Ubaydullaxon II

Buxoro hukmdorlari

1500 — 1510 Muhammad Shayboniy 1511 — 1512 Suyunchxoʻjaxon 1512 — 1530 Koʻchkunchixon 1530 — 1533 Abu Said 1533 — 1540 Ubaydulla I 1540 — 1540 Abdulla I 1540 — 1551 Abdullatif 1540 — 1550 Abdulaziz 1552 — 1556 Navroʻz Ahmad 1552 — 1556 Burhon sulton 1556 — 1561 Pirmuhammad 1561 — 1583 Iskandarxon 1583 — 1598 Abdullaxon II 1598 — 1599 Abdulmoʻmin 1599 — 1601 Pirmuhammad II 1601 — 1605 Boqimuhammad 1605 — 1608 Valimuhammad 1608 — 1650 Imomquli 1640 — 1647 Nadr Muhammadxon 1645 — 1680 Abdulaziz 1680 — 1702 Subhonquli 1702 — 1711 Ubaydullaxon II 1711 — 1747 Abulfayz 1756 — 1758 Muhammad Rahim 1758 — 1785 Doniyolbiy otaliq 1785 — 1800 Amir Shohmurod 1800 — 1826 Amir Haydar 1826 — 1826 Amir Husayn 1826 — 1827 Amir Umar 1827 — 1860 Amir Nasrulloh 1860 — 1885 Amir Muzaffar 1885 — 1910 Amir Abdulahad 1910 — 1920 Amir Olimxon

Ubaydulla II (Ubaydullo Muhammad Bahodirxon) — (1681—1711) — ashtarxoniylar sulolasining vakili. Buxoro xoni (1702—1711). Buxoro xoni ashtarxoniy Subhonqulixonning oʻgʻli. Buxoroda Madrasa tahsilini olgan. Subhonqulixon vafoti arafasida valiahd qilib nevarasi Balx hokimi Muhammad Muqimxonni tayinlaydi. Biroq, Buxoro ulamolari va qoʻshinning madadiga tayangan Ubaydullaxon II 1702-yil sentabrda Buxoro taxtini egallaydi.

Balx hokimi Muhammad Muqimxonning otaligʻi hisoblangan Mahmud qatagʻon (Mahmudbiy) Buxoroga boʻysunmaslikdan tashqari Qubodiyon (1703), Termiz (1704)ni ham Balxga qoʻshib olib, Balxni mustaqil deb eʼlon qilgan. Beklarning saroy fitnasi natijasida Muhammad Muqimxon oʻldirilgach (1707-yil mart), Ubaydullaxon II Balx ustiga katta qoʻshin bilan yurish qiladi va shaharni egallaydi (1707-yil 27-may).

Ubaydullaxon II murakkab sharoitda Buxoro xonligini boshqargan. Iqtisodiy tanazzul va ichki nizolardan tashqari jungʻorlar (qalmoqlar)ning harbiy bosqinlari Samarqandga hujumi, qalmoqlar xurujidan qochgan qozoqlar va qoraqalpoqlarning Movarounnahr hududi Toshkent va boshqa joylarga koʻchib kelishi vaziyatni yana ham murakkablashtirgan. Ana shunday sharoitda Ubaydullaxon II davlatning iqtisodiy negizini mustahkamlashga qaratilgan choralar koʻrgan. Avvalo, u maʼmuriy sohada islohotlar oʻtkazib, davlatni boshqarishga oʻrta tabaqa: hunarmandlar va savdogarlarni jalb qilgan. Ubaydullaxon II hatto markaziy hokimiyatni kuchaytirish uchun yirik yer egalarining imtiyozlarini qisqartirgan boʻlib, Joʻybor xojalarini soliq toʻlashga majbur qilingan. Biroq Joʻybor shayxlari katta siyosiy kuch boʻlib, Ubaydullaxon II oʻtkazayotgan siyosat uchun xatarli muxolifga aylanishgan.

Ubaydullaxon II ning siyosiy faoliyatida pul islohoti ham alohida oʻrin tutadi. U pul islohoti oʻtqazish orqali davlat xazinasini toʻldirishni, bebosh amirlar, beklar va urugʻ boshliqlari bilan kurashda oʻz mavqeini kuchaytirish va ayrim mahalliy hokimlarning ayirmachilik intilishlarini bartaraf qilib, markaziy hokimiyatni mustahkamlashga intildi. Biroq Ubaydullaxon II ning islohotlari badavlat tabaqalar va ayrim oʻrtahol shaharliklar tomonidan noxush kutib olindi. Ubaydullaxon II ga qarshi gʻalayonlar koʻtarildi.

