Kontent qismiga oʻtish

1992-yilgi Yozgi Paralimpiada oʻyinlari

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Mezbon shahar Barselona va Madrid, Ispaniya
Shior Chegaralarsiz sport
(kat. Esport Sense Límits)
(ispancha: Deporte Sin Límites)
Millatlar 82 (BAR)
75 (MAD)[1]
Atletlar 3,020 (BAR)
1,600 (MAD)[1][2]
Musobaqalar 15 ta sport turi boʻyicha 487 ta musobaqa (BAR)
5 ta sport turi boʻyicha 68 ta musobaqa (MAD)
Ochilish 3-sentyabr 1992-yil (BAR)
15-sentyabr 1992-yil (MAD)
Yopilish 14-sentyabr 1992-yil (BAR)
22-sentyabr 1992-yil (MAD)
Opened by
Qirolicha Sofiya
Cauldron
Antonio Rebollo (BAR)
Coral Bistuer (MAD)
Stadium Estadi Olímpic de Montjuïc (BAR)
Palacio de Deportes de la Comunidad de Madrid (MAD)

1992-yilgi Yozgi Paralimpiada oʻyinlari (ispancha: Juegos Paralímpicos de Verano de 1992; kat. Jocs Paralímpics d'estiu de 1992) – bu tarixda oʻtkazilgan toʻqqizinchi Paralimpiya oʻyinlari hisoblanadi. Oʻyinlar Ispaniyaning Barselona shahrida boʻlib oʻtgan. Bundan tashqari, aqliy nogironligi boʻlgan odamlar uchun moʻljallangan 1992-yilgi Paralimpiada oʻyinlari asosiy Paralimpiyadan keyin darhol Ispaniya poytaxti Madridda boʻlib oʻtgan[2].

Mezbon shahar tanlovi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Barselona – Ispaniyaning ikkinchi yirik shahri va Kataloniya avtonom hamjamiyatining poytaxti boʻlib, shu paytdagi XOQ prezidenti Juan Antonio Samaranch va mashhur „FC Barcelona“ klubining vatani hisoblanadi. Klub nomzodlik bosqichidan boshlab loyihani moliyaviy jihatdan qoʻllab-quvvatlagan. Shahar shuningdek, 1982-yilgi FIFA Jahon chempionati mezbonlaridan biri boʻlib, oʻyinlar davomida foydalanilgan ikkita yirik maydonchaga ega edi. 1986-yil 17-oktabrda Shveytsariyaning Lozanna shahrida boʻlib oʻtgan 91-XOQ sessiyasida Barselona 1992-yilgi Yozgi Olimpiada oʻyinlarini oʻtkazish huquqini Amsterdam (Niderlandiya), Belgrad (Yugoslaviya), Birmingem (Birlashgan Qirollik), Brisben (Avstraliya) va Parij (Fransiya) shaharlaridan avvalroq qoʻlga kiritdi[3]. 89 ta XOQ aʼzosidan 85 tasi yashirin ovoz bergan, shulardan 47nafari Barselonaga ovoz bergan. Samaranch ovoz berishdan bosh tortgan. Xuddi shu XOQ yigʻilishida Fransiyaning Albertvil shahri 1992-yilgi Qishki Oʻyinlarni oʻtkazish huquqini qoʻlga kiritdi. Parij va Brisben keyinchalik mos ravishda 2024 va 2032-yilgi Yozgi Paralimpiada oʻyinlariga mezbonlik qilish huquqini qoʻlga kiritishgan[4].

Barselona ilgari 1936-yilgi Yozgi Olimpiada oʻyinlariga mezbonlik qilish uchun nomzodini qoʻygan edi, ammo oxir-oqibat oʻyinlar Berlinda boʻlib oʻtgan edi.

