Valbois
Valbois | |
|---|---|
| Kommuna | |
 | |
| 48°56′0″N 5°37′1″E / 48.93333°N 5.61694°E G OKoordinatalari: 48°56′0″N 5°37′1″E / 48.93333°N 5.61694°E G O | |
| Mamlakat | Fransiya |
| Mintaqa | Lotaringiya |
| Departament | Meuse |
| Fransiya tumanlari|Arrondissement | Arrondissement Commercy|Commercy |
| Hukumat | |
| Maydon | 166 km2 (64 mi²) |
| Dengiz sathidan balandligi | 242 – 388 m |
| Aholisi (1999) |
97 |
| Zichligi | 5,8 kishi/km2 |
| Vaqt mintaqasi | UTC+1, yozda UTC+2 |
| INSEE kodi | 55530 |
Velikiye Luki (lit. great meanders[1] yoki longbows) Rossiyaning Pskov viloyatidagi Lovat River boʻyida joylashgan shaharcha. Pskov viloyatidagi kattaligi jihatdan ikkinchi shahar. Aholisi: 98 778 (2010);[2] Velikiye Luki harbiy shon-shuhrat shahri boʻlib, bu shaharga Ikkinchi Jahon urushi paytida fuqarolarning jasorati va qahramonligi tufayli berilgan.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Velikiye Luki birinchi marta 1166-yildagi-yilnomada Luki nomi bilan tilga olingan[3]. XXII asrdan boshlab Luki Novgorod Respublikasining bir qismi edi. 1211-yilda qal’a qurilganidan soʻng, Velikiye Luki Pskov va Novgorodga yaqinlashishni himoya qilib, strategik ahamiyatga ega boʻldi. U 1478-yilda Buyuk Ivan tomonidan Moskva Buyuk Gertsogligi tarkibiga kiritilgan. Livon urushi davrida u muhim rol oʻynagan[3]. 1708-yilda Buyuk Pyotr tomonidan oʻtkazilgan maʼmuriy islohot jarayonida Velikiye Luki Ingermanland gubernatorligiga kiritildi (1710-yildan beri Sankt-Peterburg gubernatorligi sifatida tanilgan). Bu gubernatorlik tarkibiga kirgan shaharlardan biri sifatida aniq qayd etilgan. 1727-yilda alohida Novgorod gubernatorligi boʻlindi va 1772-yilda Pskov gubernatorligi (1777-1796-yillarda Pskov vitse-qirolligi sifatida mavjud boʻlgan) tashkil etildi. 1777-yildan keyin Velikiye Luki Velikolutskiy uyezdi (keyinchalik Velikolukskiy uyezd deb ataladi) qarorgohi edi. 20-asrning boshlarida Moskvani Riga bilan bogʻlaydigan temir yoʻl qurilishi natijasida u muhim temir yoʻl markaziga aylandi.
1927-yil 1-avgustda uyezdlar tugatilib, maʼmuriy markazi Velikiye Luki boʻlgan Velikolukskiy okrugi tashkil etildi. Pskov gubernatorligi ham tugatildi, Velikiye Luki Leningrad viloyati Velikiye Luki okrugining markazi edi. 1929-yil 17-iyunda okrug Gʻarbiy viloyatiga oʻtkazildi. 1930-yil 23-iyulda okruglar ham tugatildi. 1935-yil 29-yanvarda Gʻarbiy viloyat tugatilib, tuman Kalinin viloyatiga oʻtkazildi va oʻsha-yilning 5 fevralida Velikiye Luki Sovet Ittifoqining davlat chegaralariga tutash okruglardan biri boʻlgan Kalinin viloyati Velikiye Luki okrugining markaziga aylandi. 1938-yil 4-mayda okrug yana tugatildi[4].
