Oqsaroy

Oqsaroy
Joylashuv	Oʻzbekiston
Binokor	Amir Temur
Turi	Maqbara
Meʼmoriy uslubi	Musulmon meʼmorchiligi
Qurila boshlagan	XV asr
Xarita
Koordinatalari	39°38′52.69″N 66°58′11.99″E

Oqsaroy — Samarqanddagi meʼmoriy yodgorlik (15-asr). Temuriylarning soʻnggi daxmasi. O. qoʻshimcha daxma sifatida Abu Said (1449—69) va Sulton Ahmad Mirzo (1469—94) hukmronligi davrida qurilgan. Maqbara pishiq gʻishtdan ganch qorishmasida terilgan. Oqsaroy chortoq tarx/sh katta xona va qaramaqarshi joylashtirilgan xonalardan iborat. Bosh tarzi janubiga qaragan. Oʻrtadagi miyonsaroy tagida sardoba joylashgan. Oqsaroy qurilishida oʻsha davr meʼmorligiga xos murakkab usullar qoʻllanilgan: katta xona gumbazi 4 katta ravoq va oʻzaro kesishgan ravoqchalar hamda toqilar yordamida yopilgan. Bu qurilmalar sharafa va ganch bezaklari bilan pardozlangan. Bezaklarning koʻp qismi kundal uslubida bajarilgan. Nafis ishlangan oq, koʻk ranglar oltin xal bilan oʻzaro uygʻunlashib ajoyib koʻrinish kasb etgan. Naqsh shakllari oʻzaro takrorlan-magan. Bir ravokdagi naqshda bir-biriga oʻxshamaydigan 67 xil bezakgul boʻlgan. Binoning tashqi meʼmorligi nihoyasiga yetkazilmagan. Katta xona tashqi gumbazi, 8 qirrali poygumbazi tugallanmagan. Oqsaroy temuriylar davri meʼmorligining noyob namunasi hisoblanadi.

Tarixi

Oqsaroy maqbarasining aniq qurilgan sanasi va maqsadi haqida tarixiy manbalar yoʻq. Sovet arxeologi va sharqshunosi tarixchisi M.E.Masson maqbaraning qurilishi Movarounnahr hukmdori Abdulatifning oʻldirilishi bilan bogʻliq boʻlib, otasi Mirzo Ulug'bek qabri u yerdaligi sababli u Go'riamir maqbarasiga dafn etilishi mumkin bo'lmagan deb taxmin qilinadi.  Shu bilan birga, maqbaraning me’moriy xususiyatlari va ichki bezaklari Ishratxona maqbarasiga o'xshab ketadi, bu esa uni XV asrning 70-yillarida qurilgan deb nisbat berish imkonini beradi.  Maqbara Sulton Abu Said oilasining erkak avlodlari uchun oilaviy qabr vazifasini o‘tashi mumkin degan fikr ham mavjud.

XX asrga kelib, yodgorlik jiddiy shikastlangan holatga kelgan.  1924—1925-yillarda inshootda rekonstruksiya ishlari olib borildi, bu maqbarani buzilib ketishidan saqlab qolgan.  XXI asr boshlariga qadar u vayrona holatda bo'lgan.  2007-yilda Oqsaroy maqbarasi shaxsiy mablagʻlar hisobidan qayta tiklandi va hozirda sayyohlar uchun ochiq.

Me'morchiligi

Oqsaroy maqbarasi bir gumbazli, toʻrtburchak shakldagi bino boʻlib, asosiy zal va uchta kirish xonasini oʻz ichiga oladi. Asosiy zalning yuqori qismi silindrsimon baraban ustidagi gumbaz bilan qoplangan boʻlib, uning asosini kesishuvchi ravoqlar va qalqonsimon yelkanlar tashkil qiladi. Tor zinapoyaga o'xshash yo'l marmar bilan qoplangan sakkizburchak xilxonaga olib boradi. Binoda har qanday tashqi bezak yo'q, ammo ichki bezaklari bilan tashqi ko'rinishidan keskin farq qiladi. Ichki qismda, devorlarning tagida mozaikali panel mavjud. Devorlar zargarlik buyumlaridan ko'p foydalanilgan holda ishlangan bezakli rasmlar bilan qoplangan.