1992-yilgi Yozgi Olimpiada oʻyinlari mezbonlik tanlovi natijalari[5]
Shahar MOQ nomi 1-bosqich 2-bosqich 3-bosqich 4-bosqich 5-bosqich 6-bosqich
Barselona  Ispaniya 29 37 47 57 67 85
Parij  Fransiya 19 20 23 18 18 -
Brisben  Avstraliya 11 9 10 10 - -
Belgrad  Yugoslaviya 13 11 5 - - -
Birmingem  Birlashgan Qirollik 8 8 — - - -
Amsterdam  Niderlandiya 5 — — - - -

Olimpiada mezbonligi uchun boʻlib oʻtgan ovoz berish jarayonida Barselona oʻzini Paralimpiada oʻyinlariga mezbonlik qilishga tayyor va mos shahar sifatida namoyish etdi va avvalgi mezbon shaharlardan farqli oʻlaroq, nomzodlik qoʻmitasi oʻsha paytdagi Xalqaro muvofiqlashtirish qoʻmitasi (ICC) bilan yaxshi munosabatlar oʻrnatishga muvaffaq boʻldi. 1986-yil sentyabr oyida Olimpiada mezbon shahri tanlanganidan koʻp oʻtmay, Juan Antonio Samaranch vositachiligida ICC bilan muzokaralar boshlandi.

Innovatsion va tavakkalchilik usulida Barselona oʻzining Olimpiada loyihasining moslashtirilgan versiyasini taqdim etdi, unda tarixda birinchi marta Olimpiya va Paralimpiya oʻyinlari bir xil odamlar tomonidan hech qanday farqlanmasdan boshqarilishi, rejalashtirilishi va amalga oshirilishi koʻzda tutilgan edi. Bundan tashqari, Seuldan farqli oʻlaroq, Paralimpiya sportchilari Olimpiadada ishtirok etgan hamkasblari bilan bir xil sharoit va imkoniyatlarga ega boʻlishardi.

Bu sportchilar rejalashtirilayotgan bir xil maydonlarda, oʻsha paytdagi eng yuqori qulaylik omillari bilan raqobatlashishlari, shuningdek, bir xil Olimpiya qishlogʻi va tashkilotchilar tomonidan koʻrsatiladigan barcha xizmatlar va imkoniyatlardan foydalanishlarini anglatardi[6].

Innovatsion choralar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1987-yil aprel oyida Barselona 1992-yilgi Yozgi Paralimpiada oʻyinlariga mezbonlik qilish takliifini qabul qildi. Bu qaror Olimpiya oʻyinlari va Paralimpiya oʻyinlari oʻrtasida tafovutga yoʻl qoʻymaslik va ularni bir xil sharoitda oʻtkazish gʻoyasiga asoslangan edi.

Teng sharoitlar yaratish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tashkilotchilar quyidagi innovatsion yondashuvlarni amalga oshirdilar:

  • Yagona vizual identifikatsiya va marketing dasturi
  • Bir xil musobaqa maydonlari (faqat kichik moslamalar bilan)
  • Bir xil Olimpiya qishlogʻi va xizmatlar
  • Teng imkoniyatlar – Paralimpiya va Olimpiya sportchilari uchun barobar sharoitlar

Yangiliklar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Tarixda birinchi marta Paralimpiada uchun Olimpiya bilan bir xil darajadagi dastur joriy etildi
  • Juan Antonio Samaranch tashabbusi bilan birinchi marta Paralimpiya oʻyinlarida Olimpiya olovi ishlatilishiga ruxsat berildi
  • Tomoshabinlar musobaqalarni deyarli bepul koʻrishi mumkin edi – faqat ochilish va yopilish marosimlari uchun chiptalar sotildi

Moliyaviy qiyinchiliklar va yechimlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Barselona tashkilotchilari jiddiy moliyaviy muammolarga duch kelishdi. Ispaniya hukumati bu xarajatlarni qoplay olmadi. Shuning uchun quyidagi choralar koʻrildi:

  • Mavjud homiylik shartnomalarini kengaytirish
  • Yangi homiylar jalb qilish
  • ONCE jamgʻarmasi (Ispaniya koʻzi ojizlar milliy tashkiloti) bilan hamkorlik:
    • COOB'92 Paralimpiya boʻlimiga moliyaviy yordam
    • Xususiy Telecinco telekanalining 50% ulushini sotib olish
    • Aholini jalb qilish uchun maxsus lotereya tizimini ishlab chiqish

Natijalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Barselona 1992-yilgi Paralimpiada oʻyinlari uchun yangi standartlar belgilab berdi:

  • Teng huquqlilik prinsipi – kelajakdagi barcha Paralimpiada oʻyinlari uchun namuna boʻldi
  • Ijtimoiy qamrov – aholining Paralimpiya sportiga qiziqishi oshdi
  • Integratsiyalashgan tashkilot – Olimpiya va Paralimpiya oʻyinlarini birlashtirish tamoyili keyingi oʻyinlar uchun yoʻl ochdi[7][8]

Sport turlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻyinlar dasturiga 15 turdagi sportning 560 musobaqasi kiritilgan. Powerlifting va ogʻir atletikaga bitta sport turi sifatida qaralgan. 1988-yilgi Yozgi Paralimpiada oʻyinlarida ilk marotaba dasturga kiritilgan nogironlar aravachasida tennis birinchi marta rasmiy medal taqdim etuvchi sport turi sifatida oʻtkazilgan. Bu Paralimpiada oʻyinlari tarixida birinchi marta lawn bowls va snooker oʻyinlarining dasturdan chiqarilishi edi[1].

Sport inshootlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1992-yilgi Yozgi Olimpiada oʻyinlarida jami 11 ta binoda musobaqalar oʻtkazilgan, Barselonada esa yana bitta yangi inshoot qoʻshilgan[9].

Montjuic

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Parc del Mar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vall d’Hebron

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shimoliy qismda, Horta-Guinardó tumanida uchta sport turi boʻlib oʻtgan:

Boshqa inshootlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Madrid

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Medal reytingi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy maqola: 1992-yilgi Yozgi Paralimpiada oʻyinlari medallar jadvali

1992-yilgi oʻyinlar davomida jami 1710 ta medal taqdim etilgan: 555 ta oltin, 557 ta kumush va 594 ta bronza. Amerika Qoʻshma Shtatlar eng koʻp oltin medal, eng koʻp kumush medal va umumiy hisobda eng koʻp medal toʻplab birinchi oʻrinni egallagan. Germaniya 59 ta bronza medal bilan eng koʻp bronza medalni qoʻlga kiritgan terma jamoa boʻlgan[10]. Madrid medallari ham hisobga olingan va jadvalga qoʻshilgan[2]. Quyidagi jadvaldagi reyting milliy Paralimpiya qoʻmitasi tomonidan taqdim etilgan davlatlar tomonidan qoʻlga kiritilgan oltin medallar soni boʻyicha tartiblangan[11].

  *   Mezbon davlat ( Ispaniya)

OʻrinDavlatOltinKumushBronzaUmumiy
1 AQSh (USA)755248175
2 Germaniya (GER)615159171
3 Buyuk Britaniya (GBR)425146139
4 Ispaniya (ESP)*393249120
5 Avstraliya (AUS)373734108
6 Fransiya (FRA)363635107
7 Kanada (CAN)29232981
8 Unified Team (EUN)19151650
9 Shvetsiya (SWE)16331968
10 Xitoy (CHN)168731
11 Niderlandiya (NED)14141240
12 Norvegiya (NOR)1313733
Jami (12 davlat)3973653611123

Tadbir jadvali

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Quyidagi jadvalda 1992-yilgi Barselona Yozgi Paralimpiada oʻyinlari tadbirlari koʻrsatilgan. Har bir koʻk katak sport musobaqasini, sariq kataklar esa medallar uchun kurash olib boriladigan kunlarni bildiradi. Sariq kataklardagi raqamlar shu kunda boʻlib oʻtgan final musobaqalari sonini koʻrsatadi[12].