1941-yil 19-iyuldan 21-iyulgacha va yana 1941-yil 25-avgustdan 1943-yil 17-yanvargacha Velikiye Luki nemis qoʻshinlari tomonidan bosib olindi. Ikkinchi jahon urushi paytida, 1941- va 1942-yillarda Germaniya va Sovet qoʻshinlari oʻrtasida janglar boʻlib oʻtdi. Velikiye Luki uchun jang paytida (1942-yil oxirida) qal’aga aylantirilgan shaharda 20 mingga yaqin nemis qoʻshinlari qurshab olingan. Bir necha oy davom etgan shiddatli janglardan soʻng, 1943-yil yanvarida nemis himoyachilari nihoyat magʻlubiyatga uchradi. Shahar deyarli butunlay vayron boʻldi.
Velikiye Lukida jang qilgan Sovet qoʻshinlarining muhim qismi Qizil Armiya safiga safarbar qilingan estoniyaliklardan iborat boʻlib, ularning 6000 ga yaqini shaharni ozod qilishda halok boʻlgan[5]. Velikiye Lukidagi temir yoʻl tizimi 1944-yil 19-iyulda Heinkel He 177 ogʻir bombardimonchi samolyotining ommaviy havo reydisining nishoni boʻldi, bu samolyotning ushbu modelidan foydalangan holda hujjatlashtirilgan yagona ommaviy reyd. Koʻplab koʻchalar urush qahramonlari nomi bilan atalgan. Shunday koʻchalardan biri Yelizaveta Chaykina nomi bilan atalgan.
1944-yil 22-avgustda maʼmuriy markazi Velikiye Luki shahrida joylashgan Velikiye Luki viloyati tashkil etildi. 1957-yil 2-oktyabrda Velikiye Luki viloyati tugatildi va Velikiye Luki viloyat ahamiyatiga ega shahar sifatida Pskov viloyatiga oʻtkazildi[4].
Iqtisodiyoti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Industriya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Velikiye Luki sanoat shahri boʻlib, mashinasozlik sanoatida bir qancha korxonalar mavjud. Ular yogʻoch sanoati uchun mashinalar, elektrotexnika uskunalari, akkumulyatorlar ishlab chiqaradi. Temir yoʻl vagonlari va lokomotivlarni taʼmirlash ustaxonasi bor. Yogʻoch, toʻqimachilik, oziq-ovqat sanoati, gʻisht ishlab chiqarish korxonalari ham bor. 2010-yilda oziq-ovqat sanoati barcha sanoat mahsulotining 24,8 foizini, elektrotexnika sanoati esa 15 foizini ishlab chiqargan[6].
Transport[tahrir | manbasini tahrirlash]
Velikiye Luki muhim temir yoʻl markazidir. Bir temir yoʻl Moskvani Velikiye Luki orqali Riga bilan bogʻlaydi va sharq-gʻarbiy yoʻnalishda ishlaydi. Shimoli-gʻarbiy tomonga oʻtgan yana bir temir yoʻl Velikiye Lukini Toropets va Ostashkov orqali Bologoye bilan bogʻlaydi. Yana bir temir yoʻl Velikiye Lukini Nevel bilan bogʻlaydi, u erda ikkita temir yoʻl liniyasiga boʻlinadi, ikkalasi ham janubi-sharqda Belorussiyaga oʻtadi: bir liniya Vitebskga, ikkinchisi Polotsk va Molodechno orqali Grodnoga.
Moskva va Rigani bogʻlaydigan M9 avtomagistrali Velikiye Lukini aylanib oʻtadi, bu avtomagistralga chiqadi. Boshqa yoʻllar Velikiye Lukini Novosokolniki, Nevel va Loknya orqali Porxov bilan bogʻlaydi. Mahalliy yoʻllar ham mavjud.
Shaharga Velikiye Luki aeroporti xizmat koʻrsatadi.
Madaniyat va dam olish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tumanda federal ahamiyatga ega boʻlgan yettita madaniy va tarixiy meros ob’ektlari va mahalliy ahamiyatga ega boʻlgan oʻttiz uchta yodgorlik mavjud. Andoza:RKN bazasi Federal yodgorliklarga 19-asrda qurilgan Qozon cherkovi va qal’alar kiradi, ularning eng qadimgisi. 12-asr.
