AQSh kinosi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Asosan yirik kinostudiyalardan (Hollivud nomi bilan ham tanilgan) va baʼzi mustaqil filmlardan tashkil topgan Amerika Qoʻshma Shtatlari kinosi 20-asr boshidan beri jahon kino sanoatiga katta taʼsir koʻrsatdi. Amerika kinosining dominant uslubi 1913 yildan 1969 yilgacha rivojlangan klassik Hollivud kinosi boʻlib, hozirgi kungacha u yerda suratga olingan koʻpgina filmlar oʻziga xosdir boʻlib kelmoqda. Fransuzlar Ogyust va Lui Lumier odatda zamonaviy kinoning paydo boʻlishi bilan taʼminlangan boʻlsa-da,[1] Amerika kinosi tez orada rivojlanayotgan sanoatda dominant kuchga aylandi. U har yili oʻrtacha 600 dan ortiq ingliz tilidagi filmlar chiqargan holatda bilan Hindiston va Xitoydan keyin har qanday milliy kino filmlari soni boʻyicha uchinchi oʻrinni egalladi.[2] Birlashgan Qirollik, Kanada, Avstraliya va Yangi Zelandiya milliy kinoteatrlari ham xuddi shu tilda filmlar ishlab chiqarishsada, ular Hollivud tizimining bir qismi emas. Yaʼni, Hollivud ham transmilliy kino hisoblanadi[3] va baʼzi nomlarning koʻp tilli versiyalarini ishlab chiqargan, koʻpincha ispan yoki fransuz tillarida. Zamonaviy Hollivud koʻpincha ishlab chiqarishni Kanada, Avstraliya va Yangi Zelandiya kabi davlatlariga yetkazib beradi.

Hollivud eng qadimgi kino sanoati hisoblanadi, yaʼni eng qadimgi kinostudiyalar va ishlab chiqarish kompaniyalari paydo boʻlgan joydir. Bu kinoning turli janrlari, jumladan, komediya, drama, jang, musiqiy, romantik, dahshat, ilmiy fantastika va urush eposining va hkzlar vatani boʻlib kelgan va shu bilan birga, boshqa milliy kino sanoati uchun namunadir..

1878 yilda Eadvard Muybrij fotografiyaning harakatni suratga olish kuchini namoyish etdi. 1894 yilda Nyu-Yorkda Tomas Edisonning kinetoskopidan foydalangan holda dunyodagi birinchi tijorat kino koʻrgazmasi boʻladi va keyingi oʻn yilliklarda ovozsiz filmlar ishlab chiqarish ancha kengayish kuzatilinadi. Shundan soʻng koʻpgina studiyalar paydo boʻldi va Kaliforniyaga koʻchib oʻtdi va filmlar va ular aytgan hikoyalar ancha uzoqlashdi. Amerika Qoʻshma Shtatlari 1927 yilda dunyodagi birinchi sinxron ovozli musiqiy film "Jazz qoʻshiqchisi" ni ishlab chiqardi va keyingi oʻn yilliklarda ovozli filmlar rivojlanishida yetakchi boʻldi. 20-asrning boshidan beri AQSh kino sanoati asosan Hollivud, Los-Anjeles, Kaliforniyadagi oʻttiz millik zonada va uning atrofida joylashgan. Rejissor DW Griffit film grammatikasini ishlab chiqishda markaziy rol oʻynadi. Orson Uellsning „ Fuqaro Keyn“ (1941) filmi tanqidchilar soʻrovlarida barcha davrlarning eng buyuk filmi sifatida tez-tez tilga olinib kelinadi.

Hollivudning yirik kinostudiyalari dunyodagi eng tijoriy jihatdan muvaffaqiyatli va eng koʻp chipta sotiladigan filmlarning asosiy manbai hisoblanadi.[4][5] Hollivudning eng koʻp daromad keltirgan filmlarining aksariyati AQShdan tashqarida boshqa joylarda suratga olingan filmlarga qaraganda koʻproq kassa daromadi va chiptalar sotilgan. Qoʻshma Shtatlar kino muhandisligi va texnologiyasi boʻyicha yetakchi kashshofdir.

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kelib chiqishi va Fort Li[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yustus D. Barns „ Buyuk poezd oʻgʻirlash“ filmida (1903) qonundan tashqari yetakchi Bronko Billi Anderson rolida, birinchi gʻarbiy.

Harakatni suratga olish va koʻpaytirish fotosuratlarining birinchi qayd etilgan namunasi Eadweard Muybridge tomonidan Palo-Alto (Kaliforniya) da ketma-ket joylashtirilgan harakatsiz kameralar toʻplamidan foydalangan holda suratga olgan yugurayotgan otning bir qator fotosuratlari edi. Muybrijning yutugʻi hamma joyda ixtirochilarni shunga oʻxshash qurilmalar yasashga urinishlari Qoʻshma Shtatlarda Tomas Edison birinchilardan boʻlib bunday qurilma yani kinetoskopni ishlab chiqardi.