 ●  Ochilish marosimi      Musobaqalar      Final musobaqalari  ●  Yopilish marosimi
Sentabr Ju
3		 Sh
4		 Sh
5		 Y
6		 D
7		 S
8		 Ch
9		 P
10		 Sh
11		 Y
12		 D
13		 S
14		 Oltin
Medallar
Marosimlar O Y —
Kamondan otish ● ● 3 2 3 7
Yengil atletika 20 25 30 28 27 26 22 20 24 7 214
Boccia ● ● 3 3
Velosport 3 4 2 9
7 kishilik futbol ● ● ● ● 1 1
Goalbol ● ● ● ● ● ● ● ● 2 2
Dzyudo 3 2 2 7
Powerlifting 5 5 10
Oʻ otish sporti 2 3 3 3 3 2 16
Suzish 14 17 19 18 17 16 15 14 13 10 163
Stol tennisi ● ● ● ● ● ● 19 ● 11 30
Voleybol ● ● ● ● ● ● ● ● 2 2
Ogʻir atletika 2 2 1 5
Nogironlar aravachasida basketbol ● ● ● ● ● ● ● ● ● 2 2
Nogironlar aravachasida qilichbozlik 3 4 4 3 14
Nogironlar aravachasida tennis ● ● ● ● ● ● 2 2 4
Jami 0 37 46 56 51 51 55 48 50 50 40 0 487

Ishtirokchi delegatsiyalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1992-yilgi Yozgi Paralimpiada oʻyinlarida 103 ta delegatsiya ishtirok etgan.

Janubiy Afrika 1980-yilda Aparteid siyosati tufayli ishtiroki cheklanganidan keyin birinchi marta Paralimpiada o'yinlariga qaytdi[13][14]. Barselona oʻyinlarida birinchi marta ishtirok etgan davlatlar: Jazoir, Burkina-Faso, Chili, Xitoy Taypeyi, Kosta-Rika, Kuba, Dominikan Respublikasi, Iroq, Myanma, Namibiya, Nigeriya, Pokiston, Panama, Seyshel orollari, Tanzaniya, Turkiya, Birlashgan Arab Amirliklari, Urugvay va Yaman davlatlaridir.

Germaniya Berlin devorining qulashidan keyin birinchi marta birlashgan davlat sifatida Yozgi Paralimpiadada qatnashdi. Latviya va Litva Sovet Ittifoqi parchalanishi tufayli, Estoniya esa 1992-yilgi Qishki Paralimpiada oʻyinlarida mustaqil ishtirok etganidan soʻng, birinchi marta mustaqil davlatlar sifatida qatnashdi. Xorvatiya va Sloveniya esa Yugoslaviya parchalanishi tufayli mustaqil davlatlar sifatida ishtirok etishdi. Yugoslaviyaning qolgan qismi sanksiyalar tufayli Mustaqil Paralimpiya Ishtirokchilari sifatida qatnashdi. Baʼzi sobiq Sovet respublikalari Birlashgan jamoa (Armaniston, Ozarbayjon, Belarus, Qirgʻiziston, Moldova, Rossiya va Ukrainadan iborat) sifatida ishtirok etdi[manba kerak], ularning barchasi 1996-yilgi oʻyinlarga kelib mustaqil ravishda ishtirok eta boshlagan.

Yigirma bir davlat Barselonaga delegatsiya yubormagan, lekin Madridga yuborgan, bular: Aruba, Boliviya, Kot-d'Ivuar, Kyurasao, El Salvador, Fiji, Gana, Gvatemala, Gonduras, Iordaniya, Livan, Malta, Nikaragua, Paragvay, Filippin, Ruminiya, Saudiya Arabistoni, Syerra-Leone, Shri-Lanka, Surinam va Zimbabve[2].

Maskot

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy maqola: Cobi va Petra

Paralimpiada oʻyinlarining rasmiy maskoti Javier Mariscall tomonidan ishlab chiqilgan qoʻlsiz qiz Petra boʻlgan.

