Abu Luʼlua
| Abu Luʼlua Firuz | |
|---|---|
| أبو لؤلؤة فيروز | |
|
| |
| Tavalludi |
nomaʼlum Nahovand, Eron (katta ehtimol bilan) |
| Vafoti |
afsona: 644-yildan keyin Koshon, Eron |
Abū Luʾluʾa Fīrūz (arabcha: أبو لؤلؤة فیروز), hozirgi fors tilidagi manbalarda Abu Luʼlu (ابولؤلؤ) yoki Firuz Nahovandiy (فیروز نهاوندی) nomi bilan ham ataladi. 644-yilning noyabr oyida Roshidun xalifasi Umarni (h. 634–644) oʻldirgan.
Fors yerlari arab-musulmonlar tomonidan zabt etilganida Abu Lu’lua asirga olingan va Roshidun xalifaligining poytaxti boʻlgan Madina shahriga olib kelingan. Oʻsha paytda arab boʻlmagan asirlarning shaharga kirishi taqiqlangan edi, biroq Abu Lu’lua mohir hunarmand boʻlgani sababli unga istisno tariqasida Madinaga kirishga ruxsat berilgan. Abu Lu’lua xalifa uchun xizmat qilgan. Nima sababdan xalifa Umarni oʻldirgani maʼlum emas, ammo oʻrta asrlarga oid tarixiy manbalarda bu hodisa soliq mojarosi bilan bogʻlanadi. Rivoyatlarga koʻra, Abu Lu’lua xalifadan oʻzining arab xoʻjayini al-Mugʻiyra ibn Shu’ba tomonidan solingan soliqni bekor qilishini soʻragan, ammo Umar bunga rad javobini bergan. Shunda Abu Lu’lua masjidda namoz oʻqiyotgan xalifaga hujum qilib, ikki uchli pichoq bilan uni ogʻir yaralagan.
Tarixiy manbalarga koʻra, Abu Lu’lua Madinada qoʻlga olinib, qatl etilgan yoki oʻzi joniga qasd qilgan. Bu hodisaga javoban, Umar ibn Xattobning oʻgʻli Ubaydulloh Abu Lu’luaning qizini, shuningdek, Sosoniy qoʻmondonlaridan biri boʻlgan Hormuzonni va al-Hira (Iroqdagi shahar)dan chiqqan bir nasroniy erkakni oʻldirgan. Biroq Safaviylar davridan boshlab yozilgan keyingi afsonalarga koʻra, paygʻambar Muhammadning jiyani va kuyovi, shialar tomonidan birinchi imom sifatida eʼzozlanadigan xalifa Ali Abu Lu’luani dushmanlaridan qutqarib qolgan va Eronning Koshon shahriga ketishiga yordam bergan. Abu Lu’lua Koshon shahrida oila qurgan va umrining qolgan qismini oʻsha yerda yashagan.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Algar, Hamid (1990). "Caliphs and the Caliphate, as viewed by the Shiʿites of Persia". in Yarshater, Ehsan. Encyclopædia Iranica, Volume IV/7: Calendars II–Cappadocia. London and New York: Routledge & Kegan Paul. 677–679 b. ISBN 978-0-71009-130-7. https://iranicaonline.org/articles/caliphs-and-the-caliphate-as-viewed-by-the-shiites-of-persia.
- Caetani, Leone. Annali dell'Islam, 10 vols.. Milan: Ulrico Hoepli, 1905–1926. OCLC 3423680.
- Calmard, Jean „Shi‘i Rituals and Power II. The Consolidation of Safavid Shi‘ism: Folklore and Popular Religion“, . Safavid Persia: The History and Politics of an Islamic Society, Pembroke Persian Papers. London: I.B. Tauris, 1996 — 139–190-bet. ISBN 1-86064-023-0.
- Chkeidze, Thea (2001–2012). "Georgia v. Linguistic Contacts with Iranian Languages". Encyclopædia Iranica. https://iranicaonline.org/articles/georgia-v-.
- El-Hibri, Tayeb. Parable and Politics in Early Islamic History: The Rashidun Caliphs. New York: Columbia University Press, 2010. ISBN 978-0-231-15082-8.
- Fischer, Michael M. J.. Iran: From Religious Dispute to Revolution. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1980. ISBN 9780674466159.
- Ghereghlou, Kioumars (2016–2019). "Maḵdum Šarifi Širāzi". in Yarshater, Ehsan. Encyclopædia Iranica. https://iranicaonline.org/articles/makhdum-shirazi.
- Ishkevari, Hasan Yusofi (1994–2020). "ابو لؤلؤ". دائرة المعارف بزرگ اسلامی (Encyclopaedia Islamica). 6. https://www.cgie.org.ir/fa/article/224996/%D8%A7%D8%A8%D9%88-%D9%84%D8%A4%D9%84%D8%A4. (original Persian version of Ishkevari & Nejad 2008)
- Andoza:Encyclopaedia Islamica (English translation of Ishkevari 1994–2020)
- Isma'il, Faraj „بعد تدخل الاتحاد العالمي لعلماء المسلمين : السلطات الإيرانية تغلق مزار "أبو لؤلؤة المجوسي" قاتل عمر بن الخطاب“. Al Arabiya (2007-yil 13-iyun). 2007-yil 15-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
- Ismail, Raihan. Saudi clerics and Shī'a Islam. New York: Oxford University Press, 2016. ISBN 9780190627508.
- Johnson, Rosemary Stanfield (1994). "Sunni Survival in Safavid Iran: Anti-Sunni Activities During the Reign of Tahmasp I". Iranian Studies 27 (1–4): 123–133. doi:10.1080/00210869408701823. https://www.jstor.org/stable/4310889.
- Levi Della Vida, G.; Bonner, M. (1960–2007). "ʿUmar (I) b. al-Khaṭṭāb". in Bearman, P.; Bianquis, Th.; Bosworth, C.E. et al.. Encyclopaedia of Islam, Second Edition. doi:10.1163/1573-3912_islam_SIM_7707.
- Madelung, Wilferd. The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate. Cambridge: Cambridge University Press, 1997. ISBN 0-521-56181-7.
- Mavani, Hamid (2016). "Sunni - Shi'i Rapprochement: Internal Contradictions". The American Journal of Islamic Social Sciences 33 (1): 133–147. doi:10.12816/0037430. https://books.google.com/books?id=li42DwAAQBAJ&pg=PA137.
- Pellat, Charles (1983–2011). "Abū Loʾloʾa". in Yarshater, Ehsan. Encyclopædia Iranica. https://iranicaonline.org/articles/abu-loloa-a-persian-slave-of-mogira-b.
- Rezakhani, Khodadad. ReOrienting the Sasanians: East Iran in Late Antiquity. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2017. ISBN 978-1-4744-0029-9.
- Stewart, Devin J. (1996). "Popular Shiism in Medieval Egypt: Vestiges of Islamic Sectarian Polemics in Egyptian Arabic". Studia Islamica 84 (84): 35–66. doi:10.2307/1595994.
- Torab, Azam. Performing Islam: Gender and Ritual in Iran. Leiden: Brill, 2007. DOI:10.1163/9789047410546_009.