Garold Lloyd Safety Last filmidagi soat sahnasida! (1923)

Qoʻshma Shtatlardagi kino tarixi oʻz ildizlarini Sharqiy qirgʻoqqa olib borishi mumkin, u erda bir vaqtlar Fort Li, Nyu-Jersi Amerikaning kino poytaxti boʻlgan. Sanoat 19-asrning oxirida Nyu-Jersi shtatining West Orange shahridagi birinchi kinostudiya Tomas Edisonning " Qora Mariya " qurilishi bilan boshlandi. Gudzon daryosi va Gudzon Palisades boʻyidagi shaharlar va shaharlar daryoning narigi tomonidagi Nyu-York shahriga qaraganda ancha arzon narxlarda er taklif qildi va 20-asr oxirida kino sanoatining ajoyib oʻsishi natijasida katta foyda keltirdi.[6][7][8]

Sanoat kapitalni ham, innovatsion ishchi kuchini ham jalb qila boshlaydi va 1907 yilda Kalem kompaniyasi Fort Lidan ushbu hududda suratga olish joyi sifatida foydalanishni boshlaganida, boshqa rejissyorlar tezda ergashdi. 1909 yilda Universal Studiosning asoschisi, Chempion kinokompaniyasi birinchi studiyani qurgan. Boshqalar tezda ergashdilar va Fort Lida yangi studiyalar qurdilar yoki ijaraga oldilar. 1910-1920 -yillarda Independent Moving Pictures Company, Peerless Studios, The Solax Company, Éclair Studios, Goldwyn Picture Corporation, American Méliès (Star Films), World Film Company, Biograph Studios, Fox Film Corporation, Pathe Frères kabi kinokompaniyalar paydo boʻldi., Metro Pictures korporatsiyasi, Viktor Film kompaniyasi va Selznik Pictures korporatsiyasi Fort Lida suratga tushishdi. Meri Pikford kabi taniqli shaxslar Biograph Studios-da ish boshladilar.[9][10]

Nyu-Yorkda, Kvinsdagi Kaufman Astoriya studiyasi kino davrida qurilgan, Marks Brothers va WC Fields tomonidan ishlatilgan. Edison studiyalari Bronksda joylashgan edi. Chelsi, Manxetten ham tez-tez ishlatilgan. Boshqa Sharq shaharlari, xususan, Chikago va Klivlend ham kino ishlab chiqarishning dastlabki markazlari boʻlib xizmat qilgan.[11][12] Gʻarbda Kaliforniya tezda yirik kino ishlab chiqarish markazi sifatida paydo boʻldi. Koloradoda Denverda Art-O-Graf kinokompaniyasi joylashgan va Uolt Disneyning ilk Laugh-O-Gram animatsion studiyasi Kanzas-Siti, Missuri shahrida joylashgan edi. 1920-yillarda Florida shtatidagi Picture City kinofilmlar ishlab chiqarish markazi uchun rejalashtirilgan sayt boʻldi, ammo 1928-yildagi Okeechobee dovuli tufayli g‘oya qulab tushdi va Picture City o‘zining asl nomi Hobe Soundga oʻzgartiriladi. Detroytda kino ishlab chiqarish markazi tashkil etishga urinish ham muvaffaqiyatsiz tugatilinadi.[13]

Film 20-asr boshidagi urushlarni patentlaydi, kino kompaniyalarining Nyu-Yorkdan tashqari AQShning boshqa qismlariga tarqalishiga yordam berdi. Koʻpgina rejissyorlar foydalanish huquqiga ega boʻlmagan uskunalar bilan ishlashgan. Shu sababli, Nyu-Yorkda suratga olish xavfli boʻlishi mumkin, chunki u Edison kompaniyasining shtab-kvartirasiga va kompaniya kameralarni tortib olishga kirishgan agentlarga yaqin edi. 1912 yilga kelib, yirik kinokompaniyalarning koʻpchiligi Janubiy Kaliforniyada yil davomida qulay ob-havo tufayli Los-Anjeles yaqinida yoki yaqinida ishlab chiqarish korxonalarini qurishdi.[14]


Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „The Lumière Brothers, Pioneers of Cinema“. History Channel. Qaraldi: 2017-yil 15-yanvar.
  2. ↑ UIS. „UIS Statistics“. data.uis.unesco.org.
  3. ↑ Hudson, Dale.
  4. ↑ Kerrigan, Finola. Film Marketing. Oxford: Butterworth-Heinemann, 2010 — 18 bet. ISBN 9780750686839. 2022-yil 4-fevralda qaraldi. 
  5. ↑ Davis, Glyn. Film Studies: A Global Introduction. Abingdon: Routledge, 2015 — 299 bet. ISBN 9781317623380. 2020-yil 24-avgustda qaraldi. 
  6. ↑ Kannapell, Andrea.
  7. ↑ Amith, Dennis.
  8. ↑ Rose, Lisa.„100 years ago, Fort Lee was the first town to bask in movie magic“, The Star-Ledger, April 29, 2012.
  9. ↑ Koszarski, Richard.
  10. ↑ Fort Lee Film Commission (2006), Fort Lee Birthplace of the Motion Picture Industry, Arcadia Publishing, ISBN 0-7385-4501-5
  11. ↑ Liebenson. „'Flickering Empire' details Chicago's early dominance of film industry“. Chicago Tribune (2015-yil 19-fevral). Qaraldi: 2021-yil 8-fevral.
  12. ↑ "Cleveland on Film". The Encyclopedia of Cleveland History. Case Western Reserve University. https://case.edu/ech/articles/c/cleveland-film. Qaraldi: February 8, 2021. 
  13. ↑ Abel, Richard. Motor City Movie Culture, 1916-1925. Bloomington, IN: Indiana University Press, 2020 — 136–139 bet. ISBN 978-0253046468. 
  14. ↑ Jacobs, Lewis; Rise of the American film, The; Harcourt Brace, New York, 1930; p. 85 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=AQSh_kinosi&oldid=3750863" dan olindi