Velikiye Lukidagi ikkita muzey – mahalliy qiziqish uygʻotadigan kollektsiyalarni namoyish etuvchi Velikiye Luki mahalliy muzeyi[7] va matematik Ivan Vinogradovning ota-onasiga tegishli boʻlgan uyda joylashgan Ivan Vinogradov muzey-uy. Uy 1970-yillarda Vinogradovning oʻzi yordamida qayta tiklangan. U Sankt-Peterburgga oʻqish uchun koʻchib oʻtishdan oldin shu erda yashagan[8].
Taʼlim[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shaharda bir nechta oliy oʻquv yurtlari mavjud:
- State Agricultural Academy of Velikie Luki,
- Velikiye Luki State Academy of Physical Education and Sports,
- St. Petersburg State Transport University filiali
- branch of Pskov State University filiali.
Sport[tahrir | manbasini tahrirlash]
Velikiye Luki 1996-yildan buyon shaharda har-yili oʻtkazib kelinayotgan havo sharlarida uchish musobaqalari bilan ajralib turadi. 1999-yildan buyon musobaqalar xalqaro miqyosda tan olingan[9].
Shaxslar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Velikiye Luki Sovet marshali Konstantin Rokossovskiyning tugʻilgan joyi deb daʼvo qilingan. Sovet Ittifoqi Qahramoni Aleksandr Matrosov shu shaharda dafn etilgan. Katta goʻzal koʻl boʻyida joylashgan Kunyinskiy tumanidagi oddiy Mussorgskiyning yodgorlik uyi shaharchadan yaqin masofada joylashgan.
Velikiye Lukidan boshqa odamlarga quyidagilar kiradi:
- Alexandra Burchenkova (born 1988), yoʻl poygasida velosipedchi
- Roman Kagazezhev (born 1980), professional futbolchi
- German Lovchev (born 1981), professional futbolchi
- Andrei Lukanchenkov (born 1986), professional futbolchi
- Oleg Marichev (born 1945), matematik
- Viktor Safronov (1917–1999), astronom
- Genrikh Fedosov (1932–2005), futbolchi
- Sergey Firsanov (born 1982), professional yoʻl velosiped poygachisi
- Allan Erdman (born 1933), isteʼfodagi sovet oʻqchi
- Dmitri Alenichev (born.1972), rossiyalik futbol murabbiyi, sobiq futbolchi va siyosatchi
Geografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Maydoni – 16,6 km2. Dengiz sathidan 242 – 388 m balandlikda joylashgan.
|
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ ISBN 530900257X. G. P. Smolitskaya. „Toponimicheskiy slovar Tsentralnoy Rossii“. „Armada-Press“, 2002 (G. P. Smolitskaya. Toponymic Dictionary of Central Russia. Armada-Press, 2002)
- ↑ ru Federal State Statistics Service. „ru:Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1“ [2010 All-ru Population Census, vol. 1] (ru). Federal State Statistics Service (2011).
- ↑ 3,0 3,1 Энциклопедия Города России. Moscow: Большая Российская Энциклопедия, 2003 — 63 bet. ISBN 5-7107-7399-9.
- ↑ 4,0 4,1 Герасимёнок, Т. Е.; Н. В. Коломыцева, И. С. Пожидаев, С. М. Фёдоров, К. И. Карпов. {{{title}}} (ru), Pskov, 2002. ISBN 5-94542-031-X.
- ↑ Charles C. Sharp, "Red Swarm", Soviet Rifle Divisions Formed from 1942 to 1945, Soviet Order of Battle World War II, Vol. X, George F. Nafziger Publishing, 1996. On 25 July 1942 the 7th Estonian Rifle Division had a total of 12,676 personnel; by 1 February 1943, in spite of reinforcements, it had just 6,142 officers and men remaining. (page 6). 249th Estonian Rifle Division entered combat in late November 1942, but despite reinforcements in December, on 1 February 1943 it had only 4,213 officers and men left, representing 50% casualties in less than two months. (page 97)
- ↑ „Промышленность - Администрация города Великие Луки“.
- ↑ „Краеведческий музей города Великие Луки“.
- ↑ „Мемориальный дом-музей академика И.М. Виноградова“.
- ↑ „Воздухоплаватели со всего мира соберутся в Великих Луках“.
 |
