Abulqosim madrasasi

Abulqosim (Eshon) madrasasi
	Madrasa
	Abulqosim (Eshon) madrasasi
	Madrasaning bosh fasadi
Mamlakat	Oʻzbekiston
Shahar	Toshkent
Manzil	Bunyodkor koʻchasi
Maktab yoʻnalishi	sunniy
Mulkdor	Davlat mulki. Toshkent shahar Madaniy me'ros boshqarmasi operativ boshqaruv huquqi asosida.
Meʼmoriy uslub	Oʻrta Osiyo meʼmorchiligi
	Asosiy sana:; 1820-yil
Maqomi	Davlat himoyasida
	Abulqosim madrasasi Vikiomborda

Abulqosim (Eshon) madrasasi – Toshkentdagi meʼmoriy yodgorlik. Madrasa, masjid va xonaqohdan iborat. XIX asrda madrasani qurdirgan shayx Abulqosim eshon nomi bilan atalgan. Dastlab masjid, hammom va madrasani oʻz ichiga olgan majmua edi. Majmua joylashgan joy avval „Yangi mahalla“ deb atalgan va jamoat markazlaridan biri boʻlgan. Eng eski bino Moʻyi Muborak xonaqohi 1820-yil bunyod etilgan, 1850-yil madrasa qurilgan. Dastlab bir qavatli boʻlgan. Madrasa chortoq tarhli (55×46 metr), hovlisi (22×28 metr) atrofida miyonsaroy, darsxona, masjid, toʻrda Moʻyi Muborak xonaqohi (6,1×6,1 metr) joylashgan. Hovliga old va orqa tomonidagi peshtoq orqali kiriladi. Binoni bezashda asosiy eʼtibor bosh tarziga qaratilgan boʻlib, peshtoqning (balandligi 16 m) ikki yonida guldasta-minoralar qad koʻtargan. Ularning tepa qismi gumbazli mezanalar bilan yakunlangan. Darsxona, maktabxona (murabba tarhli – 6,12×6,12 metr), ikki qavatli hujralardan iborat. 1940-yillarda madrasa oldidagi hovuz, keyinchalik qurilgan hammom ham buzilgan. 1864-yilda restavratsiya paytida madrasaning ikkinchi qavati qurib bitkazilgan. Madrasa eshiklarini oʻratepalik Usta Hasanboy oʻyma naqsh bilan bezagan. Taʼmirlashda A. Solihov, X. Nishonov, O. Polvonovlar qatnashgan (1979). Madrasada Abdulla Qodiriy oʻqigan. 1983-yildan Oʻzbekiston tarixiy va madaniy yodgorliklarni muhofaza qilish jamiyatining Toshkent boʻlimi joylashgan.

Madrasa binosining tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Toshkent Sharqning eng qadimiy shaharlaridan biridir. Turli davrlardagi vayronkor fuqarolar toʻqnashuvi va tabiiy ofatlarga qaramay, koʻplab tarixiy obidalari bizgacha yetib kelgan. Ulardan biri Abulqosim madrasasidir^[2]. Har bir hujraga kirish joyidan madrasa devorlariga Qur’oni Karimdan iqtiboslar, tarbiyaviy va tarixiy ahamiyatga ega boʻlgan oyat-baytlar yozilgan^[3]. Madrasa Moʻyi Muborak madrasasi bilan yagona ansamblda qurilgan. 1892-yilda asoschi Abulqosimxon eshon vafotidan keyin Abulqosim (Eshon) madrasasi deb atala boshlangan.

Sovet hokimiyati yillarida majmuaning koʻplab inshootlari buzib tashlangan, ammo madrasa binosi moʻjizaviy tarzda saqlanib qolgan. Ayni paytda madrasa davlat tomonidan muhofaza qilinadigan tarixiy obidalardan biri boʻlib, „Oltin Meros“ xalqaro xayriya jamgʻarmasining poytaxt boʻlimi tomonidan boshqariladi^[4].

