatini qulatdilar. Lekin XV asrning 80-yillarida Abulxayrxonning nabirasi Muhammad Shayboniyxon oʻz raqiblari ustidan gʻalaba qozondi va hokimiyatni qoʻlga oldi.

Manbalar

↑ Norik B. V., Rol' shibanidskikh praviteley v literaturnoy zhizni Maverannakhra XVI v.// Rakhmat-name, Spb.,2008, s.229
↑ Allworth E., The modern Uzbeks. from the fourteenth century to the present. Stanford: Hoover institution press,1990,p.51

Adabiyotlar

Oʻzbek sovet ensiklopediyasi, 1-jild. Toshkent, 1971-yil
OʻzME, 1-jild. Toshkent, 2000-yil

Shayboniylar sulolasi

Shaybon (XIII-asr) Abdulxayr-xon (1428 - 1468) Shayboniy-xon (1468 - 1510)
Samarqand Koʻchkunchi-xon (1510 - 1531) Abu Saidxon (1531 - 1534) Abdulla I (1534 - 1539)	Buxoro Ubaydalla-xon (1512 - 1539)
Davlat birlashish Abdulla-xon I (1539 - 1540) Abdullatif (1540 - 1552) Navroʻz Ahmad (1552 - 1556)
Samarqand Pirmuhammad I (1556 - 1561) Iskandar-Sulton (1561 - 1583)	Buxoro Abdulla-xon II (1556 - 1598) Abdulmoʻmin (1598) Pirmuhammad II (1598)

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.
Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.

[1] Norik B. V., Rol' shibanidskikh praviteley v literaturnoy zhizni Maverannakhra XVI v.// Rakhmat-name, Spb.,2008, s.229

[2] Allworth E., The modern Uzbeks. from the fourteenth century to the present. Stanford: Hoover institution press,1990,p.51

[1]

[2]