Aqliy nogironligi boʻlgan shaxslar uchun Paralimpiada oʻyinlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aqliy nogironligi boʻlgan shaxslar uchun birinchi Paralimpiada oʻyinlari oddiy Paralimpiada oʻyinlaridan soʻng, Ispaniya poytaxti Madridda 15-22-sentyabr kunlari boʻlib oʻtgan[15]. Tadbirda 74 ta mamlakatdan 1400 dan ortiq sportchi ishtirok etgan, musobaqalarga Associacion Nacional de Prestura de Servicios (ANDE) homiylik qilgan va Nogironlar uchun jahon sport musobaqalari tashkilotlarining xalqaro muvofiqlashtiruvchi qoʻmitasi hamda Aqliy nogironligi bor sportchilar uchun xalqaro sport federatsiyasi tomonidan tasdiqlandi. Barselonadagi tadbir singari, bu oʻyinlarda ham madaniy almashinuv guruhi – Nagasakilik aqliy nogironligi boʻlgan erkaklar tarkibi ochilish va yopilish marosimlari hamda tanlangan musobaqalarda taiko (anʼanaviy barabanlar) chalishgan[2][16].

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
 Vikiomborda 1992-yilgi Yozgi Paralimpiada oʻyinlari
haqida turkum mavjud

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 „Barcelona 1992 – General Information“. International Paralympic Committee (2008). 2011-yil 26-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 12-iyul.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 „Madrid 1992 – the Paralympic Games that time forgot!“. Paralympicanorak.wordpress.com (2012-yil 25-iyun). 2013-yil 15-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 13-oktyabr.
  3. ↑ „IOC Vote History“. Aldaver.com. 2008-yil 25-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 4-dekabr.
  4. ↑ Miller, Judith „Barcelona gets 1992 Summer Olympics“ (Archives). The New York Times (1986-yil 18-oktyabr). 2022-yil 2-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 2-oktyabr.
  5. ↑ „Oʻtgan Olimpiada mezbon shaharlar tanlovi natijalari“. 2011-yil 30-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  6. ↑ Brittain, Ian. From Stoke Mandeville to Stratford : a history of the summer paralympic games. Champaign, Illinois: Common Ground Publishing LLC, 2012 — 204-bet. ISBN 978-1-86335-988-7. Qaraldi: 2022-yil 2-oktyabr. 
  7. ↑ „Juegos Paralímpicos - Barcelona 92“. CPE (2019). Qaraldi: 2023-yil 13-yanvar.
  8. ↑ „Llibre Official dels IXns Jocs Paralímpics Barcelona 1992“. COOB´92 (1993). 2018-yil 24-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-avgust.
  9. ↑ elmundodeportivo.es. „Sedes e instalaciones“. Qaraldi: 2009-yil 5-oktyabr.
  10. ↑ „Medal Standings – Barcelona 1992 Paralympic Games“. International Paralympic Committee (2008). 2024-yil 24-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 12-iyul.
  11. ↑ „Madrid 1992 – the Paralympic Games that time forgot! | paralympicanorak“. Paralympicanorak.wordpress.com (2012-yil 25-iyun). Qaraldi: 2012-yil 13-oktyabr.
  12. ↑ Paralímpics Barcelona '92: IXth Paralympic Games of Barcelona '92. COOB'92 – Barcelona Olympic Organizing Committee, 1992. 
  13. ↑ "'The Netherlands against Apartheid' – 1970s" (Wayback Machine saytida 20 October 2011 sanasida arxivlangan), International Institute of Social History
  14. ↑ Janubiy Afrika Paralimpiadalarda (Wayback Machine saytida 25 December 2018 sanasida arxivlangan), Xalqaro Paralimpiya Qoʻmitasi
  15. ↑ Yabe, Kyonosuke; Kusano, Katsuhiko; Nakata, Hideo. Adapted Physical Activity: Health and Fitness. Springer Science & Business Media, 2012 — 23-bet. ISBN 978-4-431-68272-1. 
  16. ↑ DePauw, Karen P; Rich, Sarah (Winter 1993). „Paralympics for the mentally handicapped“. Palaestra. 9-jild, № 2. 59–64-bet.
Oʻtmishdoshi:
Seul 		Yozgi Paralimpiadalar
Barselona–Madrid
IX Yozgi Paralimpiada oʻyinlari (1992) 		Vorisi:
Atlanta 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=1992-yilgi_Yozgi_Paralimpiada_oʻyinlari&oldid=5504942" dan olindi