Madrasaning yigirmata hujrasida (xonada) badiiy akademiyaning ustaxonalari joylashgan. Bu yerda xalq ustalari, jumladan, koʻplab taniqli shaxslar, Oʻzbekiston Badiiy akademiyasi aʼzolari, respublika, viloyat, xalqaro koʻrgazmalar ishtirokchilari va sovrindorlari ijod qilmoqda. Bu yerda toʻliq maʼnoda milliy ustozlik anʼanamiz qayta tiklanib, ravnaq topmoqda.

Madrasa hovlisi doim gavjumdir. Maktab oʻquvchilari, talabalar, poytaxtimiz aholisi va mehmonlari, xorijlik sayyohlar koʻrgazmaga qoʻyilgan asarlarni qiziqish bilan tomosha qilib, nafis miniatyuralar, naqshlar, ustalarning nafis ishlariga havas qilmoqda.

2002-yilda namozxonaning yuqori qismi (mehrob) qayta tiklangan. Bu yerda tojik tilidagi ikki misra saqlanib qolgan^[5].

Madrasa asoschisi Abulqosimxon eshonning tarjimai holi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Abulqosimxon nafaqat Toshkentda, balki xorijda ham mashhur boʻlgan. Xalqiga xizmat qilish uning asosiy maqsadi edi. Bahouddin Naqshband taʼlimotining izdoshi boʻlib, kitob muqovasi bilan shugʻullangan va daromadining asosiy qismini madrasa ehtiyojlariga sarflagan^[6].

Abulqosimxon hayotidagi voqealar Toshkentdagi „Vobo isyoni“ bilan bogʻliq[tahrir | manbasini tahrirlash]

1892-yil may oyida shariat marhumni oʻsha kunning oʻzida dafn etishni talab qilgan boʻlsa-da, Toshkentdagi chor maʼmuriyati esa oʻzboshimchalik bilan „vabo qabristoni“ga koʻmishni taqiqlagan. Narxlarning uzluksiz oʻsishi va vabo epidemiyasidan charchagan xalq bosh koʻtargan. Qoʻzgʻolonni bostirish uchun kazak polki chaqirilgan. Bir olomon tinch aholiga oʻq uzilgan. Tarix guvohlik beradiki, Abulqosimxon „vabo gʻalayonlari“ chorizmga qarshi qaratilgani yoʻq, xalq faqat oʻz eʼtiqodi va shariatni himoya qilish uchun bosh koʻtardi degan tushuntirish bilan hokimga murojaat qilgan edi. U gubernator qarorini bekor qilishiga erishdi.

Abulqosimxon nomini oʻsha davrning tarixiy hujjatlarida – „Hukumatga qarshi qoʻzgʻolon“ ishi boʻyicha tergov hujjatlarida uchratish mumkin. Uning qoʻli bilan imzolangan koʻplab rasmiy xatlari hozirgi kungacha saqlanib qolgan. Abulqosimxon hokimiyatga qarshilik koʻrsatishning chinakam dono sardori edi. Qoʻzgʻolon tashkilotchilarini jazolagan hokimiyat Abulqosimxonning oʻziga nisbatan qattiq choralar koʻrmadi, chunki uning shahardagi obroʻsi katta edi.

Abulqosimxonning soʻnggi kunlari afsonani yodga soladi. Bu epidemiyadan xavotirga tushgan Toshkent ruhoniylari Abulqosimxonning uyiga toʻplanishdi. Ular maslahatlashib, Alloh nomiga qurbonlik qilishga qaror qilishdi. Ertasi kuni Abulqosimxon eshon xalqi boshiga tushgan musibatni oʻz boʻyniga oldi, tez orada vabo shaharni tark etishini eʼlon qildi. 1892-yil 4-iyulda Abulqosimxon eshon vafot etdi va ertasi kuni vabo toʻxtadi…