Ubaydullaxon II mamlakatda obodonchilik ishlariga eʼtibor qaratgan. U Madrasa va Buxoroning gʻarbida Xonobod chorbogʻi (1709)ni barpo qilgan. Tarixchi Mir Muhammad Amin Buxoriy uning saroyida bosh munshiy boʻlib, uning siyosiy faoliyati haqida „Ubaydullanoma“ (1716) asarini yozgan. Muhammad Yusuf Munshiyning „Tarixi Muqimxoniy“ va Abdurahmon Tolennng „Tarixi Abulfayzxon“ asarlarida ham Ubaydullaxon II faoliyati aks etgan.

Ubaydullaxon II saroy fitnasi natijasida Buxoroning Piri Mirza chorbogʻida oʻldirilgan. U Buxoro yaqinida — Bahouddin Naqshband majmuasidagi Daxmai shohonda otasi Subhonqulixon qabri yonida dafn etilgan.

Tashqi siyosati

Ubaydullaxon II qoʻshni mamlakatlar bilan diplomatik munosabatlar olib boradi. U asosan Turkiya, Hindiston, Rossiya mamlakatlarga elchilar yuborgan. Ashtarxoniy hukmdorlar tashqi siyosatda harbiy koʻmak olish, savdo-sotiq qilish maqsadida qoʻshni va xorijiy mamlakatlar bilan elchilik aloqalari olib borishgan.

Usmonlilar imperiyasi bilan diplomatik aloqalari

Ubaydullaxon II taxtga chiqishi bilan Usmonli sultoniga elchi yuboradi. Ubaydullaxon II Istambulga Xoja Mahmud Aminni yuboradi va sulton Ahmad III (1703—1730) taxtga kelganligi munosabati bilan tabriklaydi. U elchi bilan yuborgan maktubida oʻzi erishgan muvaffaqiyatlar jumladan, Xorazmga yurishlari va qozoq qabilalari ustidan gʻalabasi haqida aytib oʻtadi.

Rossiya bilan diplomatik munosabatlar

Buxoro xoni Ubaydullo Bahodirxon 1705-yilda Rossiyaning poytaxti Moskvaga Olimbek Qochoqbekni elchi sifatida yuboradi. Elchilik karvonida Ubaydullaxonning 35 ta, elchining 15 ta odami hamda savdogar Mirqurbon Mirgadoyevning o‘zi va unga tegishli 7 ta kishi bo‘lgan. 1705-yil 17-fevral kuni tantanali qabul marosimida elchi tomonidan topshirilgan xon yorlig‘ida yozilishicha, yaqindagina Xivani egallagan Ubaydullaxon II o‘zining rus hukmdori bilan oldindan olib borilgan do‘stlik aloqalarni davom ettirish kabi masalalar bildirilgan. Bu elchilikda birgalikda kelgan savdogar Mirzayev rus podshosiga yaqin hisoblangan knyaz Boris Galitsinga bir noma topshirib, Moskvada buxorodan keltirilgan mollarni sotishga ruxsat soʻraydi va sotib olinadigan mollardan soliq olinmasligini iltimos qiladi. Elchi va savdogarlar talabi bajariladi. Ubaydullaxon II elchilariga minnatdorchilik bildiriladi va buxoroliklarning Rus davlatida erkin savdo qilishlariga ruxsat beriladi. Ubaydullaxon II yuborgan sovgʻalar uchun rus hukmdori Pyotr I minnatdorchilik bildiradi va xonga chervonlar yaʼni oltin pullar hadya etadi.

Adabiyotlar

Ilmiy adabiyotlar

• Васильев А. Знамя и меч от падишаха. Политические и культурные контакты ханств Центральной Азии и Османской империи (середина XVI—начало XX вв.), Москва, 2014 — 353 bet. 
• Жуковский С.В. Бухоро ва Хива хонликлари билан уч юз йилликдаги муносабатлари. Таржима ва изоҳлар муаллифлари: Ҳамроев A., Рахмонова М.. Бухоро: “Durdona”, 2022 — 152 bet. 
• F.Sultonov. F. Bozorboyev. O'zbekiston hukmdorlari

Ashtarxoniylar sulolasi (1601-1756)

Buxoro xonligi Boqi Muhammad 1601 - 1605 Vali Muhammad 1605 - 1611 Imomqulixon 1611 - 1642 Nadr Muhammadxon 1642 - 1645 Abdulazizxon 1645 - 1681 Subhonquli 1681 - 1702 Ubaydullaxon II 1702 - 1711 Abulfayzxon 1711 - 1747 Abdulmo’minxon 1747 - 1751 Ubaydulloxon III 1751 - 1754 Sherg'ozixon 1754 - 1756